استاد موسویان: انسان دارای مقام خلیفة اللهی است و به همین دلیل باید کرامت او را حفظ کرد/ بسیاری از مباحث فقهی در زمینه کرامت انسان باید بازنگری شود/ باید با همه انسان ها ارتباط داشته باشیم و با گفت وگو عقاید صحیح را ترویج دهیم/ پیامبر (ص) فرماندهی که فتح مکه را «ملحمه» خوانده بود، عزل کرد/ پیامبر اکرم (ص) رسالت خود را ترویج مکارم اخلاق عنوان کردند و در تمام دوران حاکمیت خود به خوبی آن را نشان دادند؛ نمونه بارز توجه به کرامت انسانی را در جریان فتح مکه می توان مشاهده کرد.
حجت الاسلام والمسلمین سید ابوالفضل موسویان در گفت وگو با شفقنا با اشاره به آیه «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا» اظهار داشت: خداوند در این آیه شریفه، نوع بشر را گرامی داشته است و بر دیگر موجودات برتری داده است.
وی افزود: برخی با استناد به این آیه شریفه، قائل به کرامت ذاتی انسان هستند و در مقابل آن، کرامت نسبی قرار می گیرد که در آیه «ان اکرمکم عندالله اتقاکم» مورد اشاره است. البته در این آیه هم چون تقوا قابل تشخیص ظاهری نیستگ بنابراین این برتری هم در پیشگاه الهی است و ما انسان ها نمی توانیم خود را برتر از دیگران بدانیم چه بسا فردی به ظاهر وضعیت مناسبی نداشته باشد اما در باطن بهتر باشد فلذا در دستورات دینی داریم که باید همه را از خود برتر و بالاتر ببینید.
پیامبر اکرم (ص) بیان مکارم اخلاقی را رسالت خود معرفی می کند
وی به سخن پیامبر اکرم که فرمود: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق» اشاره کرد و گفت: پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «من در میان مباحث اخلاقی، بحث هایی که جنبه کرامتی دارد را بیان کردم و رسالت من بیان مکارم اخلاقی است» – گرچه در مباحث اخلاقی مواردی مانند صداقت، نوعدوستی، عدالت وجود دارد که باید رعایت کرد و مواردی هم وجود دارد که انسان باید از آنها پرهیز کند مانند ظلم به دیگران، حسادت، عجب و امثال آن.
پیامبر در روز فتح مکه فرماندهی که این روز را «ملحمه» نامیده بود فورا عزل کرد
وی به نمونه هایی از برخوردهای کرامت گونه پیامبر اکرم (ص) اشاره کرد و گفت: قریش سرسخت ترین مخالفان حضرت بودند و جنگ های فراوانی علیه ایشان به راه انداختند. حضرت وقتی وارد مکه شدند و این سرزمین را فتح کردند، توقع این بود که انتقام سختی ها و رنج هایی که بر مسلمانان وارد کردند را از ایشان بگیرند لذا یکی از فرماندهان سپاه فریاد کرد: «الیوم، یوم الملحمه». اما پیامبر بلافاصله دستور عزل این فرمانده را صادر کرد و دستور داد، لشکریان فریاد کنند: «الیوم، یوم المرحمه». لذا برای اینکه رافت و رحمت اسلامی را نشان دهند خطاب به قریش فرمود: «انتم الطلقاء». حتی خانه ابوسفیان را به عنوان مامن قرار دادند به این نحو که هرکس در خانه ابوسفیان قرار گیرد در امنیت کامل است.
وی درباره کرامت انسانی در حوزه های علمیه گفت: شاید بتوان گفت که بحث کرامت انسانی آنچنان که امروزه اهمیت پیدا کرده و مورد توجه قرار گرفته، در گذشته مطرح نبوده است البته امروزه کسانی هستند که معتقد به وجود کرامت در انسان نیستند و آن را خاص مومنین می دانند.
کرامت انسانی را نباید محدود به مسلمانان و مومنین کرد
وی با استناد به روایات گفت: اینگونه بنظر می رسد که ما باید کرامت را برای همه انسان ها بدانیم و آن را محدود به مومنین و مسلمانان نکنیم. به عنوان نمونه؛ وقتی خداوند موسی (ع) را مامور به دعوت فرعون به سوی حق تعالی می کند، به او می فرماید: «قولوا لهم قولا لینا». یعنی با همه جنایتی که فرعون در حق مردم کرده و حتی ادعای خدایی کرده ، اما خداوند دستور می دهد به پیامبرش که با او به نرمی سخن بگو.
وی به دیدگاه شهید سیدمحمدباقر صدر اشاره کرد و گفت: ایشان می گوید که اساسا انسان چون جانشین خداوند است و این عنوان خلافت الهی برای او ارزش مستقلی ایجاد کرده است لذا باید او را بزرگ بشماریم. البته اینکه چه کسی شایسته است و چه کسی شایسته نیست ما نمی توانیم بگوئیم وعلم اینها نزد خداست بنابراین ما حق نداریم نسبت به انسان ها بی احترامی کنیم و کرامت و حقوق آنها را پایمال نمائیم.
انسان دارای مقام خلیفة اللهی است و به همین دلیل باید کرامت او را حفظ کرد
وی اظهار داشت: کسانی که «کرامت» را نسبی می دانند به آیاتی از قرآن استناد می کنند که انسان ها را از نظر سختدلی به سنگ تشبیه کرده است اما چون ما نمی توانیم از باطن انسان ها و عاقبت آنها باخبر باشیم، نمی توانیم قضاوتی داشته باشیم و به همه آنها باید احترام بگذاریم. طرفداران «کرامت نسبی» انسان بر این باور هستند که اگر فردی کفر داشته باشد و تا آخر عمر بر کفر خود باقی مانده باشد، از مقام انسانیت خود تنزل کرده و جایگاه خود را از دست داده است لذا این افراد دارای کرامت نیستند اما دسته دیگر که قائل به «کرامت ذاتی» انسان هستند، معتقدند درست است که انسان های کافر جایگاه خود را از دست داده اند اما ما که نمی توانیم قضاوتی درباره عاقبت او داشته باشیم و بگوئیم او تا آخر بر این عقیده خود باقی است و لذا کرامت ندارد. بنابراین ما توان تشخیص باطن افراد را نداریم و به تعبیر شهید صدر انسان دارای مقام خلیفة اللهی است و به همین دلیل باید کرامت او را حفظ کرد.
وی گفت: فقهای گذشته کمتر به حقوق و کرامت انسانی توجه داشتند و بابی را در فقه برای آن باز نکردند؛ متاسفانه باید گفت حوزه علمیه دیر به این موضوع پرداخت. بنابراین ممکن است به احکامی برخورد کنیم که آن را مغایر با کرامت ذاتی انسان بدانیم. به عنوان مثال؛ برخی فقها «غیبت» را در مورد غیرمسلمان جایز می دانند درحالیکه در آیه ای از قرآن صرف غیبت مذموم شمرده شده است و تفاوتی بین مومن و غیرمومن نیست.
بسیاری از مباحث فقهی در زمینه کرامت انسان باید بازنگری شود
استاد دانشگاه مفید با اشاره به افزایش تعاملات میان ملل گفت: با توجه به روند زیست بین المللی و زندگی مسلمانان در کنار غیرمسلمانان باید به مباحث فقهی نگاه دیگری داشته باشیم تا کرامت را برای نوع انسان ها درنظر بگیریم و اگر جایی احساس کنیم که فقهای گذشته تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان قرار دادند چنانچه نصّ صریحی درباره ان نداشته باشیم، از آن دست برداریم.
وی بیان کرد: بحث حقوق انسان به طور جدی بین برخی فقیهان امروز مطرح شده است و فقها به آن توجه کردند البته در این زمینه و در ابواب مختلف فقهی باید کار بیشتری صورت بگیرد. هنوز بسیاری مباحث در زمینه کرامت انسانی وجود دارد که نیازمند تحقیق مجدد است.
وی گفت: ما باید نگاهمان را نسبت به مسائل اعتقادی و برخورد با دیگران اصلاح کنیم؛ این نگاه را که دیگر ادیان و مذاهب بر باطل بوده و تنها ما برحق هستیم را باید اصلاح کنیم.
باید با همه انسان ها ارتباط داشته باشیم و با گفت وگو عقاید صحیح را ترویج دهیم
وی ادامه داد: ما نباید مراوادات و ارتباطات با جهان را تحت تاثیر عقاید خود قرار دهیم بلکه باید با همه انسان ها ارتباط داشته باشیم و با گفت وگو می توان خیلی مسائل را برطرف کرد یا عقاید صحیح را در بین انسان ها رواج داد لذا نباید خود را کنار بکشیم چون اسلام دعوت به بصیرت و آگاهی کرده است و مسلمان باید آنچنان مستحکم باشد که بتواند از اندیشه های خود دفاع کند. با انزوا و دوری کردن از دیگران به نتیجه نخواهیم رسید بلکه باید روابط خود را با همه ملل برقرار کنیم و هم آگاهی های خود و هم دیگران را بالا ببریم.
