پیامبر (ص) خود را جدای از دیگران نمی‌دانستند

دکتر یوسفی: نباید نگاه «طبقاتی» به انسان‌ها داشته باشیم/ مبلغان دین برای تبدیل سیره اخلاقی پیامبر (ص) به «فرهنگ عمومی» بسیار تلاش کنند/ برخی که به مقام و مسئولیتی رسیدند، افرادی را برای حمل وسایل شخصی خود استخدام می‌کنند! پیامبر (ص) هرگز چنین اخلاق و رفتاری نداشتند/ در حال حاضر فاصله زیادی با سیره اخلاق پیامبر (ص) داریم.

شفقنا- حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدرضا یوسفی، استاد درس خارج فقه معاصر حوزه علمیه قم، سیره اخلاقی و شخصیتی پیامبراکرم(ص) از نوع برخورد با مردم تا پایبندی حضرت به رعایت اخلاق و حفظ کرامت انسانی را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد: امروز رفتارها و گفتارهایی را در سطح جامعه شاهدیم که با سیره پیامبر(ص) بسیار فاصله دارد. ضروری است شأن و کرامت انسان ها را حفظ کنیم و هیچ وقت راضی نشویم که با کوچک کردن دیگران احساس بزرگی پیدا کنیم.

وی معتقد است: در حال حاضر فاصله زیادی با اخلاق پیامبر(ص) داریم. در سطح جامعه خیلی از رفتارهای پیامبر(ص) به عنوان رفتار عمومی وجود ندارد.

یوسفی تأکید کرد: اول اینکه همگی باید سعی کنیم تمامی خصوصیات و ویژگی های شخصی و اخلاقی پبامبر(ص) را در حد توان در اخلاق و رفتار خود نهادینه کنیم. دوم اینکه باید این رویه ها و صفات در جامعه به فرهنگ تبدیل شود. برای رسیدن به این فرهنگ عمومی باید فرهنگ سازی صورت بگیرد که این امر به نظام تربیتی بر می گردد و خانواده ها باید بدان توجه ویژه داشته باشند. مبلغان دینی نیز باید بر ضرورت این فرهنگ عمومی بسیار تأکید کنند که متأسفانه در حال حاضر بسیاری از صحبت های مبلغان دینی حول و حوش مباحث سیاسی است!

حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا یوسفی در گفت وگو با شفقنا به سیره و خصوصیات شخصیتی پیامبر اکرم(ص) اشاره و اظهار داشت: وقتى از همسر پیامبر(ص) درباره اخلاق ایشان پرسیدند، گفت: «کان خلقه القرآن؛ اخلاقش قرآن بود». پیامبر(ص) قرآن مجسّم بود و اخلاق نیک او را قرآن مى ستاید و مى فرماید: «إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ».

وی بیان کرد: در روایتی از عایشه آمده که از جمله خصوصیات پیامبر(ص) این بود که حرف های زشت نمی زدند، به دیگران توهین نمی کردند و در هنگام صحبت کردن الفاظ و ادبیات نامناسب نداشتند. پیامبر(ص) کاری که در نزد دیگران قبیح باشد را انجام نمی دادند.

رعایت ادب حتی در عرصه سیاسی 

وی گفت: متأسفانه برخی از افراد به خصوص در عرصه سیاست به گونه ای صحبت می کنند که در آن توهین و تحقیر طرف مقابل و کلمات ناسزا وجود دارد. گاهی به لحاظ شخصی چنین حالتی را نداریم ولی در عرصه سیاست که وارد می شویم، با طرف مقابل رکیک صحبت می کنیم، پیامبر(ص) به هیچ وجه چنین نبودند و همیشه در گفتار و رفتار ادب را رعایت می کردند.

وی به دیگر اخلاقیات شخصی پیامبر(ص) اشاره و خاطرنشان کرد: حضرت در هیچ شرایط با صدای بلند صحبت نمی کردند حتی وقتی در بازار قدم می زدند با اینکه فضای شلوغی بود، فریاد نمی زدند. این در حالی است که برخی از افراد هم در زندگی شخصی و هم معمولاً در فضاهای عمومی که شلوغ باشد برای اینکه صدایشان را دیگران بشنوند، صدای خود را بالا می برند.

بدی را با بدی جواب نمی دادند

وی عنوان کرد: یکی از خصوصیات پیامبر(ص) این بود که اگر کسی به ایشان بدی می کرد، بدی را با بدی جواب نمی دادند بلکه حتماً عفو و بخشش را در اولویت قرار می دادند.

رفتار ما نباید موجب آزار دیگران شود

وی اضافه کرد: یکی دیگر از اخلاقیات شخصی پیامبر(ص) این بود که هر زمان با دیگران نشست و برخاست می کردند، هیچ وقت در صورت دیگری چشم نمی دوختند. گاهی ما به یک جمعی که وارد می شویم بنا به هر دلیلی به یک نفر چشم می دوزیم، این فعل باعث می شود که طرف مقابل حالت خجالت زدگی پیدا کند مخصوصاً اگر آدم شکاکی باشد و یا  اعتماد به نفس پایینی داشته باشد، گمان می کند عیبی دارد یا اشتباهی مرتکب شده است. پیامبر(ص) تأکید داشتند که رفتار ما نباید موجب آزار دیگران شود.

وی جبران لطف و محبت را از دیگر اخلاقیات پیامبر(ص) عنوان و تصریح کرد: یکی از خصوصیاتی که پیامبر(ص) داشتند این بود که اگر کسی هدیه ای برای ایشان داشت، هدیه را قبول می کردند ولو اینکه هدیه بسیار کم ارزشی باشد و حتماً اگر کسی هدیه ای به پیامبر(ص) می داد، حضرت محبت او را جبران می کردند.

وی گفت: یکی از خصوصیات پیامبر(ص) این بود که وقتی کسانی یا اهل خانه حضرت را صدا می کردند، ایشان با «لبیک» پاسخ می دادند – لبیک اشاره به پاسخ محترمانه دارد – این در حالی است که ما در حالت عادی وقتی با یکدیگر خیلی صمیمی می شویم، به طرز نامناسبی جواب یکدیگر را می دهیم یا شوخی های درستی نمی کنیم.

پیامبر(ص) تکبر نداشتند

وی اضافه کرد: پیامبر(ص) با ادبیات و الفاظ بسیار محترمانه با دیگران صحبت می کردند و در عین حال انسان خشکی نبودند، اهل شوخی با اصحاب بودند و خونگرم برخورد می کردند، با کودکان بازی و شوخی می کردند.

پیامبر(ص) تکبر نداشتند، اگر یک فرد با شخصیتی ایشان را دعوت می کردند، دعوت او را قبول می کردند، اگر مسکین و فقیری هم ایشان را دعوت می کردند، تفاوتی میان این دو نمی گذاشتند و نمی گفتند که نشست و برخاست با فقرا در شأن من نیست. حضرت قبل از رسیدن به نبوت وضع مالی بسیار خوبی داشتند، اما بعد از نبوت بسیار در راه اسلام هزینه کردند و وقتی حکومت را برعهده می گیرند، در فقر زندگی می کنند و یک جایگاه اجتماعی ویژه ای از نظر اخلاقی و رفتاری، داشتند.

وی گفت: پیامبر(ص) میان مردم فرقی نمی گذاشت، اگر فردی بیمار می شد، مقید بود که به عیادت او بروند. روابط اجتماعی جزو اصولی بود که حضرت بدان پایبند بودند چون برای دیگران ارزش قائل می شدند. احیاناً اگر یک نفر به دلیل ارتکاب اشتباهی از پیامبر(ص) عذرخواهی می کرد، عذر او را می پذیرفتند و می فرمودند: «آیا به شما خبر دهم که بدترینتان کدام است؟ گفتند: آرى اى پیامبر خدا! فرمود: کسى که از اشتباه در نمى گذرد؛ پوزش را نمى پذیرد و از لغزش، چشم پوشى نمى کند.»

پیامبر(ص) در مراودات اجتماعی الگویی بی نظیر بود

وی با بیان اینکه پیامبر(ص) در معاشرت با مردم، مهربان و گشاده رو بود، اظهار داشت: پیامبر(ص) به هر کسى که مى رسید، سلام مى کرد. در سلام کردن، از همه، حتى کودکان و بردگان، پیشى مى گرفت. برخی گاهی تصمیم می گرفتند زودتر سلام کنند و پیامبر(ص) را غافلگیر کنند، اما هیچ وقت این اتفاق رخ نداد. پیامبر(ص) در مراودات اجتماعی الگویی بی نظیر بود. وقتى با دوستانش برخورد مى کرد، دستانشان را مى گرفت و مى فشرد و مى فرمود: «سه چیزند که دوستى آدمى با برادر مسلمانش را زلال مى سازند؛ 1- هنگام دیدار با چهره اى گشاده با دوستش رو به رو شود؛ 2- زمان نشستن در مجلس، برایش جا باز کند. 3- او را با محبوب ترین نامش بخواند.»

وی احترام به مهمان را از دیگر خصوصیات رفتاری پیامبر(ص) عنوان کرد و گفت: پیامبر بسیار مهمان نواز بودند و با مهمان سردی نمی کردند. در مراودات اجتماعی افراد را با نامی که محبوبشان بود، صدا می زدند، این سیره حضرت موجب می شود که افراد احساس می کردند مورد احترام ویژه پیامبر(ص) هستند.

طبق روایات، پیامبراکرم(ص) وقتی می خواستند غذایی میل کنند، از منظر ایشان بهترین حالت وقتی بود که دیگران هم بر سر سُفره غذا باشند، پیامبر(ص) سفرهایی را دوست داشتند که جمعیتی باشد و دیگران حضور هم داشته باشند. این سیره حکایت از مهمان نوازی و علاقه پیامبر(ص) به دیگران است.

وی ادامه داد: پیامبر(ص) در صحبت ها حرف کسی را قطع نمی کرد بلکه بسیار با احترام و دقت به حرف آنها گوش می کردند و به افراد اجازه می دادند حرفشان تمام شود. پیامبر(ص) در این زمینه همواره به دیگران توصیه می کردند که وقتی کسی صحبت می کند ولو عجله دارید، احترام او را حفظ کنید.

وفاداری پیامبر(ص)

وی «وفاداری» را از دیگر خصوصیات اخلاقی و رفتاری پیامبر(ص) دانست و اظهار داشت: منظور از وفاداری این است که ما در زندگی مرهون محبت های بسیاری از انسان ها از جمله پدر، مادر، همسر و دوست هستیم و یکی از کسانی که در زندگی پیامبر(ص) نقش بسزایی داشت و حضرت به ایشان بسیار علاقه داشت، حضرت خدیجه(س) بود. حضرت خدیجه(س) همه زندگی خود را تقدیم پیامبر(ص) کرد. پس از اینکه خدیجه(س) از دنیا رفتند، پیامبر(ص) بسیار از ایشان یاد می کردند به حدی که عایشه می گوید: «در زندگی به هیچ کسی غبطه نخوردم و حسد زنانه نداشتم، ولی نسبت به خدیجه ای که از دنیا رفته بود، غبطه می خوردم.»

وی به نمونه هایی که نشان دهنده علاقه و وفاداری پیامبر(ص) به حضرت خدیجه(س) بود، اشاره و خاطرنشان کرد: پیامبر(ص) در مدینه جایگاه سیاسی پیدا کرده بودند و برخی هدایایی برای حضرت می آوردند. پیامبر(ص) بسیار از اوقات به یاد حضرت خدیجه(س) این هدایا را میان دوستان خدیجه(س) تقسیم می کردند. حتی اگر به مناسبتی گوسفندی را قربانی می کردند، مقید بودند که حتماً سهمی به برخی از افرادی که رابطه دوستی با خدیجه(س) داشتند، داده شود.

پیامبر(ص) وقتی اقوام حضرت خدیجه(س) را می دیدند، خوشحالی بسیار عمیقی در چهره ایشان دیده می شد. عایشه می گوید: «روزی دیدم که پیامبر(ص) از دیدن یک خانم بسیار خوشحال شد و با او احوالپرسی کرد مثل یک کسی که او را کاملاً می شناسد و از او درباره امورات زندگی سوال کرد. از پیامبر(ص) پرسیدیم که این خانم کیست؟! گفتند: در زمان حیات خدیجه(س) گاهی به دیدار ایشان می آمد.»

وی توجه پیامبر(ص) به لطف و محبت دیگران را از دیگر ویژگی های پیامبر(ص) عنوان کرد و گفت: پیامبر(ص) وقتی کودک بودند، حلیمه مادر رضاعی حضرت بود و یک خواهر رضاعی نیز داشتند. خواهر رضاعی پیامبر(ص) در یکی از جنگ ها اسیر شده بود و حضرت به واسطه رابطه رضاعی که با او داشت، فوق العاده احترام به وی گذاشتند و گفتند اگر بین ما بمانی بسیار محترم خواهی بود وگرنه با احترام به میان خانواده خود برگرد. نمونه دیگر، محبت پیامبر(ص) به خانمی به نام ثُوَیبه از کنیزان ابولهب بود که مدتی به پیامبر شیر داده بود. حضرت برای این زن احترام بسیاری قائل بودند و هر زمان به سفری می رفتند، خود را مقید می دانستند که برای ثُوَیبه هدیه بیاورند. روزی که به پیامبر خبر دادند که ثُوَیبه از دنیا رفت، حضرت پرسیدند آیا از او بازمانده ای باقی مانده که بتوانم محبت ثُوَیبه را جبران کنم!

این سیره پیامبر(ص) به همه ما گوشزد می کند که اگر کسی در حق ما ذره ای خوبی کرد، باید این خوبی را پاس بداریم و آن را حرمت بگذاریم و محبت ها را از یاد نبریم. خیلی وقت ها در زندگی یادمان می رود که چه کسانی در حق مان چه محبت هایی کردند و وقتی موقعیتی پیدا کردیم، یادمان می رود که پیش از این چه وضعیتی داشتیم.

وی توجه ویژه پیامبر(ص) به صله رحم را از دیگر ویژگی های ایشان دانست و گفت: پیامبر(ص) به شکل های مختلف صله رحم انجام می دادند و جالب اینکه نسبت به کسانی که هیچ علقه اخلاقی با هم نداشتند نیز صله رحم می کردند. پیامبر(ص) می فرمایند: «اگر با کسانی که علقه اخلاقی ندارم ارتباط دارم به این دلیل است که رحم و احسان است.» این سیره پیامبر(ص) به همه ما می آموزد که در روابط فامیلی باید مسایل حاشیه ای را کنار بگذاریم و ارتباطات عاطفی و سببی و نسبی را حفظ کنیم، اما متأسفانه این روزها بسیاری از خانواده ها و فامیل های نزدیک به خاطر مسایل فکری، سیاسی و جناحی از هم دور شدند. مخصوصاً بعد از انقلاب به لحاظ عقاید دینی و سیاسی بسیار از یکدیگر فاصله پیدا کردیم و این امر باعث شد که روابط فامیلی از بین برود. یک دلیل آن این است که محفل های خانوادگی را به جلسات سیاسی تبدیل کردیم و وقتی دور هم هستیم راجع به مسایل سیاسی خاص حرف می زنیم در حالی که دلیلی ندارد ارتباطات فامیلی را تحت تأثیر بحث های عقیدتی و سیاسی قرار دهیم.

پیامبر(ص) خود را جدای از دیگران نمی دانستند

وی گفت: یکی دیگر از خصوصیات پیامبر(ص) این بود که وقتی وارد جمعی می شدند، خود را جدای از دیگران نمی دانستند یا جایگاه ویژه ای برای خود تعیین نمی کردند و در کنار دیگر افراد می نشستند به گونه ای که اگر فردی وارد این جلسه می شد و پیامبر(ص) را نمی شناخت، نمی توانست حضرت را تشخیص دهد. اما متأسفانه در میان ما چنین رویه ای بسیار رواج دارد، در مجالس ما اگر فردی به لحاظ ثروت و سیاست موقعیت اجتماعی پایینی داشته باشد، پایین مجلس می نشیند و اگر موقعیت اجتماعی بالایی داشته باشد، جایگاه ویژه ای برای او تعیین می شود. پیامبر اصلاً چنین رفتاری را نمی پسندیدند و با اینکه رییس حکومت بودند و مقام نبوت نیز داشتند، هرگز چنین رفتاری نداشتند. این سیره پیامبر(ص) نشان می دهد که نباید نگاه طبقاتی به انسان ها داشته باشیم و یکی از دلایلی که پیامبر(ص) در میان مردم محبوب بودند، همین اخلاق و رفتار حضرت بود.

وی به سیره پیامبر اکرم(ص) در حفظ کرامت انسانی اشاره و خاطرنشان کرد: پیامبر(ص) به بازار رفته بودند تا لباسی بخرند، آن زمان پول ها را وزن می کردند و براساس وزن ارزش داشت، پیامبر(ص) پس از خرید از یک فروشنده ای به او توصیه کرد که در هنگام حساب کردن، کمتر حساب کن تا مدیون کسی نباشی، فروشنده قصد کرد که دست پیامبر(ص) را ببوسد، اما حضرت اجازه ندادند و گفتند: «هیچ وقت دست دیگران را نبوس. من هم یکی مثل شما هستم.» بسیار مهم است که شأن و کرامت انسان ها را حفظ کنیم و هیچ وقت راضی نشویم که با کوچک کردن دیگران احساس بزرگی پیدا کنیم. دلیلی ندارد که افرادی در مقابل ما سر خم کنند یا دست ما را ببوسند به خصوص اگر موقعیت سیاسی یا قدرت داشته باشیم.

وی ادامه داد: پیامبر(ص) همیشه تأکید داشتند که انجام کارهای شخصی خود را از دیگران نخواهید. این در حالی است که این روزها شغل هایی تحت عنوان «کیف کش یا کت کش» باب شده؛ یعنی شخصی که به مقام و مسئولیتی رسیده، افرادی را برای حمل وسایل شخصی خود استخدام می کند! پیامبر(ص) هرگز چنین اخلاق و رفتاری نداشتند و فرمودند این نوع رفتار یکی از علامت های خود بزرگ بینی محسوب می شود.  

پیامبر(ص) هرگز پیش داوری و قضاوت نمی کردند

وی بیان کرد: پیامبر(ص) هرگز پیش داوری و قضاوت نمی کردند. یکی از مسایلی که بسیار اهمیت دارد و معمولاً با آن مواجه می شویم این است که گاهی وسط یک نزاع یا دعوای دو نفره می رسیم و بدون اینکه صحبت های هر دو طرف را بشنویم، وارد قضاوت می شویم، از یکی حمایت و دیگری را تخریب و تحقیر می کنیم. پیامبر(ص) اینگونه رفتارها را منع می کردند و هیچ یک از طرفین را تأیید نمی کردند و حل مشکل را برعهده خودشان می گذاشتند.

قضاوت راه و رسم و شاکی و متشاکی دارد و باید هر دو طرف حرف بزنند و قاضی به عنوان داور حرف ها را می شنود و سپس قضاوت می کند، اما ما که در مقام قضاوت نیستیم. دو دوست که با هم به اختلافی می خورند، شاید فردا روزی این اختلاف آنها برطرف شد و تنها آنچه از قضاوت و جانبداری اشتباه ما می ماند، کینه ای است که به دل دیگری انداختیم.

وی عنوان کرد: یکی دیگر از ویژگی های شخصی پیامبر(ص) به لحاظ جنبه های اخلاقی، توجه به بوی خوش بود. حضرت به خصوص در محیط های گرم از عطر استفاده می کردند و تأکید داشتند که انسان باید تمیز و خوشبو باشد. خوشبختانه امروز یکی از مسایلی که اکثر افراد به خصوص نسل جدید بسیار بدان توجه دارد، تمیزی و بوی خوش است.

وی به دیگر ویژگی شخصیتی پیامبر(ص) اشاره و خاطرنشان کرد: هر نعمتی که به پیامبر(ص) می رسید، خیلی با عظمت از این نعمت نام می برد ولو اینکه بسیار کوچک بود. این در حالی است که اگر نعمت کوچکی به ما برسد، معمولاً خوشحال نمی شویم و یکسری اتفاقات بزرگ باید رخ دهد تا خوشحال شویم و این حکایت از روحیه ما می کند که از درون انسان های شادی نیستیم ولی پیامبر(ص) اینگونه نبودند. گاهی انسان با دیدن یک گل قرمز حال خوبی پیدا می کند یا با باریدن باران لذت می برد و روحیه پیدا می کند، اما متأسفانه ما این نعمت ها را نادیده می گیریم و در صورتی شاد می شویم که ماشین یا خانه چنین و چنان داشته باشیم.

پیامبر(ص) برای رفع مشکلات و گرفتاری دیگران بسیار تلاش می کرد

وی گفت: پیامبر(ص) اگر با مساله ناخوشایندی مواجه می شد، چندان درگیر آن نمی شد و در روابط اجتماعی حتماً لبخند بر لب داشت و از حال دیگران بی خبر نبود. برای رفع مشکلات و گرفتاری دیگران بسیار تلاش می کرد و این معنی حقیقی مسئولیت اجتماعی است.

وی بیان کرد: از جمله خصوصیات پیامبر(ص) این بود که وقتی با دوستان و هم نشینان می نشست، به گونه ای برخورد نمی کرد که یک نفر فکر کند مورد توجه حضرت نیست. امروز هم وقتی در یک جمعی حضور داریم نباید به نوعی برخورد کنیم که فردی احساس کند به او علاقه ای نداریم و برای دیگری جایگاه ویژه ای قائل هستیم، باید نسبت به همه یک نوع نگاه و رفتار داشته باشیم. پیامبر(ص) به گونه ای برخورد می کردند که هر کسی فکر می کرد او بسیار به پیامبر نزدیک است و این حس را به طرف مقابل انتقال می داد که من پیش حضرت احترام دارم؛ حضرت نه به عنوان پیامبر بلکه به عنوان دوست چنین حالتی را به طرف مقابل خود انتقال می دادند.

وی گفت: آخرین نکته در جنبه سیره شخصی پیامبر(ص) اینکه اگر کسی نیازی داشت و با پیامبر(ص) مطرح می کرد، اینطور نبود که برای حضرت مهم نباشد بلکه سعی می کردند تا حد ممکن، نیاز و مشکل این فرد را برطرف کنند. امروز هم ضروری است که انسان ها برای رفع مشکلات و گرفتارهای یکدیگر تا حد ممکن تلاش کنند و نسبت به یکدیگر بی تفاوت نباشند.

در حال حاضر فاصله زیادی با اخلاق پیامبر(ص) داریم

وی در پاسخ به این پرسش که احیای اخلاق محمدی تا چه میزان مورد نیاز جامعه امروز ماست؟ گفت: در حال حاضر  فاصله زیادی با اخلاق پیامبر(ص) داریم. در سطح جامعه خیلی از رفتارهای پیامبر(ص) به عنوان رفتار عمومی وجود ندارد.

اول اینکه همگی باید سعی کنیم تمامی خصوصیات و ویژگی های شخصی و اخلاقی پبامبر(ص) که بدان اشاره کردم را در حد توان در اخلاق و رفتار خود نهادینه کنیم. دوم اینکه باید این رویه ها و صفات در جامعه به فرهنگ تبدیل شود. برای رسیدن به این فرهنگ عمومی باید فرهنگ سازی صورت بگیرد که این امر به نظام تربیتی بر می گردد و خانواده ها باید بدان توجه ویژه داشته باشند.

وی بیان کرد: مبلغان دینی باید بر ضرورت این فرهنگ عمومی بسیار تأکید کنند، اما متأسفانه در حال حاضر بسیاری از صحبت های مبلغان دینی حول و حوش مباحث سیاسی است. در منابر به مسایل و جنبه های دیگری از زندگی دینی توجه می شود و گاهی اوقات هم مصادره به مطلوب می کنند یعنی در راستای تایید حکومت و امثال اینها سخن می گویند و به نوعی به تحریف دین می پردازند. همین مساله دلزدگی مخاطب را به همراه می آورد.

سیره اخلاقی، اجتماعی و شخصیتی پیامبر(ص) باید با زبانی گویا و به روز برای جامعه تکرار شود

وی تأکید کرد: در حال حاضر باید سیره اخلاقی، اجتماعی و شخصیتی پیامبر(ص) با زبانی گویا و به روز بارها برای جامعه تکرار شود. ضروری است براساس سیره پیامبر(ص) داستان های قابل فهم نوشته شود یا فیلم هایی برای رده های مختلف سنی ساخته شود و از این طریق بسیاری از مسایل اخلاقی که نیاز امروز جامعه است به یک فرهنگ عمومی تبدیل گردد. متأسفانه در این زمینه بسیار دچار ضعف هستیم، در سینما، تلویزیون و رادیو که رسانه های دولتی هستند مبالغ هنگفتی هزینه می شود، اما دریغ از اینکه به این نکات مهم پرداخت شود و در جهت فرهنگ سازی حرکت مثبتی صورت بگیرد. یا حتی اگر درباره ائمه(ع) نیز فیلمی ساخته می شود، بیشتر به جنگ ها و بحث هایی که بروز خارجی دارد، پرداخته می شود و به بُعد اخلاقی و فرهنگی توجهی نمی شود. براین اساس تأکید دارم که مبلغان دین، منابر، نظام تربیتی و آموزشی باید در جهت تبدیل سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر(ص) به فرهنگ عمومی بیش از پیش تلاش کرده و این شکاف و نقص را جبران کنند.