سیدابوالفضل موسویان یک عضو هیات علمی دانشگاه مفید درباره ضعف‌های حوزه علمیه، گفت: عدم استقلال و عدم توانایی مراجع برای تصمیم گیری در مورد کارکرد حوزه یکی از ضعف‌های امروز حوزه علمیه است؛ یعنی مراجعی که مورد تایید عموم حوزه هستند باید حوزه را اداره کنند؛ نباید برای حوزه دیگران تصمیم بگیرند.
حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالفضل موسویان در گفت‌وگو با خبرنگار شفقنا عنوان کرد: در شرایط فعلی و در هر زمان دیگری وظیفه روحانیت این است که شرایط زمان خودشان را بشناسند؛ همان‌طوری که در روایت از امام صادق(ع) داریم «العالم به زمانه» عالمان باید بتوانند شرایط را بشناسند اگر یک عالم، شرایط زمان خودش را نشناسند و همراه با زمان نباشد نمی‌تواند از پس مسایل به خوبی بربیاید بر همین اساس نمی‌تواند وظیفه و رسالتی را که برعهده دارد به خوبی انجام دهد.
او افزود: در شرایط فعلی مباحث مختلفی در جهان علیه اسلام مطرح است باید حوزه‌های اسلامی پاسخگوی بسیاری از شبهات مانند عملکرد داعش و طالبان باشند چون این گروه‌های تکفیری چهره اسلام را مخدوش کردند. علمای جهان اسلام باید بتواند این مسایل را پاسخ دهد و حقیقت اسلام را برای جهانیان آشکار کنند.
حوزه هنوز مدیون شهید مطهری و شهید صدر است
عضو هیات علمی دانشگاه مفید با توجه به عملکرد حوزه و مسوولیتی که این نهاد بر دوش دارد، اظهار کرد: اگر ما بخواهیم بررسی دقیق و عمیق داشته باشیم باید بگوییم حوزه در این چند دهه نتوانسته کار چندانی انجام دهد و هم‌چنین نتوانسته است مشکلات جهان اسلام را برطرف کند بنابراین قوتی از این جهت ندارد. ما هنوز که هنوز است مدیون شخصیت‌هایی مانند آیت الله شهید مطهری و شهید صدر هستیم.
این استاد دانشگاه درخصوص قوت‌ها و ضعف‌های عملکرد حوزه علمیه، تصریح کرد: نتوانستیم پاسخگوی بسیاری از مسایل امروز باشیم به ویژه بعد از انقلاب اسلامی نتوانستیم پاسخ دقیقی به موضوع حکومت بدهیم، از این جهت باید گفت حوزه در ضعف قرار دارد و نمی‌تواند پاسخگوی این مسایل باشد اما از جهاتی مانند اینکه تعداد حوزویان نسبت به گذشته بیشتر شده و جمعیت بیشتری به حوزه روی آوردند و فارغ‌التحصیلانی یا مبلغانی از حوزه به مناطق مختلف رفتند را می‌توان یک قوت به حساب آورد اما از نظر علمی نمی‌توان گفت ما به توانایی بیشتری دست پیدا کرده باشیم.
سیاسی بودن مانع کارهای علمی حوزه شده است
موسویان باتوجه به روزآمد شدن دین برای اقبال بیشتر جوانان نسبت به دین، ادامه داد: این مساله یک مقدماتی دارد و تا این مقدمات فراهم نشود حوزه نمی‌تواند کاری را که باید، انجام دهد . ما افراد توانمندی را در حوزه داریم و شخصیت‌هایی که از نظر معلومات در سطح بالایی هستند اما تا حدی مسایل علمی با مسایل سیاسی خلط شده است یعنی اگر چنانچه کسی بخواهد نظری مغایر با سیاسیون داشته باشد دچار مشکل می‌شود؛ این موضوع مانعی برای کارهای علمی است.
او درخصوص برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی بیان کرد: درست است که شعارهای می‌دهیم که کرسی‌های آزاد اندیشی برگزار می‌شود اما به دلیل خودسانسوری و بخاطر عواقبی که بیان برخی از نظریات داشته، برخی از اساتید و پژوهشگران جرات نمی‌کنند نظرات خود را بگویند اما برخی دیگر هم با اینکه با آنها برخورد می‌شود مسیری که فکر می‌کنند درست است را می‌روند یا بعضی دیگر هم می‌فهمند نباید وارد این زمینه‌ها شوند. در نتیجه کاری که دلسوزان حوزه به دنبال آن هستند یعنی دیدگاه‌ها و نظریات مختلف طرح شود، نباید به درستی و نادرستی دیدگاه توجه کرد بلکه باید به امکان بیان دیدگاه‌های مختلف دقت کرد چون دیگران هم می‌توانند به نظرات پاسخ دهند.
طرح نظرات و دیدگاه‌های مختلف سبب تکاپوی حوزه می‌شود
عضو هیات علمی دانشگاه مفید با انتقاد از عدم طرح دیدگاه‌های مختلف در حوزه توضیح داد: بسیاری از این نظرات باعث شده که اسلام رشد پیدا کند، بزرگان ما در حوزه معتقد بودند وقتی اجازه طرح و نقد دیدگاه‌های مختلف مطرح می شد در این زمان بود که حوزه یک تکاپو و فعالیتی داشت. اما تا وقتی که حرف‌ها به صورت کلیشه‌ای گفته شود اصلا منجر به فعالیت و تکاپو نمی‌شود.
او تصریح کرد: اگر کسی آمد و این کلیشه را بر هم زد و مباحث را طرح کردند خود به خود افراد دیگر هم به سمت هم اندیشی و نقد حرکت می‌کنند؛ متاسفانه این مساله وجود ندارد. ممکن است شعارهای خوبی هم داده شود اما در عمل چنین چیزی را نمی‌بینیم. برخی از اساتید حوزه به دلیل طرح نظرات خودشان منزوی شدند و حتی کرسی‌های درس ایشان گرفته شده است. این مسایل را افراد در جامعه می‌بینند، بنابراین کسانی هم که حاضر نیستند چنین هزینه‌هایی پرداخت کنند نظریات جدید را مطرح نمی‌کنند.
باید مراجع برای حوزه تصمیم بگیرند نه هیچ نهاد دیگری
این استاد دانشگاه درباره تصمیم‌گیری در حوزه، اضافه کرد: اولین مساله‌ای که باید انجام شود این است که حوزه در اختیار مرجعیت قرار بگیرد، یعنی مراجع باید برای حوزه تصمیم بگیرند. حتی در دوره حضرت امام(ره) طرح می‌شد که امام(ره) می‌خواستند تغییراتی را در حوزه در زمان آیت‌الله بروجردی ایجاد کنند و بعد از رهبری امام(ره) برخی درخواست کردند تا تغییراتی که در زمان آیت‌الله بروجردی داشتند را خودشان اعمال کنند. ایشان گفتند من دیگر نمی‌توانم این کارها را انجام بدهم چون من رییس حکومت هستم و این تغییرات را باید رییس حوزه انجام دهد بنابراین باید حوزه واقعا در اختیار مراجع باشد.
موسویان با بیان اینکه نباید دیگران برای حوزه تصمیم بگیرند، گفت: یعنی مراجعی که مورد تایید عموم حوزه هستند باید حوزه را اداره کنند. نباید برای حوزه دیگران تصمیم بگیرند. متاسفانه بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در جای دیگری صورت می‌گیرد؛ از این جهت باید گفت که دست مراجع بسته است و نمی توانند آن طوری که لازم است نسبت به اداره حوزه تصمیم بگیرند. ممکن است برخی هم بگویند این سخن درست نیست اما من واقعیت بیرونی را می‌گویم.
عضو هیات علمی دانشگاه مفید، با اشاره به دخالت برخی از نهادها نسبت به فعالیت حوزه، توضیح داد: یعنی گاهی برخی از نهادها می‌آمدند و طلبه‌ها را تحریک می‌کردند و درس‌ها را به تعطیلی می‌کشاندند برای اینکه خودشان یک مقاصد خاصی داشتند این موارد مسایلی است که تصمیم گیرنده در برخی از موارد اساسی دیگران هستند نه مراجع.
موسویان ادامه داد: اگر چنانچه مراجع این توانایی را داشته باشند و به آنها این اختیارات داده شود یا این موانعی که برسر راه مرجعیت ایجاد شده کنار برود و حوزه خودش اداره کننده باشد حوزه مطمئنا بسیاری از مسایلی که جهان با آن روبروست را هم می‌تواند پاسخ دهد.
او درباره اصلاحات برای ساختار حوزه عنوان کرد: همه موارد مانند استقلال سیاسی، علمی و اقتصادی به مدیران حوزه برمی‌گردد؛ چنانچه اگر مدیران حوزه مدیرانی بودند که از استقلال برخوردار بودند و فقط متاثر از افکار و اندیشه‌های مراجع بودند نه اینطور که تحت نفوذ برخی از جریانات هستند؛ می‌توانست بسیاری از مسایل را حل کند. درست است که با تغییر افراد، تغییراتی هم ایجاد می‌شود اما اگر این ساختار کلی تغییر نکند، این وضعیت پایدار می‌ماند حالا ممکن است در یک دوره‌هایی یک کارهایی قوت پیدا کند و یک کارهایی ضعف. اگر ساختار تغییر کرد و درست شد، بسیاری از مسایل نیز حل خواهد شد.
عضو هیات علمی دانشگاه مفید درباره آینده حوزه افزود: اگر بنا باشد کار اساسی در حوزه صورت بگیرد و مراجع مسوولیت این امر را برعهده بگیرند مراجع باید پاسخ تخصصی برای همه داشته باشند؛ امروز دیگر نمی‌توان با یک اندیشه و تفکر در همه مسایل نظر داد.
حوزویان در مسایل مختلف تخصص کسب کنند و با تخصص در امور نظر بدهند
موسویان، تخصص داشتن حوزه برای دخالت در امور مختلف را یکی از اصول اساسی دانست و عنوان کرد: باید این تقسیم‌بندی در زمینه‌های مختلف شکل بگیرد؛ برای مثال حوزویان باید در زمینه‌های اقتصادی، معاملات، سیاست خارجی، بهداشت و… تخصص داشته باشند و کارشناسی صورت بگیرد. پس ما باید این اشکال را برطرف کنیم فقهای ما باید در زمینه‌های مختلف با شناختی که از موضوعات پیدا می‌کنند، نظر بدهند و یک فقیه نمی‌تواند در همه مسایل عبادی، دینی و مباحثی که اشاره کردم اظهار نظر کند پس ابتدا باید تخصص لازم و کافی را پیدا کند بعد نظر دهد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگر علما بخواهند فقط در مورد کلیات فقه توضیح دهند پس چه تفاوتی میان فقیه امروزی و فقیه صدسال پیش وجود دارد؟ اما اگر فقیه بخواهد همراه زمان باشد و به موضوعاتی که امروز مبتلابه جامعه است پاسخ دهد باید تخصص داشته باشد؛ چون به قدری موضوعات متنوع و پراکنده است که یک فقیه نمی‌تواند در همه زمینه‌ها اظهار نظر کند. طبعا اگر کار به دست خود مراجع سپرده شود حوزه به شکل صحیح برمی‌گردد و از این حالت خارج می‌شود.
یکی از نقاط قوت حوزه شیعه آزادگی در اندیشه و استقلال در عمل بوده است
موسویان در خصوص ارتباط حکومت و حوزه اشاره کرد: حوزه ضمن اینکه با حکومت و دولت همکاری می‌کند چه بخواهیم و چه نخواهیم منصوب به روحانیت است و روحانیت باید به این نظام کمک کند و نمی‌تواند خودش را منفک بداند؛ اما هیچ منافاتی ندارد که حوزه استقلال خودش را حفظ کند. حوزه ما باید بدون وابستگی به نظام و دولت روی پای خودش بایستد؛ چون این موضوع از افتخارات ما بوده است و مرحوم شهید مطهری روی این مساله تاکید داشتند که یکی از نقاط قوت حوزه شیعه آزادگی در اندیشه و استقلال در عمل بوده است.
او با توجه به بودجه دولتی برای حوزه تصریح کرد: برای مثال مساله بودجه موضوعی است که حوزه باید از بودجه دولتی بپرهیزد و راه‌هایی برای تامین نیازهای آن وجود دارد. قرن‌هاست که حوزه‌ها روی پای خودشان بودند و اینطور نیست که نیاز به بودجه نهادی داشته باشند بنابراین باید همان شیوه را حفظ کرد یا به آن برگشت. اگر این اتفاق رخ دهد مردم راحت‌تر و مطمئن تر اقدام می‌کنند همیشه حوزه به مردم متکی بوده است.
عضو هیات علمی دانشگاه مفید در پایان تصریح کرد: اگر چنین اتفاقی رخ داد آن وقت استقلال حوزه می‌تواند کمک خوبی برای حکومت‌هایی هم باشد که برای اهداف اسلام تلاش می‌کنند. در حالی‌که اگر به حکومت وابسته شدند، به تدریج دچار ضعف درونی می‌شوند و اعتمادی که مردم به حوزه‌ها و علما داشتند از بین خواهد رفت. علمای ما باید به سمتی پیش بروند که هیچ وابستگی به جایی جز مردم و متدینین نداشته باشند تا بتوانند نظر اسلام را مطرح کنند.
حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالفضل موسویان در گفت‌وگو با خبرنگار شفقنا عنوان کرد: در شرایط فعلی و در هر زمان دیگری وظیفه روحانیت این است که شرایط زمان خودشان را بشناسند؛ همان‌طوری که در روایت از امام صادق(ع) داریم «العالم به زمانه» عالمان باید بتوانند شرایط را بشناسند اگر یک عالم، شرایط زمان خودش را نشناسند و همراه با زمان نباشد نمی‌تواند از پس مسایل به خوبی بربیاید بر همین اساس نمی‌تواند وظیفه و رسالتی را که برعهده دارد به خوبی انجام دهد.
او افزود: در شرایط فعلی مباحث مختلفی در جهان علیه اسلام مطرح است باید حوزه‌های اسلامی پاسخگوی بسیاری از شبهات مانند عملکرد داعش و طالبان باشند چون این گروه‌های تکفیری چهره اسلام را مخدوش کردند. علمای جهان اسلام باید بتواند این مسایل را پاسخ دهد و حقیقت اسلام را برای جهانیان آشکار کنند.
حوزه هنوز مدیون شهید مطهری و شهید صدر است
عضو هیات علمی دانشگاه مفید با توجه به عملکرد حوزه و مسوولیتی که این نهاد بر دوش دارد، اظهار کرد: اگر ما بخواهیم بررسی دقیق و عمیق داشته باشیم باید بگوییم حوزه در این چند دهه نتوانسته کار چندانی انجام دهد و هم‌چنین نتوانسته است مشکلات جهان اسلام را برطرف کند بنابراین قوتی از این جهت ندارد. ما هنوز که هنوز است مدیون شخصیت‌هایی مانند آیت الله شهید مطهری و شهید صدر هستیم.
این استاد دانشگاه درخصوص قوت‌ها و ضعف‌های عملکرد حوزه علمیه، تصریح کرد: نتوانستیم پاسخگوی بسیاری از مسایل امروز باشیم به ویژه بعد از انقلاب اسلامی نتوانستیم پاسخ دقیقی به موضوع حکومت بدهیم، از این جهت باید گفت حوزه در ضعف قرار دارد و نمی‌تواند پاسخگوی این مسایل باشد اما از جهاتی مانند اینکه تعداد حوزویان نسبت به گذشته بیشتر شده و جمعیت بیشتری به حوزه روی آوردند و فارغ‌التحصیلانی یا مبلغانی از حوزه به مناطق مختلف رفتند را می‌توان یک قوت به حساب آورد اما از نظر علمی نمی‌توان گفت ما به توانایی بیشتری دست پیدا کرده باشیم.
سیاسی بودن مانع کارهای علمی حوزه شده است
موسویان باتوجه به روزآمد شدن دین برای اقبال بیشتر جوانان نسبت به دین، ادامه داد: این مساله یک مقدماتی دارد و تا این مقدمات فراهم نشود حوزه نمی‌تواند کاری را که باید، انجام دهد . ما افراد توانمندی را در حوزه داریم و شخصیت‌هایی که از نظر معلومات در سطح بالایی هستند اما تا حدی مسایل علمی با مسایل سیاسی خلط شده است یعنی اگر چنانچه کسی بخواهد نظری مغایر با سیاسیون داشته باشد دچار مشکل می‌شود؛ این موضوع مانعی برای کارهای علمی است.
او درخصوص برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی بیان کرد: درست است که شعارهای می‌دهیم که کرسی‌های آزاد اندیشی برگزار می‌شود اما به دلیل خودسانسوری و بخاطر عواقبی که بیان برخی از نظریات داشته، برخی از اساتید و پژوهشگران جرات نمی‌کنند نظرات خود را بگویند اما برخی دیگر هم با اینکه با آنها برخورد می‌شود مسیری که فکر می‌کنند درست است را می‌روند یا بعضی دیگر هم می‌فهمند نباید وارد این زمینه‌ها شوند. در نتیجه کاری که دلسوزان حوزه به دنبال آن هستند یعنی دیدگاه‌ها و نظریات مختلف طرح شود، نباید به درستی و نادرستی دیدگاه توجه کرد بلکه باید به امکان بیان دیدگاه‌های مختلف دقت کرد چون دیگران هم می‌توانند به نظرات پاسخ دهند.
طرح نظرات و دیدگاه‌های مختلف سبب تکاپوی حوزه می‌شود
عضو هیات علمی دانشگاه مفید با انتقاد از عدم طرح دیدگاه‌های مختلف در حوزه توضیح داد: بسیاری از این نظرات باعث شده که اسلام رشد پیدا کند، بزرگان ما در حوزه معتقد بودند وقتی اجازه طرح و نقد دیدگاه‌های مختلف مطرح می شد در این زمان بود که حوزه یک تکاپو و فعالیتی داشت. اما تا وقتی که حرف‌ها به صورت کلیشه‌ای گفته شود اصلا منجر به فعالیت و تکاپو نمی‌شود.
او تصریح کرد: اگر کسی آمد و این کلیشه را بر هم زد و مباحث را طرح کردند خود به خود افراد دیگر هم به سمت هم اندیشی و نقد حرکت می‌کنند؛ متاسفانه این مساله وجود ندارد. ممکن است شعارهای خوبی هم داده شود اما در عمل چنین چیزی را نمی‌بینیم. برخی از اساتید حوزه به دلیل طرح نظرات خودشان منزوی شدند و حتی کرسی‌های درس ایشان گرفته شده است. این مسایل را افراد در جامعه می‌بینند، بنابراین کسانی هم که حاضر نیستند چنین هزینه‌هایی پرداخت کنند نظریات جدید را مطرح نمی‌کنند.
باید مراجع برای حوزه تصمیم بگیرند نه هیچ نهاد دیگری
این استاد دانشگاه درباره تصمیم‌گیری در حوزه، اضافه کرد: اولین مساله‌ای که باید انجام شود این است که حوزه در اختیار مرجعیت قرار بگیرد، یعنی مراجع باید برای حوزه تصمیم بگیرند. حتی در دوره حضرت امام(ره) طرح می‌شد که امام(ره) می‌خواستند تغییراتی را در حوزه در زمان آیت‌الله بروجردی ایجاد کنند و بعد از رهبری امام(ره) برخی درخواست کردند تا تغییراتی که در زمان آیت‌الله بروجردی داشتند را خودشان اعمال کنند. ایشان گفتند من دیگر نمی‌توانم این کارها را انجام بدهم چون من رییس حکومت هستم و این تغییرات را باید رییس حوزه انجام دهد بنابراین باید حوزه واقعا در اختیار مراجع باشد.
موسویان با بیان اینکه نباید دیگران برای حوزه تصمیم بگیرند، گفت: یعنی مراجعی که مورد تایید عموم حوزه هستند باید حوزه را اداره کنند. نباید برای حوزه دیگران تصمیم بگیرند. متاسفانه بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در جای دیگری صورت می‌گیرد؛ از این جهت باید گفت که دست مراجع بسته است و نمی توانند آن طوری که لازم است نسبت به اداره حوزه تصمیم بگیرند. ممکن است برخی هم بگویند این سخن درست نیست اما من واقعیت بیرونی را می‌گویم.
عضو هیات علمی دانشگاه مفید، با اشاره به دخالت برخی از نهادها نسبت به فعالیت حوزه، توضیح داد: یعنی گاهی برخی از نهادها می‌آمدند و طلبه‌ها را تحریک می‌کردند و درس‌ها را به تعطیلی می‌کشاندند برای اینکه خودشان یک مقاصد خاصی داشتند این موارد مسایلی است که تصمیم گیرنده در برخی از موارد اساسی دیگران هستند نه مراجع.
موسویان ادامه داد: اگر چنانچه مراجع این توانایی را داشته باشند و به آنها این اختیارات داده شود یا این موانعی که برسر راه مرجعیت ایجاد شده کنار برود و حوزه خودش اداره کننده باشد حوزه مطمئنا بسیاری از مسایلی که جهان با آن روبروست را هم می‌تواند پاسخ دهد.
او درباره اصلاحات برای ساختار حوزه عنوان کرد: همه موارد مانند استقلال سیاسی، علمی و اقتصادی به مدیران حوزه برمی‌گردد؛ چنانچه اگر مدیران حوزه مدیرانی بودند که از استقلال برخوردار بودند و فقط متاثر از افکار و اندیشه‌های مراجع بودند نه اینطور که تحت نفوذ برخی از جریانات هستند؛ می‌توانست بسیاری از مسایل را حل کند. درست است که با تغییر افراد، تغییراتی هم ایجاد می‌شود اما اگر این ساختار کلی تغییر نکند، این وضعیت پایدار می‌ماند حالا ممکن است در یک دوره‌هایی یک کارهایی قوت پیدا کند و یک کارهایی ضعف. اگر ساختار تغییر کرد و درست شد، بسیاری از مسایل نیز حل خواهد شد.
عضو هیات علمی دانشگاه مفید درباره آینده حوزه افزود: اگر بنا باشد کار اساسی در حوزه صورت بگیرد و مراجع مسوولیت این امر را برعهده بگیرند مراجع باید پاسخ تخصصی برای همه داشته باشند؛ امروز دیگر نمی‌توان با یک اندیشه و تفکر در همه مسایل نظر داد.
حوزویان در مسایل مختلف تخصص کسب کنند و با تخصص در امور نظر بدهند
موسویان، تخصص داشتن حوزه برای دخالت در امور مختلف را یکی از اصول اساسی دانست و عنوان کرد: باید این تقسیم‌بندی در زمینه‌های مختلف شکل بگیرد؛ برای مثال حوزویان باید در زمینه‌های اقتصادی، معاملات، سیاست خارجی، بهداشت و… تخصص داشته باشند و کارشناسی صورت بگیرد. پس ما باید این اشکال را برطرف کنیم فقهای ما باید در زمینه‌های مختلف با شناختی که از موضوعات پیدا می‌کنند، نظر بدهند و یک فقیه نمی‌تواند در همه مسایل عبادی، دینی و مباحثی که اشاره کردم اظهار نظر کند پس ابتدا باید تخصص لازم و کافی را پیدا کند بعد نظر دهد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگر علما بخواهند فقط در مورد کلیات فقه توضیح دهند پس چه تفاوتی میان فقیه امروزی و فقیه صدسال پیش وجود دارد؟ اما اگر فقیه بخواهد همراه زمان باشد و به موضوعاتی که امروز مبتلابه جامعه است پاسخ دهد باید تخصص داشته باشد؛ چون به قدری موضوعات متنوع و پراکنده است که یک فقیه نمی‌تواند در همه زمینه‌ها اظهار نظر کند. طبعا اگر کار به دست خود مراجع سپرده شود حوزه به شکل صحیح برمی‌گردد و از این حالت خارج می‌شود.
یکی از نقاط قوت حوزه شیعه آزادگی در اندیشه و استقلال در عمل بوده است
موسویان در خصوص ارتباط حکومت و حوزه اشاره کرد: حوزه ضمن اینکه با حکومت و دولت همکاری می‌کند چه بخواهیم و چه نخواهیم منصوب به روحانیت است و روحانیت باید به این نظام کمک کند و نمی‌تواند خودش را منفک بداند؛ اما هیچ منافاتی ندارد که حوزه استقلال خودش را حفظ کند. حوزه ما باید بدون وابستگی به نظام و دولت روی پای خودش بایستد؛ چون این موضوع از افتخارات ما بوده است و مرحوم شهید مطهری روی این مساله تاکید داشتند که یکی از نقاط قوت حوزه شیعه آزادگی در اندیشه و استقلال در عمل بوده است.
او با توجه به بودجه دولتی برای حوزه تصریح کرد: برای مثال مساله بودجه موضوعی است که حوزه باید از بودجه دولتی بپرهیزد و راه‌هایی برای تامین نیازهای آن وجود دارد. قرن‌هاست که حوزه‌ها روی پای خودشان بودند و اینطور نیست که نیاز به بودجه نهادی داشته باشند بنابراین باید همان شیوه را حفظ کرد یا به آن برگشت. اگر این اتفاق رخ دهد مردم راحت‌تر و مطمئن تر اقدام می‌کنند همیشه حوزه به مردم متکی بوده است.
عضو هیات علمی دانشگاه مفید در پایان تصریح کرد: اگر چنین اتفاقی رخ داد آن وقت استقلال حوزه می‌تواند کمک خوبی برای حکومت‌هایی هم باشد که برای اهداف اسلام تلاش می‌کنند. در حالی‌که اگر به حکومت وابسته شدند، به تدریج دچار ضعف درونی می‌شوند و اعتمادی که مردم به حوزه‌ها و علما داشتند از بین خواهد رفت. علمای ما باید به سمتی پیش بروند که هیچ وابستگی به جایی جز مردم و متدینین نداشته باشند تا بتوانند نظر اسلام را مطرح کنند.
