دکتر محمدرضا بهشتی استاد دانشگاه تهران در نوزدهمین سلسله جلسات دعای مکارم الاخلاق با قرائت حدیثی اظهار کرد: تواضع نعمتی است که هیچ کسی به آن حسادت نمی کند و بالاترین خلق ها تواضع، حلم و صبوری است.
وی با قرائت حدیث «وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَهِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَهِ، وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَیْنِ، وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَهِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَهِ» توضیح داد: خداوندا به من توفیق بده تا در معرکه هایی که آتش افروزی می شود و میان افراد و جمع ها آتش برانگیخته می شود، آتش بیار معرکه نباشم بلکه به من توفیق بده تا بتوانم این آتش ها را خاموش کنم. به من توفیق بده تا میان افرادی که جدایی افتاده است پیوندی ایجاد کنم.
او با توجه به روایتی از پیامبر(ص) از میزان الحکمه برای اصلاح میان افراد گفت: درباره تلاش برای اصلاح میان افراد روایت های فراوانی ذکر شده است. حضرت محمد(ص) در این زمینه می فرمایند، می خواهید چیزی را بگویم که از نماز، روزه و صدقه بسیار برتر است، آن هم اصلاح میان افراد جامعه است. با اینکه نماز یک پیوند عمیق میان ما و خداوند است اما حالا می بینیم که پیامبر(ص) اصلاح پیوند میان افراد را از نماز هم افضل تر می داند. این حدیث روحیه ای را به ما می آموزد که با خط کشی خودمان افراد را جدا نکنیم.
بهشتی با توجه به تاکید امام علی(ع) در نهج البلاغه برای “وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَیْنِ” عنوان کرد: «أُوصِیکُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُم صَلَاحِ ذَاتِ بَیْنِکُمْ فَإِنِّی سَمِعْتُ جَدَّکُمَا (ص) یَقُولُ صَلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّهِ الصَّلَاهِ وَ الصِّیَامِ» اصلاح میان افراد برتر از یکسال نماز و روزه مقبول است. در زمان هایی که نیک بختی و سعادتمندی به کمال خودش می رسد، تلاش برای اصلاح میان مردم است.
این استاد دانشگاه تهران با بیان “وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَهِ وَ سَتْرِ الْعَائِبَهِ” عنوان کرد: خداوندا من از تو می خواهم تا به من توفیق دهی زمانی که نیکی را می بینم، آن را آشکار کنم. اولا آن عمل نیکو نسبت به خودمان و بعد هم نسبت به کار نیک خشنود شوم یعنی اینکه فعل نیک را با اکراه انجام ندهم؛ هرجایی هم که این عمل نیک دیده شد آن را بازگو کنیم و نباید اثرات مثبت اجتماعی این عمل را نادیده بگیریم. از طرف دیگر هم زشتی ها را بپوشانیم.
بهشتی درخصوص بروز حرکت نیک در اجتماع افزود: اولا بتوانیم این “الْعَارِفَهِ” و نیکویی را در خودمان آشکار کنیم، ما به نوعی دریچه آشکار شدن این حرکت معروف شویم و عمل ما ظهور اسم خداوند هم می شویم. نباید وقتی نیکی در جامعه ظاهر می شود آن را مخفی کرد. حضرت علی (ع) می فرماید: زکات شناخت نیکی، آشکار ساختن آن است.
او با اشاره به سخنی از امام صادق(ع) اظهار کرد: هریک از اجزای ما (هم جسم و هم روح) یک زکات واجب دارد، زکات زبان هم گشودن به خیر و نصیحت است. باید ببینم که زکات چشم، گوش و دیگر اجزای بدن ما چیست البته نباید آن را تنها به عنوان تکلیف و بار سنگین ببینیم بلکه این زکات به ناب شدن ما کمک هم می کند.
بهشتی با بیان”زکوهُ العَقلِ احتِمالُ الجُهّالِ” تاکید کرد: امام علی(ع) می فرمایند، زکات دانایی هم تحمل افراد نادان است. این موضوع می تواند مبنایی برای تحمل نظر و رای دیگران باشد. کلمه ای که برای معروف به کار برده می شود نیکی است و نیکی برای ما امری شناخته شده است، نه اینکه ما آن را نشناسیم.
او تصریح کرد: امام باقر(ع) می فرماید، از دوست داشتنی ترین بندگان خدا نزد خداوند کسی است که معروف را دوست بدارد. به این دلیل امام سجاد(ع) چنین خواسته هایی دارند که قرار است مجلای اسماء الهی شود؛ بنابراین باید ما هم مجال دهیم تا این اسماء از درون ما خودش را آشکار کند.
بهشتی درباره فواید “وَ سَتْرِ الْعَائِبَهِ” اضافه کرد: کسی که عیوب دیگران را می پوشاند، خداوند هم زشتی های او را می پوشاند. پیامبر(ص) می فرماید: کسی که از برادر مومن خودش زشتی یا بدی را متوجه شد و آن را پوشاند خداوند در روز قیامت بدی ها و زشتی های او را می پوشاند، این در حالیست که از ویژگی های روز قیامت آشکارگی اعمال ماست. برعکس کس دیگری هم که زشتی دیگران را آشکار کند از دایره دوستی خداوند بیرون می رود.
او با توجه به سخنی از حضرت محمد(ص) توضیح داد: کسی که سخنی را درباره مومنی بگوید و با این کار قصد داشته باشد تا عمل زشت او را برملا کند یا بخواهد مروت و مردانگی او را معدوم کند، خداوند این شخص را از دایره سرپرستی خودش خارج می کند و او را بدست شیطان می سپارد و شیطان هم می گوید چنین شخصی را نمی پذیرم. بنابراین وقتی یک پوششی بر روی زشتی قرار دارد ما نباید آن را سرایت دهیم.
این استاد دانشگاه تهران با قرائت «وَ لِینِ الْعَرِیکَهِ، وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ، وَ حُسْنِ السِّیرَهِ» افزود: خداوندا به من این توفیق را بده تا نرم خو، فروتن و خوش رفتار شوم، اگر پیامبر(ص) شخص تندخویی بود افراد از دور او پراکنده می شدند، گرچه بحران های زیادی هم در زمان حضرت محمد(ص) وجود داشت. پیامبر(ص) حرکت به سمت “وَ لِینِ الْعَرِیکَهِ” را هم خودشان عمل می کردند و هم تلاش داشتند تا در جامعه ترویج کند.
بهشتی با اشاره به اِلاحَسبَ لقُرَشیٍ وَلاعَربی الاّ بِتواضُع ولا کرم الاّ بِتَقوی تاکید کرد: شرایط زمان پیامبر به گونه ای بود که نمی شد خلاف شئون اجتماعی آن زمان حرفی زد، چون اجتماع بهم می ریخت. اگر می خواهید بلند مرتبه شوید با تواضع آن را بدست بیاورید قریشی یا عرب بودن افتخار نیست بلکه هیچ کرامتی مانند تقوا نیست.
او اضافه کرد: امام حسن عسگری(ع) می فرمایند: تواضع نعمتی است که هیچ کسی به آن حسادت نمی کند. بالاترین خلق ها تواضع، حلم و صبوری است.
بهشتی درخصوص واکنش های اخلاقی برای جلوگیری از تکبر توضیح داد: یکی از مواردی که سبب می شود تکبر و خودپسندی افراد شکسته شود، سلام کردن است. با فقرا و مستمندان هم نشینی کردن یکی از علامت های تواضع است؛ از طرفی می توانیم از آداب اشرافی پرهیز کنیم.
تقویت توان پذیرش نقد دیگران در خودمان
او درباره علامت های دیگر تواضع اشاره کرد: ما نباید از دیگران توقع احترام داشته باشیم به ما برنخورد که چرا به ما احترام نگذاشتند؛ گرچه عمل به این موضوع در روابط اجتماعی بسیار دشوار است. از طرف دیگر هم نباید توقع سپاس گزاری داشته باشیم، شاید بیشتر شبیه شعار به نظر برسد اما باید تلاش کنیم بلکه این توقع از ما دور شود. یکی از مسایل مهم دیگر این است که توان پذیرش نقد دیگران را در خودمان تقویت کنیم.
بهشتی اظهار کرد: ما در برخی مواقع در مقابل حرف حق هم ایستادگی می کنیم و تحمل شنیدن حرف حق را نداریم؛ باید سعی کنیم در مقابل حق و حرف حقیقت مقاومت نکنیم و بدانیم جا خالی کردن در مقابل حقیقت ضعف افراد به حساب نمی آید.
او با قرائت بخش دیگری از فراز «وَ حُسْنِ السِّیرَهِ وَسُکُونِ الرّیحِ» تصریح کرد: خداوندا به من سیرت نیکویی عطا کن که به نوعی سلوک امام سجاد(ع) هم قرار بگیرد. امام صادق(ع) می فرمایند: نگاه نکنیم که چقدر طولانی رکوع یا سجود می کند، ممکن است او به این شیوه عادت کرده باشد و اگر عادت خود را ترک کند پریشان خاطر شود، بلکه باید به صداقت افراد و ادای امانت هم توجه کرد.
منبع: شفقنا
