دکتر محمدرضا حسینی بهشتی، استاد دانشگاه تهران در پانزدهمین سلسله جلسات تفسیر دعای مکارم الاخلاق گفت: نباید برای ما افراد براساس مرزها و پرچم ها شناخته شوند بلکه با یک نگاه عام نسبت به همه مردم داشته باشیم. آیا کسی می تواند ادعای دینداری کند اما خیرخواه افراد نباشد؟ این موضوع با نفس دینداری در تعارض است.
به گزارش خبرنگار شفقنا دکتر محمدرضا بهشتی با قرائت «وَ أُثِیبَ مَنْ حَرَمَنِی بِالْبَذْلِ ، وَ أُکَافِیَ مَنْ قَطَعَنِی بِالصِّلَهِ» توضیح داد: خداوندا درخواست می کنم تا بتوانم پاسخ کسی که با من ارتباط خودش را قطع کرده با پیوند و بخشش بدهم.
او با توجه به سخنی از امام کاظم(ع) بیان کرد: این سخن از امام موسی کاظم(ع) بسیار عام است و نه تنها مسلمانان بلکه همه مردم را مورد توجه قرار می دهد «اِنّ الأهل الأرض لِمَرحومون ماتُحابّوا و أدّوا الأمانه و عملوا الحقّ» به درستی که اهل زمین مشمول رحمت هستند مادامی که سه مورد در میان آنها وجود داشته باشد؛ به جای خصومت ها و جنگِ اراده ها حُب و مودت برقرار باشد، بعد هم امانت را ادا کنند و در نهایت نیز به حق عمل کنند پس اهل زمین به این سه مورد تکیه کنند و پایبند باشند.
به همه مردم فارغ از دین و ایمان آنها نیکی کنیم
حسینی بهشتی با اشاره به حدیث «أَبلَغُ ما تَستَدِرُّ بِهِ الرَّحمَهَ أَن تُضمِرَ لِجَمیعِ النّاسِ الرَّحمَهَ» از حضرت امیر(ع) اضافه کرد: تنها چیزی که می تواند شما را در دایره رحمت الهی و مردم قرار می دهد این است که نسبت به جمیع مردم در درون خود رحمت داشته باشید. بنابراین نباید برای ما افراد براساس مرزها و پرچم ها شناخته شوند بلکه با یک نگاه عام نسبت به همه مردم داشته باشیم. پیامبر اکرم(ص) هم در این زمینه می گویند، عقل، بعد از دین ما را به سمت مودت و دوستی با مردم (نه تنها با مسلمین و مومنین بلکه با همه مردم) راهنمایی می کند. او ادامه داد: آیا کسی می تواند ادعای دینداری کند اما خیرخواه افراد نباشد؟ این موضوع با نفس دینداری در تعارض است.
بهشتی روایتی از امام باقر(ع) نقل کرد و گفت: « یا بُنَیَّ افعَلِ الخَیرَ إلى کُلِّ مَن طَلَبَهُ مِنکَ ، فإن کانَ مِن أهلِهِ فقَد أصَبتَ مَوضِعَهُ ، و إن لَم یَکُن مِن أهلِـهِ کُنتَ أنتَ مِن أهلِهِ ، و إن شَتَمَکَ رَجُلٌ عَن یَمینِکَ ثُمَّ تَحَوَّلَ إلى یَسارِکَ فَاعتَذَرَ إلَیکَ فَاقبَلْ عُذرَهُ » هرکسی از تو طلب خیر کرد تو به او خیر برسان اگر او اهل بود تو خیر را به جای خوب آن رساندی اما اگر موضع مناسبی نبود، تو کاری که شایسته اهل خیر بوده را انجام داده ای.
معیارهای دیگر دوستی
این استاد دانشگاه با توجه به معیارهای دیگر دوستی تصریح کرد: از اولین معیارهای انسان دوستی و ایمان، انصاف است البته انصاف داشتن حداقل شرایط انسانی است. امام علی(ع) از اثراتی که در جامعه ای که در آن انصاف رعایت می شود می گوید، «الإنصافُ یَرفَعُ الخِلافَ، و یُوجِبُ الایتِلافَ» انصاف داشتن، اختلاف و تشتت را رفع می کند و الفت (همبستگی اجتماعی) ایجاد می کند.
بهشتی اضافه کرد: یکی از شرایط حداقلی برای دگر دوستی ذیل عنوان قاعده طلایی اخلاق است؛ هرچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند.
او با اشاره سخنی از پیامبر(ص) در مورد معیارهای دیگری دوستی اظهار کرد: از علامات ایمان الفت است و مومن خودش انس و الفت می ورزد و همچنین دیگران هم با او انس و الفت می گیرند. کسی که نه خودش می تواند به دیگران الفت بورزد و نه دیگران می توانند با او انسی داشته باشند چنین فردی برای دیگران خیری ندارد.
بهشتی افزود: امام علی(ع) می گوید،«خَیرُ الناس أنُفَعُهم للناس» می دانید بهترین مردم چه کسی است؟ کسی که برای مردم منفعت و سودمندی بیشتری داشته باشد و این موارد را می توان از حداقل های دیگر دوستی دانست و نفع مردم را هم مورد توجه قرار داد، به نوعی می تواند پایه مناسبات اجتماعی هم باشد.
او “عفو” را از معیارهای دیگری دوستی دانست و عنوان کرد: حضرت محمد(ص) می گوید، بر شما باد عفو؛ باید بتوانیم از مانعی که در زندگیمان اتفاق می افتد عبور کنیم و نباید به این فکر کنیم که بخشش ما را کوچک می کند، عزت افراد با عفو بیشتر می شود و در نزد خداوند عزیز می شوید. در جای دیگری باز هم از رسول اکرم(ص) نقل شده است که بعد از انجام فرایض، هیچ کاری بهتر از اصلاح بین مردم نیست و ارزش این کار بالاتر از یکسال نماز و روزه مغفول است.
او درخصوص کمک و تعاون توضیح داد: دست گیری، کمک و تعاون هم از علامات دیگری دوستی است. امام صادق(ع) در این زمینه سخنی دارند و می گویند« الْمُؤْمِنِ خَدَمٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ» برخی از مومنین نسبت به برخی دیگر خادم و خدمتگزار هستند. در این زمان نه تنها پیوند ایمانی خودتان را تقویت می کنید بلکه این کار هم مانند عبادت است.
بهشتی با اشاره به سخن «الخَلقُ عِیالُ الله تعالی – فَأحَبُّ الخَلقِ إلَی الله مَن نَفَعَ عِیالَ الله» از پیامبر(ص) گفت: همه مردم، خانواده خداوند هستند و هرکسی به “عیال الله” منفعتی برساند در نزد خداوند محبوب و عزیز خواهد بود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: از علامت های دیگر دوستی دیدار با برادر مومن است حتی وقتی که ما نیازی به این کار نداشته باشیم. در مقابل آن هم کسی که توانایی یاری رسانی به برادر دینی خود را داشته باشد اما فروگذاری کند این فرد هم در دنیا و هم در آخرت خار خواهد شد؛ چون توانایی انجام کاری را داشته اما دریغ کرده است.
او باتوجه به سخنی از امام صادق(ع) اظهار کرد: هرکسی که پیوند خودش را با تو قطع کرد تو پیوند خود را برقرار کن، کسی که تو را از چیزی محروم کرده تو او را محروم نکن و کسی که به تو بدی کرده تو به او نیکی کن، اگر کسی که به تو دشنام هم داده تو به او سلام کن و اگر کسی به تو دشمنی ورزیده اما تو انصاف را رعایت کن و کسی که به تو ظلم کرده را عفو کن همانطوری که تو دوست داری دیگران هم از تو بگذرند.
او در پایان با قرائت بخشی از دعای مکارم الاخلاق «وَ أُخَالِفَ مَنِ اغْتَابَنِی إِلَی حُسْنِ الذِّکْرِ ، وَ أَنْ أَشْکُرَ الْحَسَنَهَ ، وَ أُغْضِیَ عَنِ السَّیِّئَهِ » بیان کرد: خداوندا به من توفیق بده با کسی که غیبت من را کرده با حسن ذکر او مقابله کنم. اگر نمی توانیم چنین کاری را انجام دهیم، بد گویی نکنیم.
