هادی سروش
این روزها بار دیگر شاهد اظهاراتی درباره مرجعیت بزرگوار عراق بوده ایم که جای تامل بسیار دارد. نهاد مرجعیت شیعه در عراق که در شخصیت حضرت آیت الله سیستانی متبلور است،سزاوار درشت گویی نیست.بلکه شخصیتی که شعاع تدبیرش براساس "عدل و عقل"زبانزد جوامع اسلامی است شایسته تکریم است. درشخصیت و مرجعیت آیت الله آقای سیستانی عناصر دیده میشود که میتواند باعث چنین موضع گیری های نادرستی شود!
عنصر اول: "مرجعیت" اوست. مرجعیت اصیل در شیعه حکایتی بس شنیدنی و غرور آفرین است که نقطه عصف آن "فراری بودن" افراد لایق از نظر علمی و معنوی از این مسئولیت سنگین است. ماجرای قبول مرجعیت توسط شیح انصاری بعد از نقل و انتقال پیغام ها بین ایشان و شریف العلماء: «اگر چه من طبق دیدگاه شما در دوران تحصیل از شما قوی تر بودم امّا سالها از آن مباحث جدا گشته ام و شما سالهای متمادی به درس و بحث ادامه دادید و لایق هستید.»
حدوث مرجعیت آیت الله سیستانی چنین بوده و هم کنون استمرار یافته و ظاهرا این مورد خوشنودی برخی نبوده و نیست!
عنصر دوم: توحید و تقوی
حدیث مشهور «من کان من الفقهاء صائنا لنفسه و مطیعا لامر مولاه …» حامل دو پیام است که شرط قوام مرجعیت دو حقیقت غیر قابل انکار است یکی «از خود رستن» و دیگری «بخدا پیوستن» . «يَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ» (احزاب/۳۹)
مرجعیت دینی به تعبیر استاد مطهری: «مأخذی است که یک مسلمان دین خود را از او میگیرد و شاخهای از “امامت” است.» بله «مرجعیت» را معصوم نمی دانیم و یک مرجع را مورد عنایت و ارتباط خاص با حضرت حجت (ع) نمی پنداریم چون شرط عدالت را برای او قائل هستیم و یک لحظه خروج از عدالت را مساوی با خروج از این مقام مهم می دانیم.
سخن زیبای آیت الله سیستانی گواه بر دارائی های مهم معنوی اوست که توصیه نمودند: "عالم کسی است که به سوی خدا و آخرت، و نه به سوی خود دعوت می کند. و اگر صادقانه در اندیشه آخرت باشد تاثیر شگرفی در دل مردم و اصلاح عقاید آنها خواهد داشت! اما اگر به سوی خود دعوت کند و در اندیشه دنیا باشد، باعث تضعیف و نابودی عقاید مردم شده و آنها را نسبت به دین دچار شک و تردید می کند."
عنصرسوم:توجه به امورجامعه ومردم واقدام لازم: توجه به امور جامعه و مردم و اقدام در جهت آن ، وظیفه جدی همه عالمان خصوصاً مراجع عظام است که خود خداوند متعال آن موظف به چنین تکلیفی فرموده:«يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ» (توبه/۷۱)
حضرت علی (ع) رابطه با مسئولیت عالمان در قبال ظالم و ظلم و مظلوم است در واقع تبیین آیه فوق است که فرمود: «ما اخذ الله علی العلماء الّا یقاروا علی کظّة ظالم و لا سغب مظلوم» (نهج ـ خطبه /۳)
مشی و رفتار آيت‌الله سيستانی و موفقیت او در حالیکه فاقد هرگونه منصب حکومتی و قانونی است ، اعجاب برانگیز است! از روز سقوط صدام که نام ایشان بیشتر رسانه ای شد ؛ همگان دیدیم چگونه کشورش راازحاکميت بیگانه عبور داد، زمينه پیدایش قانون اساسی جديد عراق را رقم‌زد و باعقل وتدبیر توانست اختلافات مذهبی و فرقه‌ایِ عراق بی خطر سازد.
عنصرچهارم: منزلت در قلوب: هیچ رهبر معنوی در ادیان دیده نشده که بدون منزلت در قلوب انسانها بتواند توفیقی در جهت هدایت و ترقی و تعالی پیروان خود داشته باشد. و انتظار منطقی این است مرجعیت که ظهور کوچکی از شئون حضرت رسول (ص) است دارای چنین شأنی باشد.
عوامل رسوخ در قلوب مؤمنین: عنصر اول «علم»، دوم «تقوی» و سوم «دفاع از حق و مقابله با ظلم و ظالم». اگر چنین اقبال عمومی وکاریزماتیک جدّی حاصل شود دیگر جائی برای رسانه ها و تبلیغ های سوء حتی انواع “حذف ها” نمی تواند مرجعی کارساز باشد مرجعیت عظمای عراق نشان داده که بدون کمترین امکانات،توانسته فرقه ها و احزاب وسلیقه های سیاسی رابه هم نزدیک کند. واین نیست مگرقدرت تدبیرونفوذ آن مرجع دردلها میباشد.
"قدرت مرجعیت"وقتی مضاعف میشود که از دو چالش بزرگ دورباشد: اول:مسئله "بیت" اوست.یعنی اعضای خانواده و دفتر و همراهان و اطرافیان یک مرجع از هرگونه رفتارغیراخلاقی وغیرعقلانی دورباشند. ودوم: تأثیر پذیری و تعجیل در تصمیم گیری و اقدام است .
امام (ره)دراین دو موردمیفرمودند:«باید بدانید تبهکاران بیش از هر کس چشم طمع به شما دوخته اند و با اشخاص نفوذی در بیوت شما ممکن است فاجعه به بار آورند، الله الله در انتخاب اصحاب خود ... الله الله در تعجیل تصمیم گیری خصوصاً در امور مهمه …»
استادمطهری درموردنقش آدمای بظاهرصالح که مرجعیت رابه زیرمیکشند،میگوید: "عرقچین به سرهاوصدمهای که اینها زدندو یک مرجع منزله تقلید را اغفال کردند که از هر جنایتی بالاتر است باید خانه را بر سر اینها خراب کرد اینها به هیچ چیزایمان ندارند."
این روزها بار دیگر شاهد اظهاراتی درباره مرجعیت بزرگوار عراق بوده ایم که جای تامل بسیار دارد. نهاد مرجعیت شیعه در عراق که در شخصیت حضرت آیت الله سیستانی متبلور است،سزاوار درشت گویی نیست.بلکه شخصیتی که شعاع تدبیرش براساس "عدل و عقل"زبانزد جوامع اسلامی است شایسته تکریم است. درشخصیت و مرجعیت آیت الله آقای سیستانی عناصر دیده میشود که میتواند باعث چنین موضع گیری های نادرستی شود!
عنصر اول: "مرجعیت" اوست. مرجعیت اصیل در شیعه حکایتی بس شنیدنی و غرور آفرین است که نقطه عصف آن "فراری بودن" افراد لایق از نظر علمی و معنوی از این مسئولیت سنگین است. ماجرای قبول مرجعیت توسط شیح انصاری بعد از نقل و انتقال پیغام ها بین ایشان و شریف العلماء: «اگر چه من طبق دیدگاه شما در دوران تحصیل از شما قوی تر بودم امّا سالها از آن مباحث جدا گشته ام و شما سالهای متمادی به درس و بحث ادامه دادید و لایق هستید.»
حدوث مرجعیت آیت الله سیستانی چنین بوده و هم کنون استمرار یافته و ظاهرا این مورد خوشنودی برخی نبوده و نیست!
عنصر دوم: توحید و تقوی
حدیث مشهور «من کان من الفقهاء صائنا لنفسه و مطیعا لامر مولاه …» حامل دو پیام است که شرط قوام مرجعیت دو حقیقت غیر قابل انکار است یکی «از خود رستن» و دیگری «بخدا پیوستن» . «يَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ» (احزاب/۳۹)
مرجعیت دینی به تعبیر استاد مطهری: «مأخذی است که یک مسلمان دین خود را از او میگیرد و شاخهای از “امامت” است.» بله «مرجعیت» را معصوم نمی دانیم و یک مرجع را مورد عنایت و ارتباط خاص با حضرت حجت (ع) نمی پنداریم چون شرط عدالت را برای او قائل هستیم و یک لحظه خروج از عدالت را مساوی با خروج از این مقام مهم می دانیم.
سخن زیبای آیت الله سیستانی گواه بر دارائی های مهم معنوی اوست که توصیه نمودند: "عالم کسی است که به سوی خدا و آخرت، و نه به سوی خود دعوت می کند. و اگر صادقانه در اندیشه آخرت باشد تاثیر شگرفی در دل مردم و اصلاح عقاید آنها خواهد داشت! اما اگر به سوی خود دعوت کند و در اندیشه دنیا باشد، باعث تضعیف و نابودی عقاید مردم شده و آنها را نسبت به دین دچار شک و تردید می کند."
عنصرسوم:توجه به امورجامعه ومردم واقدام لازم: توجه به امور جامعه و مردم و اقدام در جهت آن ، وظیفه جدی همه عالمان خصوصاً مراجع عظام است که خود خداوند متعال آن موظف به چنین تکلیفی فرموده:«يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ» (توبه/۷۱)
حضرت علی (ع) رابطه با مسئولیت عالمان در قبال ظالم و ظلم و مظلوم است در واقع تبیین آیه فوق است که فرمود: «ما اخذ الله علی العلماء الّا یقاروا علی کظّة ظالم و لا سغب مظلوم» (نهج ـ خطبه /۳)
مشی و رفتار آيت‌الله سيستانی و موفقیت او در حالیکه فاقد هرگونه منصب حکومتی و قانونی است ، اعجاب برانگیز است! از روز سقوط صدام که نام ایشان بیشتر رسانه ای شد ؛ همگان دیدیم چگونه کشورش راازحاکميت بیگانه عبور داد، زمينه پیدایش قانون اساسی جديد عراق را رقم‌زد و باعقل وتدبیر توانست اختلافات مذهبی و فرقه‌ایِ عراق بی خطر سازد.
عنصرچهارم: منزلت در قلوب: هیچ رهبر معنوی در ادیان دیده نشده که بدون منزلت در قلوب انسانها بتواند توفیقی در جهت هدایت و ترقی و تعالی پیروان خود داشته باشد. و انتظار منطقی این است مرجعیت که ظهور کوچکی از شئون حضرت رسول (ص) است دارای چنین شأنی باشد.
عوامل رسوخ در قلوب مؤمنین: عنصر اول «علم»، دوم «تقوی» و سوم «دفاع از حق و مقابله با ظلم و ظالم». اگر چنین اقبال عمومی وکاریزماتیک جدّی حاصل شود دیگر جائی برای رسانه ها و تبلیغ های سوء حتی انواع “حذف ها” نمی تواند مرجعی کارساز باشد مرجعیت عظمای عراق نشان داده که بدون کمترین امکانات،توانسته فرقه ها و احزاب وسلیقه های سیاسی رابه هم نزدیک کند. واین نیست مگرقدرت تدبیرونفوذ آن مرجع دردلها میباشد.
"قدرت مرجعیت"وقتی مضاعف میشود که از دو چالش بزرگ دورباشد: اول:مسئله "بیت" اوست.یعنی اعضای خانواده و دفتر و همراهان و اطرافیان یک مرجع از هرگونه رفتارغیراخلاقی وغیرعقلانی دورباشند. ودوم: تأثیر پذیری و تعجیل در تصمیم گیری و اقدام است .
امام (ره)دراین دو موردمیفرمودند:«باید بدانید تبهکاران بیش از هر کس چشم طمع به شما دوخته اند و با اشخاص نفوذی در بیوت شما ممکن است فاجعه به بار آورند، الله الله در انتخاب اصحاب خود ... الله الله در تعجیل تصمیم گیری خصوصاً در امور مهمه …»
استادمطهری درموردنقش آدمای بظاهرصالح که مرجعیت رابه زیرمیکشند،میگوید: "عرقچین به سرهاوصدمهای که اینها زدندو یک مرجع منزله تقلید را اغفال کردند که از هر جنایتی بالاتر است باید خانه را بر سر اینها خراب کرد اینها به هیچ چیزایمان ندارند."
