گزارش سخنرانی قرآن پژوه گرامی حضرت حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی کوشا در مراسم احیا شب بیست و یکم مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم
در این شب ها سخن گفتن درباره امام علی علیه السلام مناسبت دارد لذا در فضائل ایشان با رویکرد قرآنی صحبت می کنیم. در قرآن چهره انسان متعالی چگونه ترسیم شده است؟ وقتی که در آیات قرآن جستجو می شود ۵ محور، میزان و ملاک برای ترسیم چهره یک انسان متعالی و شایسته ارائه شده است.
۱ و ۲- خداوند در آیه ۹۶ سوره مریم می فرماید: «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا» یعنی کسانی که ایمان آورند و عمل صالح و شایسته انجام دهند خداوند محبت و مهر آنان را در دل ها قرار می دهد. در این آیه دو ملاک و معیار برای انسان متعالی بیان شده است اولین ملاک ایمان به خدا و رسول است و بعد از ایمان عمل صالح قرار داده شده است. شروع کلمه الصالحات با ال و لام بیان گر این نکته است که تمام کارهای انسان متعالی باید شایسته و نیکو باشد و ایمان آنها هم فصلی نیست. انسان در قرآن چهره ای دارد که در تمام ابعاد باید رشد کند و به عبارتی باید رشد متوازن داشته باشد. کسانی که ایمان دارند ولی عمل شایسته و نیکو ندارند نمی توان به آنها انسان کامل و متعالی گفت بلکه ایمان و عمل صالح در کنار هم باعث رشد و تعالی انسان خواهد شد و نتیجه آن هم مهر و محبتی است که خدا از او در دل دیگر انسان ها قرار می دهد و مردم به سوی او جذب می شوند.
معاویه قریب به چهل سال بر ضد امیرالمومنین علی علیه السلام تبلیغ کرد ولی آیا به نتیجه رسید؟ امروزه ما می بینیم نه تنها در میان شیعیان و مسلمانان بلکه در میان بسیاری از غیر مسلمانان نیز مهر و محبت امام علی موج می زند به صورتی که کتاب ها از سوی آنان در فضائل علی علیه السلام نوشته شده است که از جمله می توان به کتاب جرج جرداق مسیحی تحت عنوان «الامام علی صوت العدالة الانسانیه» یاد کرد.
۳- سومین معیار برای شناخت انسان متعالی در قرآن مساله تقوای الهی است. قرآن کریم در آیه ۱۳ سوره حجرات می فرماید: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم» برترین و بهترین شما انسان ها با تقواترین شما است. تقوا با تمام خصوصیات آن در قرآن میوه درخت ایمان معرفی شده است و انسان با ایمانی که بهره ای از تقوا نبرده باشد در اصل بهره ای از ایمان نبرده است. در این آیه برتری انسان ها به میزان برتری آنان در تقوا گره زده شده است.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ارزش هرکسی را به مقدار ارتباطی که با خدا دارد پیوند می دهد و معتقد است انسان های والا و مقرب، انسان هایی هستند که مقام بالاتری نزد خدا داشته باشند؛ بنابراین سومین ویژگی انسان متعالی و کامل داشتن تقوای به معنای قرآنی آن است.
امام علی علیه السلام در روایتی می فرماید: « مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ لَكَادَ الْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلَائِكَة» کسی که در میدان جنگ جهاد می کند چقدر ارزش دارد؟ امام می فرماید کسی که زمینه انجام گناه را داشته باشد ولی در میدان جهاد نیست مثلا در موقعیت و منصبی قرار دارد که می تواند رشوه بگیرد یا اختلاس کند و ... اگر چنین شخصی با وجود زمینه گناه دست به گناه نزد، مقام او کمتر از مجاهد در راه خدا نیست و اجر و پاداش شهید برای او نوشته می شود و حتی در مقام ملائکه الهی قرار می گیرد.
۴- چهارمین ویژگی یک انسان متعالی و کامل در قرآن علم اندوزی و آگاهی معرفی شده است. در آیه ۱۱ سوره مجادله خداوند می فرماید: «يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات» در این آیه خداوند کسانی را که دانشمند و صاحب علم باشند را دارای درجات متعالی و والا معرفی و در آیه ای دیگر ویژگی این انسان های دانا را داشتن خوف و خشیتی« إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء» که از خدا دارند بیان کرده است.
در آیه ۱۲ سوره طلاق خداوند فلسفه خلقت انسان را کسب علم و معرفت دانسته است. در این آیه تدبیر آسمان و زمین برای انسان و خلقت انسان برای علم و آگاهی قرار داده شده است.
نکته ای که در مساله علم و آگاهی باید به آن اشاره کرد مساله شناخت امام است. در جامعه ما امام و به ویژه امام علی چگونه شناسانده شده است؟ متاسفانه باید گفت شناخت بسیاری از افراد جامعه نسبت به امام به وسیله تعزیه، مداحی و خواب و رویا و کشف و معجزه و ... صورت گرفته شده است و این امر باعث ورود خرافات به ساحت امام شناسی جامعه ما شده است. این صورت از آگاهی و علمی که ما نسبت به امامان شیعه داریم باعث شده جامعه به حالت رکود تنزل کرده و تمام کارهای خود را به حالت تعلیق در آورد و منتظر وقوع معجره یا ظهور باشد درحالی که ظهور زمانی صورت می گیرد که عقل انسان ها کامل شده باشد و مردم طالب آگاهی باشند. لذا تا مردم روش و شناخت خود را نسبت به امام تغییرندهند و رفتار خود را بر آن اساس اصلاح نکنند ظهوری در پی نخواهد داشت. امام وقتی ظهور می کند که تمام استعدادها به ثمر رسیده باشد و مردم در مسیر طلب علم و آگاهی قرار گرفته باشند.
۵- معیار پنجم برای شناخت انسان متعالی و کامل در قرآن جهاد در راه خدا اعم از فکری و دفاعی بیان شده است. در آیه ۹۵ سوره نساء آمده است:«ْفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيما» خداوند در این آیه انسان هایی که اهل تلاش و مجاهده هستند را بر دیگرانی که تن پروری و سستی را برگزیده اند، به درجاتی زیاد برتری داده است. انسان متعالی انسانی است که در هیچ زمانی از تلاش و کوشش و جهاد در راه خدا باز نمی ماند.
امام علی علیه السلام را می توان با توجه با این پنچ ویژگی انسانی متعالی و کامل معرفی کرد کسی که تمامی این معیارها را به بالاترین میزان آن دارا بودو هیچ کوتاهی در آن انجام نداد.
مساله ای که باید به آن توجه کرد این است که امروزه در جامعه اسلامی و کشور ایران مشکل چیست که آسیب ها این قدر جامعه را فرا گرفته است؟ به نظر می رسد این قدر که به ظواهر دینی پرداخته می شود به باطن توجهی وجود ندارد و فاصله زیادی از روش و منش و سیره امام علی گرفته شده است. هرچه ما به روش امام در سیره حکومت داری نزدیک گردیم می توان بحران ها و آسیب های جامعه را کاهش داد.
منبع: سایت مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم
در این شب ها سخن گفتن درباره امام علی علیه السلام مناسبت دارد لذا در فضائل ایشان با رویکرد قرآنی صحبت می کنیم. در قرآن چهره انسان متعالی چگونه ترسیم شده است؟ وقتی که در آیات قرآن جستجو می شود ۵ محور، میزان و ملاک برای ترسیم چهره یک انسان متعالی و شایسته ارائه شده است.
۱ و ۲- خداوند در آیه ۹۶ سوره مریم می فرماید: «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا» یعنی کسانی که ایمان آورند و عمل صالح و شایسته انجام دهند خداوند محبت و مهر آنان را در دل ها قرار می دهد. در این آیه دو ملاک و معیار برای انسان متعالی بیان شده است اولین ملاک ایمان به خدا و رسول است و بعد از ایمان عمل صالح قرار داده شده است. شروع کلمه الصالحات با ال و لام بیان گر این نکته است که تمام کارهای انسان متعالی باید شایسته و نیکو باشد و ایمان آنها هم فصلی نیست. انسان در قرآن چهره ای دارد که در تمام ابعاد باید رشد کند و به عبارتی باید رشد متوازن داشته باشد. کسانی که ایمان دارند ولی عمل شایسته و نیکو ندارند نمی توان به آنها انسان کامل و متعالی گفت بلکه ایمان و عمل صالح در کنار هم باعث رشد و تعالی انسان خواهد شد و نتیجه آن هم مهر و محبتی است که خدا از او در دل دیگر انسان ها قرار می دهد و مردم به سوی او جذب می شوند.
معاویه قریب به چهل سال بر ضد امیرالمومنین علی علیه السلام تبلیغ کرد ولی آیا به نتیجه رسید؟ امروزه ما می بینیم نه تنها در میان شیعیان و مسلمانان بلکه در میان بسیاری از غیر مسلمانان نیز مهر و محبت امام علی موج می زند به صورتی که کتاب ها از سوی آنان در فضائل علی علیه السلام نوشته شده است که از جمله می توان به کتاب جرج جرداق مسیحی تحت عنوان «الامام علی صوت العدالة الانسانیه» یاد کرد.
۳- سومین معیار برای شناخت انسان متعالی در قرآن مساله تقوای الهی است. قرآن کریم در آیه ۱۳ سوره حجرات می فرماید: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم» برترین و بهترین شما انسان ها با تقواترین شما است. تقوا با تمام خصوصیات آن در قرآن میوه درخت ایمان معرفی شده است و انسان با ایمانی که بهره ای از تقوا نبرده باشد در اصل بهره ای از ایمان نبرده است. در این آیه برتری انسان ها به میزان برتری آنان در تقوا گره زده شده است.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ارزش هرکسی را به مقدار ارتباطی که با خدا دارد پیوند می دهد و معتقد است انسان های والا و مقرب، انسان هایی هستند که مقام بالاتری نزد خدا داشته باشند؛ بنابراین سومین ویژگی انسان متعالی و کامل داشتن تقوای به معنای قرآنی آن است.
امام علی علیه السلام در روایتی می فرماید: « مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ لَكَادَ الْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلَائِكَة» کسی که در میدان جنگ جهاد می کند چقدر ارزش دارد؟ امام می فرماید کسی که زمینه انجام گناه را داشته باشد ولی در میدان جهاد نیست مثلا در موقعیت و منصبی قرار دارد که می تواند رشوه بگیرد یا اختلاس کند و ... اگر چنین شخصی با وجود زمینه گناه دست به گناه نزد، مقام او کمتر از مجاهد در راه خدا نیست و اجر و پاداش شهید برای او نوشته می شود و حتی در مقام ملائکه الهی قرار می گیرد.
۴- چهارمین ویژگی یک انسان متعالی و کامل در قرآن علم اندوزی و آگاهی معرفی شده است. در آیه ۱۱ سوره مجادله خداوند می فرماید: «يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات» در این آیه خداوند کسانی را که دانشمند و صاحب علم باشند را دارای درجات متعالی و والا معرفی و در آیه ای دیگر ویژگی این انسان های دانا را داشتن خوف و خشیتی« إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء» که از خدا دارند بیان کرده است.
در آیه ۱۲ سوره طلاق خداوند فلسفه خلقت انسان را کسب علم و معرفت دانسته است. در این آیه تدبیر آسمان و زمین برای انسان و خلقت انسان برای علم و آگاهی قرار داده شده است.
نکته ای که در مساله علم و آگاهی باید به آن اشاره کرد مساله شناخت امام است. در جامعه ما امام و به ویژه امام علی چگونه شناسانده شده است؟ متاسفانه باید گفت شناخت بسیاری از افراد جامعه نسبت به امام به وسیله تعزیه، مداحی و خواب و رویا و کشف و معجزه و ... صورت گرفته شده است و این امر باعث ورود خرافات به ساحت امام شناسی جامعه ما شده است. این صورت از آگاهی و علمی که ما نسبت به امامان شیعه داریم باعث شده جامعه به حالت رکود تنزل کرده و تمام کارهای خود را به حالت تعلیق در آورد و منتظر وقوع معجره یا ظهور باشد درحالی که ظهور زمانی صورت می گیرد که عقل انسان ها کامل شده باشد و مردم طالب آگاهی باشند. لذا تا مردم روش و شناخت خود را نسبت به امام تغییرندهند و رفتار خود را بر آن اساس اصلاح نکنند ظهوری در پی نخواهد داشت. امام وقتی ظهور می کند که تمام استعدادها به ثمر رسیده باشد و مردم در مسیر طلب علم و آگاهی قرار گرفته باشند.
۵- معیار پنجم برای شناخت انسان متعالی و کامل در قرآن جهاد در راه خدا اعم از فکری و دفاعی بیان شده است. در آیه ۹۵ سوره نساء آمده است:«ْفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيما» خداوند در این آیه انسان هایی که اهل تلاش و مجاهده هستند را بر دیگرانی که تن پروری و سستی را برگزیده اند، به درجاتی زیاد برتری داده است. انسان متعالی انسانی است که در هیچ زمانی از تلاش و کوشش و جهاد در راه خدا باز نمی ماند.
امام علی علیه السلام را می توان با توجه با این پنچ ویژگی انسانی متعالی و کامل معرفی کرد کسی که تمامی این معیارها را به بالاترین میزان آن دارا بودو هیچ کوتاهی در آن انجام نداد.
مساله ای که باید به آن توجه کرد این است که امروزه در جامعه اسلامی و کشور ایران مشکل چیست که آسیب ها این قدر جامعه را فرا گرفته است؟ به نظر می رسد این قدر که به ظواهر دینی پرداخته می شود به باطن توجهی وجود ندارد و فاصله زیادی از روش و منش و سیره امام علی گرفته شده است. هرچه ما به روش امام در سیره حکومت داری نزدیک گردیم می توان بحران ها و آسیب های جامعه را کاهش داد.
منبع: سایت مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم
