محمدعلی کوشا: عاشورا اخلاق عملی را ارائه کرد
«ان لقتل الحسین (ع) حراره فی قلوب المومنین و لا تبرد ابدا»، این روایتی است از رسول خدا(ص) که شهادت حسین(ع) را به وجود آورنده حرارتی در دل های مومنان می داند، حرارتی که هیچ گاه سرد نخواهد شد. چه رمزی و چه نکته ای در حادثه کربلا پنهان است و چه نتایجی از این قیام حاصل می شود که هر شنونده ای با هر دینی را به احترام وا می دارد؟ این حقیقت به گونه ای غیر قابل انکار است که حتی یکی از مورخان مشهور آمریکایی،به صراحت می گوید «روح حسین فناناپذیر است.»
یک پژوهشگر دینی با بیان اینکه امور دینی، اموری فطری و ماندگار هستند، در میان نتایج حاصل از قیام امام حسین(ع) در روز عاشورا، چند مورد را دارای اهمیتی فراوان خواند و گفت: امام حسین(ع) با قیام خود ارکان دین سالاری دروغین بنی امیه را در هم شکست. قیام روز عاشورا وجدان های خفته مردم را بیدار کرد، اخلاق عملی را به مردم ارائه کرد و زمینه اخلاق تخدیری را از بین برد.
حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا، نویسنده، پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)، مهم ترین عامل در تاثیرگذاری سخن بر یک فرد، ایمان و اعتقاد فرد انتقال دهندۀ مطلب به دیگری دانست و اظهار کرد: در صورتی که فرد انتقال دهنده، براساس ایمان و اعتقاد خود مطلبی را ارائه دهد، به طور قطع تاثیر خاصی بر مخاطب خواهد داشت، در غیر این صورت کلام، تاثیر چندانی بر طرف مقابل نخواهد داشت.
او با بیان اینکه انسان، مطلبی را که از طریق ذهن و زبان دیگران دریافت می کند، به قوه دراکه خود می سپارد و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد، تصریح کرد: اموری که منبعث از دین و قضایای دینی باشد، تاثیر خاصی بر انسان دارد که در دیگر امور نیست. به همین دلیل است که خدای متعال، پس از آفرینش انسان، ابتدا او را به مبدأ و معاد متوجه می کند و اولین انسان، اولین پیامبر نیز هست. انسان فطرتا حقیقت جو آفریده شده و به دنبال کمال مطلق است. کمال مطلق نیز در وجود بی نهایت است، نه در وجود محدود و محصور. وجود بی نهایت نیز ذات باری تعالی است که بی حد و مرز است.
این قرآن پژوه با اشاره به اینکه تمام صفات خداوند مانند ذات او بی نهایت هستند، توضیح داد: موجودی که این کمال مطلق، می آفریند، به طور طبیعی به سوی کمال مطلق گرایش پیدا می کند، به همین جهت است که دین جویی را امری فطری می دانند. انسان ها فطرتا به دنبال دین هستند زیرا حقیقت دین به معرفت انسان از وجود باری تعالی باز می گردد. مبدا یعنی خدا، معاد یعنی قیامت و در این بین، مسایلی که به توحید مربوط می شود، در قالب نبوت و امامت جریان پیدا می کند.
امور دینی، اموری فطری و ماندگار هستند
او با بیان اینکه هر چه انسان در چارچوب امور فطری خود مورد بررسی قرار دهد مانند چشمه جوشانی است که همواره در حال جوشش و زایش است، اظهار کرد: به همین دلیل امور دینی، اموری فطری و ماندگار هستند. روایتی از رسول خدا(ص) نقل شده است که«ان لقتل الحسین (ع) حراره فی قلوب المومنین و لا تبرد ابدا» یعنی شهادت امام حسین(ع)، حرارتی در دل های مومنان ایجاد می کند که هرگز به سردی نمی گراید.
کوشا ادامه داد: در طول تاریخ قیام ها و کشتارهای فراوانی رخ داده است، در جنگ جهانی دوم، نزدیک به پنجاه میلیون انسان کشته شد یا در حمله مغول به ایران، پانصد هزار نفر ایرانی کشته شدند اما امروز کسی بر آن کشته ها گریه و عزاداری نمی کند و مراسم خاصی برپا نمی کند. فاجعه ها و جنایت های بسیاری در طول تاریخ مشاهده می شود که پس از گذشت زمان، فراموش شده اند و تنها جنبه تاریخی آنها باقی مانده است. این در حالی است که حادثه ای که بیش از 1300سال پیش در کربلا اتفاق افتاده، نه تنها بعد زمان و مکان، آن را به فراموشی نمی سپرد بلکه روز به روز دیگران درباره آن بیشتر تامل می کنند، کتاب می نویسند، مراسم می گیرند، مجالس عزاداری برپا می دارند و مرام و مکتب امام حسین(ع) را تبلیغ می کنند.
چرایی ماندگاری و تازگی حادثه کربلا
او در بیان علت درخشیدن حماسۀ قیام امام حسین(ع) بر تارک صفحات تاریخ به حدیث گفته شده از پیامبر(ص)- ان لقتل الحسین (ع) حراره...- اشاره کرد و گفت: این مساله به جنبه دینی و در نتیجه فطری بودن قضایای دینی بازمی گردد. قیام ها در طول تاریخ فراوان بوده است اما اغلب آنها ناخالص بوده اند یا اگر در جهتی خلوص داشته اند، این خلوص، جنبه دنیوی یا فقط مردمی و در نهایت اخلاقی داشته است اما قیام امام حسین(ع) جنبه الهی محض داشته است. عاشورا حرکتی برای خدا بوده است و حرکتی که برای خدا باشد، ماندگار است زیرا خدا فناناپذیر است و در نتیجه هر کار خالصی برای او نیز جاودان خواهد بود؛ بنابراین هر اثری که خالص برای خدا باشد ماندگار است.
چند بعدی بودن قیام عاشورا
این مدرس حوزه با بیان اینکه نگاهی به ماهیت قیام امام حسین(ع)، نشان می دهد که این قیام، یک بعدی نبوده که بتوان تنها در یک بعد آن اندیشید، اظهار کرد: این قیام دارای ابعاد گوناگونی است. به طور مثال یکی از این ابعاد، ایجاد اصلاحات اجتماعی است و امام حسین(ع) یک اصلاحگر واقعی است کما اینکه آن حضرت نیز در سخنان خود به اصلاحگر بودن خویش تصریح کرده است. از ابعاد دیگر قیام امام(ع) می توان امر به معروف و نهی از منکر، عمل به سیره پیامبر (ص) و امیرالمومنین(ع) و ارائه نشانه های واقعی دین به مردم را نام برد.
امام حسین(ع) می خواست دین واقعی را به مردم نشان دهد نه دین التقاطی
او با تاکید بر اینکه امام حسین(ع) می خواهد دین واقعی را به مردم نشان دهد نه آن دین التقاطی که دستخوش هواها و هوس ها شده و تنها نامی از آن باقی مانده است، گفت: یزید بر اریکه قدرت می نشیند، نماز می خواند، نماز جمعه برپا می کند، مردم را نیز به شرکت در اجتماعات دینی تشویق می کند اما این شکل ماجراست؛ آنچه در این شکل وجود ندارد، روح دین و حقیقت دین است. حقیقتی که امام حسین(ع) در پی نشان دادن آن به مردم بود.
کوشا شرایط موجود در زمان خلفای سابق را با شرایط زمان معاویه و زمان معاویه را با شرایط زمان یزید دارای تفاوت های اساسی دانست و افزود: این مساله بحثی طولانی و مفصل دارد و از نظر جامعه شناختی باید مورد بررسی و مقایسه واقع شود که چه مسایلی در آن زمان ها وجود داشته است. در زمان معاویه، حیله گری های او بر بسیاری از مسایل اجتماعی سرپوش می گذاشت؛ مردم شامات مطیع معاویه بودند. این مطیع بودن برای این بود که مردم، تنها ظواهر امور را می دیدند، معاویه نماز جمعه می خواند، در ماه رمضان نیز روزه می گرفت و در مجموع سعی می کرد ظواهر شریعت را حفظ نماید؛ وضعیت اقتصادی مردم هم نسبتآ سامان گرفته بود؛ با این حال به نظر می رسد آنچه بیش از همه باعث تبعیت همه جانبۀ مردم شامات از معاویه می شد، این مساله بود که اساسآ از همان بدو فتح شامات به دست مسلمین، این معاویه بود که از طرف دولت اسلامی به فرمانداری شامات گماشته شده بود و مردم شام ، معاویه را از همان ابتدای گرویدن به اسلام و نیز تقریبآ در طول بیست و پنج سال خلافت شیخین و عثمان، به عنوان فرماندار و کارگزار حکومت اسلامی می شناختند.
او ادامه داد: به سخن دیگر، برای مردمان شام ، دین اسلام با معاویه شناخته می شد؛ بنابراین رأی و تفسیر معاویه از اسلام، قرآن، اهل بیت(ع) و حتی پیامبر(ص)، برای اهالی شامات حجت بود . معاویه نیز با تبلیغات سوء و مکارانه ای که علیه امیرالمومنین(ع) داشت، مردمی را که بر آنها حکومت می کرد در بی خبری از حالات آن حضرت قرار داده بود. بر اثر این تبلیغات سوء ، مردم نمی توانستند شناختی صحیح از علی (ع) و مکتب و سیرۀ واقعی ایشان داشته باشند و حیله های معاویه را دریابند . معاویه با سیاست های حیله گرانۀ خود، سرپوشی روی حق و حقیقت علی و خاندانش گذاشته بود در حالی که یزید، جوانی سی و چند ساله و بسیار خام بود که حتی حفظ ظواهر شریعت که معاویه توجه خاصی به آن داشت را رعایت نمی کرد . این از ناپختگی یزید بود که برای بیعت گرفتن از امام حسین(ع)، متوسل به زور شد، در حالی که معاویه در وصیت خود به یزید در مورد امام حسین (ع) سفارش کرده بود که به روش زور و شمشیر، با حسین بن علی برخورد نکند و راه های دیگری در مورد امام (ع) در پیش گیرد.
این پژوهشگر با اشاره به خامی یزید، فساد و فحشاهای علنی او و اجبار امام حسین(ع) به بیعت، تصریح کرد: علاوه بر این ویژگی ها، معاویه خلیفه ای مقتدر بود اما مردم مشاهده می کردند که آن اقتدار در زمان حکومت یزید نیست و بسیاری از مسایل سیاسی، اقتصادی و... دستخوش تحول شده و در روابط عمومی انسان ها نوعی سستی به وجود آمده بود. مردمی که در زمان معاویه قصد نکردند او را براندازند، از امام حسن مجتبی(ع) نیز دفاع چندانی نکردند و در نتیجه امام(ع) مجبور به صلح با معاویه شد؛ پس از مرگ معاویه که یزید بی تجربه، سست و عیاش را خلیفه می بینند، زمینه را برای پذیرش امام حسین(ع) آماده دیدند، لذا بلافاصله نامه نوشتند و از امام حسین(ع) دعوت به آمدن به سوی کوفه کردند.
کوشا ادامه داد: معلوم می شود که شرایط اجتماعی به کلی تغییر کرده بود و یزید هم که از مدیریت مکارانه و کیاستی که پدرش داشت، بهره ای نبرده بود، سرگرم هوسبازی بود و به مملکت داری نمی اندیشید. یکی دیگر از ابعاد قیام امام حسین(ع)، ایجاد زمینه مناسب برای انجام واجبات و سنت های اسلامی بود، زمینه هایی که در حال از بین رفتن بودند. در معرفی برخی دیگر از ابعاد قیام امام حسین(ع) می توان به شایسته سالاری یعنی سپردن کارها به شایستگان آن امور، ظلم ستیزی و اعتراض به وضع ناخوشایند زمان ایشان، ذلت ناپذیری و صبر و مقاومت در برابر باطل تا آخرین مرحله حیات اشاره کرد.
هدف امام حسین(ع)، "تحقق حق" و شهادت، آرزوی ایشان بود
این مدرس حوزه علمیه قم ، نتیجه عمل امام حسین(ع) را در این قیام، دستیابی به رحمت الهی از طریق شهادت طلبی خواند و افزود: دستیابی به رحمت الهی از طریق جانبازی و شهادت، میوه قیام عاشوراست. با خلاصه کردن ابعاد قیام امام حسین(ع) در یک کلمه می توان گفت هدف آن حضرت(ع)، "تحقق حق" بوده ولی شهادت، آرزوی ایشان بوده است کما اینکه امیرالمومنین (ع) نیز آرزوی رسیدن به شهادت را داشتند.
قیام امام حسین(ع)، ارکان دین سالاری دروغین دستگاه اموی را در هم شکست
او در میان فواید و نتایجی که بر قیام امام حسین(ع) مترتب شد، چند نتیجه بسیار اساسی را حایز اهمیت فراوان دانست و اظهار کرد: یک نتیجه، محکوم ساختن ارکان مخوف دین سالاری دروغین دستگاه اموی بلکه در هم شکستن این ارکان بود. بنی امیه، دین را تبدیل به ابزاری برای تحمیق و خام کردن توده های مردم کرده بودند و به نام دین هر جرم و جنایتی مرتکب می شدند. آنها هرگز نمی گفتند نماز نخوانید، روزه نگیرید بلکه بسیار هم برای آن تبلیغ می کردند اما تلاش آنها این بود که در قالب نماز، روزه و سایر معارف و مسایل دین، خود بر اریکه قدرت بنشینند، تصمیم گیرنده باشند و در سایه دین، هواها و هوس های خود را اعمال کنند که امام(ع) با قیام خود ارکان این دین سالاری دروغین را در هم شکست.
عاشورا وجدان های خفته را بیدار و بی تفاوت ها را حساس کرد
محمدعلی کوشا با بیان اینکه نتیجه دیگر قیام عاشورا، بیدار کردن وجدان های خفته مردم بود، گفت: امام حسین(ع) با قیام خود، وجدان های خفته را بیدار و بی تفاوت ها را حسّاس کرد. همان هایی که در یاری حسین(ع) سستی کردند، در خانه های خود خزیدند و بیرون نیامدند، در حالی که خود آنها ، امام (ع) را دعوت کرده بودند . پس از عاشورا ، وجدان این افراد ، آنها را آزار می داد در نتیجه قیام توابین شکل گرفت که یک بعد آن در قیام مختار نمود پیدا کرد.
ارائه اخلاق عملی و از بین بردن زمینه اخلاق تخدیری از نتایج دیگر حادثه کربلا بود
او نتیجه دیگر قیام امام حسین(ع) را ارائه اخلاق جدید خواند و افزود: امام حسین(ع) به بشر، درس ایثار و فداکاری داد یعنی اخلاق عملی را به مردم نشان داد و دیگر زمینه اخلاق تخدیری از بین رفت. قیام حسین(ع)، بسیاری از مردم را از رکود، خمود و جمود حاکم بر آنها در آن زمان، بیرون آورد.
کوشا با بیان اینکه قیام توابین و مختار در سال 66 هجری و قیام زید بن علی بن الحسین در سال 122هجری دارای اهمیت فراوان است، توضیح داد: این دو قیام بعد از عاشورا، قیام های دیگر علویون و فاطمیون را موجب شد. این قیام ها تا زمان امام رضا(ع) تسری پیدا کرد، علوی ها آمدند و در گوشه های مختلفی از ایران استقرار پیدا کردند. حکومت علویان در طبرستان، متأثر از قیام عاشورا بود. این قیام ها ادامه پیدا کرد تا زمان قیام بزرگ انقلاب اسلامی ایران که الهام از قیام عاشورا بود؛ تحرک مردم در برابر استبداد و فساد رژیم پهلوی از حسینیه ها و مسجد ها آغاز شد و قیام به نام امام حسین(ع) بود و به فرهنگ عاشورایی باز می گشت و دین، محرک جنبش مردم شد.
این پژوهشگر حوزه دین، انقلاب اسلامی ایران را پرتوی از انقلاب عاشورایی امام حسین(ع) که بر ضد ظلم و ستم انجام گرفت دانست و تاکید کرد: این موضوع، مسوولیت بیشتری را متوجه مردم و مسوولان می کند. باید در حفظ اهداف آن قیام عاشورایی کوشید، آن را به درستی تبلیغ کرد، با خرافات مبارزه کرد و موضوعات نادرست و مطالب غیر واقعی را رنگ دینی نپوشاند. این مساله یادآور همان مطلب است که هر چه بخواهد در وجود انسان، حرکتی ماندگار ایجاد کند باید خالص برای خدا و دین باشد. راز ماندگاری قیام امام حسین(ع)، خالص بودن و فی سبیل الله بودن آن است.
او در پایان با بیان اینکه فی سبیل الله بودن دو بعد دارد، گفت: یکی انگیزه و نیت خالص، دیگر آنکه شکل عمل، صحیح و مورد تایید خدا، قرآن، رسول خدا(ص) و ائمه(ع) باشد. توام شدن نیت خالص و شکل صحیح عمل، راز ماندگاری است که قیام عاشورا نمونۀ کامل آن است. این بود که پیامبر فرمودند «شهادت حسین حرارتی در دل های مومنان ایجاد می کند که هرگز به سردی نخواهد گرایید.»
