گزارش سخنرانی حضرت آیت الله ابراهیم منهاج دشتی در مراسم عزاداری شام غریبان امام علی(ع) در مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم (شب بیست و دوم ماه مبارک رمضان)
امام علی علیه السلام در شورای شش نفره عمر بن خطاب برای تعیین خلیفه، درخواست های عبدالرحمن بن عوف مبنی بر رفتار طبق کتاب، سنت و سیره شیخین را رد کرد و بیان داشت بر اساس کتاب و سنت پیامبر و اجتهاد خود عمل می کنم. سوالی که در اینجا مطرح است، چرا امام با قبول این درخواست ها به منصب خلافت نرسید و اعتراض امام به چه چیزی بود؟
شناخت رفتارهای امامان معصوم باید در بطن تاریخ صورت بگیرد. اعتراض امام نسبت به کدامین رفتارهای خلفای سابق بود که از قبول درخواست عمل بر طبق سیره شیخین امتناع کرد؟ این در حالی است که امام در طول خلافت خلفای گذشته اعتراضی به شیوه رفتار آنها نداشت و در تاریخ چنین گزارشی وجود ندارد؛ حال چرا امام در این موقعیت عمل طبق سیره آنها را رد می کند؟
برای شناخت این رفتار امام باید دید وقتی امام به خلافت رسید چه کارهایی انجام داد که خلاف سیره و منش خلفای گذشته بوده است. ما با بررسی رفتارهای امام علی علیه السلام می توانیم علت مخالفت امام با درخواست شورای شش نفره مبنی بر عمل طبق سیره شخین را دریابیم.
بعد از فتوحات مسلمانان در زمان خلفای اول و دوم ثروت زیادی وارد مدینه گشت و میان اهل مدینه تقسیم می شد. در زمان خلیفه دوم چون چارچوب مشخص مالی وجود نداشت پیشنهاداتی برای تقسیم ثروت های به دست آمده ارائه شد که یکی از این پیشنهادات ایجاد طبقات میان مسلمانان بود. این پیشنهاد که ممکن است تحت تاثیر ساسانیان ایجاد شده باشد، بر اساس تقدم در اسلام، عرب بودن، قرشی بودن و ... برای مسلمانان تقدم و تاخر رتبی در دریافت غنائم و ثروت های رسیده ایجاد می کرد. در این زمان زنان پیامبر در رتبه اول قرار گرفتند و بدریون، مهاجرین، انصار، اعراب و دیگر مسلمانان در رتبه های بعدی قرار گرفتند. در این میان امتیازات دیگری نیز در این رتبه بندی موثر بود از جمله قرشی بودن یا هاشمی بودن. بعد از مشخص شدن طبقات، ثروت های رسیده میان آنها به صورت تبعیض آمیز تقسیم گردید.
این اختلاف طبقاتی مالی به مرور در میان مسلمانان به اختلاف طبقاتی اجتماعی نیز منجر شد و برای برخی شرافت و شان اجتماعی برتر نیز پدید آورد و به عبارتی اشرافیت سازمان یافته ایجاد کرد.
وضعیت فوق در زمان عثمان به مراتب تشدید شد و بنی امیه که همه کاره دستگاه خلافت شده بودند به ثروت های افسانه دست پیدا کردند و اختلاف طبقاتی بسیار تشدید شد. در این زمان عثمان اولین کاخ را نیز بنا کرد در حالی که در زمان خلفای پیشین آنها مانند سایر مسلمانان در خانه های عادی زندگی می کردند.
وقتی امام علی علیه السلام به خلافت رسید دقیقا با همین طرز تفکر و سبک زندگی که باعث ایجاد اشرافیت و اختلاف طبقاتی گشته بود به مبازره پرداخت. این رفتار امام همان اعتراضی بود که باعث عدم قبول درخواست شورای شش نفره مبنی بر عمل به سیره شیخین شد.
اختلاف طبقاتی و تبعیض مساله ای بود که پیامبر گرامی اسلام در صدد نفی آن بر آمده بود و برای این کار هیج تبعیضی میان مسلمانان را بر نمی تافت به عنوان مثال اسامه ۱۸ ساله سیه چهره را فرمانده لشکری قرار داد که همه مسلمانان باید درآن حضور پیدا می کردند یا در مساله ازدواج هیچ تبعیضی را روا نمی داشت.
امام علی(ع) زمانی که به خلافت رسید اولین کاری که کرد مبارزه با همین اشرافیت سازمان یافته بود که از زمان خلیفه دوم در جامعه اسلامی رواج پیدا کرده بود و در خطبه ۱۶نهج البلاغه به عنوان اولین خطبه بعد از رسیدن به خلافت آن را مورد تاکید قرار می دهد.
امام املاکی که عثمان تحت عنوان تیول به برخی داده بود را به بیت المال مسلمین بازگرداند و امتیازات طبقاتی که باعث تقدم و تاخر مسلمانان در دریافت از بیت المال گشته بود را ملغی اعلام کرد. این اقدامات امام باعث شد بسیاری از قریشیان و کسانی که دریافتی زیادی از بیت المال داشتند به مخالفت با امام بپردازند و علت جنگهای با امام نیز همین مساله بود.
امام علی علیه السلام در شورای شش نفره عمر بن خطاب برای تعیین خلیفه، درخواست های عبدالرحمن بن عوف مبنی بر رفتار طبق کتاب، سنت و سیره شیخین را رد کرد و بیان داشت بر اساس کتاب و سنت پیامبر و اجتهاد خود عمل می کنم. سوالی که در اینجا مطرح است، چرا امام با قبول این درخواست ها به منصب خلافت نرسید و اعتراض امام به چه چیزی بود؟
شناخت رفتارهای امامان معصوم باید در بطن تاریخ صورت بگیرد. اعتراض امام نسبت به کدامین رفتارهای خلفای سابق بود که از قبول درخواست عمل بر طبق سیره شیخین امتناع کرد؟ این در حالی است که امام در طول خلافت خلفای گذشته اعتراضی به شیوه رفتار آنها نداشت و در تاریخ چنین گزارشی وجود ندارد؛ حال چرا امام در این موقعیت عمل طبق سیره آنها را رد می کند؟
برای شناخت این رفتار امام باید دید وقتی امام به خلافت رسید چه کارهایی انجام داد که خلاف سیره و منش خلفای گذشته بوده است. ما با بررسی رفتارهای امام علی علیه السلام می توانیم علت مخالفت امام با درخواست شورای شش نفره مبنی بر عمل طبق سیره شخین را دریابیم.
بعد از فتوحات مسلمانان در زمان خلفای اول و دوم ثروت زیادی وارد مدینه گشت و میان اهل مدینه تقسیم می شد. در زمان خلیفه دوم چون چارچوب مشخص مالی وجود نداشت پیشنهاداتی برای تقسیم ثروت های به دست آمده ارائه شد که یکی از این پیشنهادات ایجاد طبقات میان مسلمانان بود. این پیشنهاد که ممکن است تحت تاثیر ساسانیان ایجاد شده باشد، بر اساس تقدم در اسلام، عرب بودن، قرشی بودن و ... برای مسلمانان تقدم و تاخر رتبی در دریافت غنائم و ثروت های رسیده ایجاد می کرد. در این زمان زنان پیامبر در رتبه اول قرار گرفتند و بدریون، مهاجرین، انصار، اعراب و دیگر مسلمانان در رتبه های بعدی قرار گرفتند. در این میان امتیازات دیگری نیز در این رتبه بندی موثر بود از جمله قرشی بودن یا هاشمی بودن. بعد از مشخص شدن طبقات، ثروت های رسیده میان آنها به صورت تبعیض آمیز تقسیم گردید.
این اختلاف طبقاتی مالی به مرور در میان مسلمانان به اختلاف طبقاتی اجتماعی نیز منجر شد و برای برخی شرافت و شان اجتماعی برتر نیز پدید آورد و به عبارتی اشرافیت سازمان یافته ایجاد کرد.
وضعیت فوق در زمان عثمان به مراتب تشدید شد و بنی امیه که همه کاره دستگاه خلافت شده بودند به ثروت های افسانه دست پیدا کردند و اختلاف طبقاتی بسیار تشدید شد. در این زمان عثمان اولین کاخ را نیز بنا کرد در حالی که در زمان خلفای پیشین آنها مانند سایر مسلمانان در خانه های عادی زندگی می کردند.
وقتی امام علی علیه السلام به خلافت رسید دقیقا با همین طرز تفکر و سبک زندگی که باعث ایجاد اشرافیت و اختلاف طبقاتی گشته بود به مبازره پرداخت. این رفتار امام همان اعتراضی بود که باعث عدم قبول درخواست شورای شش نفره مبنی بر عمل به سیره شیخین شد.
اختلاف طبقاتی و تبعیض مساله ای بود که پیامبر گرامی اسلام در صدد نفی آن بر آمده بود و برای این کار هیج تبعیضی میان مسلمانان را بر نمی تافت به عنوان مثال اسامه ۱۸ ساله سیه چهره را فرمانده لشکری قرار داد که همه مسلمانان باید درآن حضور پیدا می کردند یا در مساله ازدواج هیچ تبعیضی را روا نمی داشت.
امام علی(ع) زمانی که به خلافت رسید اولین کاری که کرد مبارزه با همین اشرافیت سازمان یافته بود که از زمان خلیفه دوم در جامعه اسلامی رواج پیدا کرده بود و در خطبه ۱۶نهج البلاغه به عنوان اولین خطبه بعد از رسیدن به خلافت آن را مورد تاکید قرار می دهد.
امام املاکی که عثمان تحت عنوان تیول به برخی داده بود را به بیت المال مسلمین بازگرداند و امتیازات طبقاتی که باعث تقدم و تاخر مسلمانان در دریافت از بیت المال گشته بود را ملغی اعلام کرد. این اقدامات امام باعث شد بسیاری از قریشیان و کسانی که دریافتی زیادی از بیت المال داشتند به مخالفت با امام بپردازند و علت جنگهای با امام نیز همین مساله بود.
