کاملان در گفت‌وگو با شفقنا: صورت مساله را پاک نکنیم/ علما و فقها با توجه بیشتر، احکامی درخور اسلام بدهند
شفقنا – در شرایطی که برخی اختلاف سلیقه های مسوولان در زمینه اجرای قانون به فضای عمومی و رسانه ها کشیده شده است و آخرین نمونه آن اختلاف دولت و نیروی انتظامی بر سر حضور بانوان در ورزشگاه ها و لغو کنسرت ها بود، رییس جمهور، اجتهاد را کار حوزه های علمیه دانست و خطاب به دستگاه های مختلف یادآوری کرد که به دنبال اجتهاد شخصی نباشیم و اجتهاد را به عهده حوزه های علمیه بگذاریم. این تاکید رییس جمهور که خودش روحانی و مردی حوزوی است، به نوعی درخواست از حوزه ها برای شفاف کردن آموزه های دینی و محدود کردن اجتهادها یا برداشت های شخصی و سلیقه ای از دین تلقی شده است. در همین راستا، شفقنا تلاش دارد به دیدگاه حوزویان و نقش حوزه های علمیه در موارد اختلافی مشابه و چگونگی حل مسایل در حوزه دینی و به کارگیری فقه پویا، عقل جمعی و مصلحت در امور بپردازد و همچنین این موضوع را به بحث بگذارد که چگونه می توان بین خواسته های جوانان و مطالبات اجتماعی جدید و آموزه ها و ارزش های دینی به شکلی ارتباط ایجاد کرد که نه مطالبات بر زمین بماند و نه ارزش های دینی مورد بی توجهی قرار گیرد. در این میان حوزویان چه نظری دارند و مسایلی از قبیل حضور زنان در ورزشگاه ها در مقایسه با خلاهای موجود در زمینه فقه اقتصادی، عادی شدن گناهان کبیره از قبیل دروغ در جامعه یا تهمت و ربا و...، چند درصد از ذهن حوزویان را به خود مشغول کرده است؟
حجت الاسلام و المسلمین محمدصادق کاملان، استاد دانشگاه و حوزه و عضو هیات علمی دانشگاه مفید قم در این زمینه به شفقنا، گفت: حوزه های علمیه به گونه های مختلفی با مساله پدیده های مدرن که روایات ما آن را به عنوان "حوادث واقعه" تعبیر می کند، برخورد کرده اند، در تاریخ فقاهت اصولا فقهای ما با پدیده های مدرن به دید منفی و استعماری نگاه کردند چون آن پدیده ها نتایج مدرنیته و محصول فرهنگ و علم و جوامع غربی است لذا از همان ابتدا مسایل این چنینی را تحریم کردند.
او افزود: اگر از دوره قاجار به بعد را نگاهی کنیم، می بینیم که ناصرالدین شاه به غرب و اروپا رفت و آمد داشت و خواست جامعه ایران را به نوعی مدرن کند، مساله آموزش و پرورش پدیده ای بود که در غرب رخ داده بود، اما در ایران همان مکتب خانه های قدیمی وجود داشت که قرآن، سعدی و حافظ خوانده و حساب و جبر و مثلثات یاد داده می شد، اما در غرب روش های جدید آموزشی به صورت کلاسیک بود، وقتی چنین مدرنیته ای می خواست وارد ایران شود، مرحوم امیرکبیر جایی را به نام دارالفنون در تهران احداث کرد، از همان اول با دارالفنون برخورد منفی شد و کلمه حرام راه افتاد.
او ادامه داد: در قدیم در کشور ما قوه قضاییه وجود نداشت، فرد متشاکی به عالم و روحانیون آن شهر که مورد قبول بود، مراجعه می کرد و هر چه آن عالم می گفت، قبول می کردند و دعوا را با حکم او می پذیرفتند. این روش در دوران مدرن خیلی قابل قبول نبود چون شواهد و قرائن زیادی می خواست و چون غرض از شهادت این بود که حاکم به واقعیت برسد، اگر شواهدی برخلاف آن وجود داشته باشد هرگز به واقعیت نمی رسد بنابراین بحث جرم شناسی و مسایلی از این دست، مطرح شد و محاکم و محکمه های جدید به وجود آمد. از همان ابتدایی که تبلور محاکم جدید در غرب بود، اکثریت فقهای ما، به چشم بد نگاه کردند و حرام کردند البته افرادی از فقهای ما استثنا بودند و آنها این پدیده های جدید و مدرن را کاملا با چشم مثبت نگاه می کردند و می پذیرفتند؛ مانند آخوند خراسانی؛ او اینکه آموزش و پرورش، قوه قضاییه، مجلس و حکومت باید از طریق مردم و با آرای مردم نمایندگان بر سر کار بیایند و حکومت امری عرفی است را پذیرفت؛ البته عده ای در نجف و ایران در مقابل آخوند خراسانی ایستادگی کردند.
کاملان با بیان اینکه فقهای ما با دید منفی نسبت به غرب به مسایل جدید نگاه می کردند، گفت: وقتی تمدن غرب با استعمار و استثمار وارد کشور ما شد، موجب گردید که فقهای ما حتی با پدیده های تمدن و مدرنیته با دید منفی نگاه کنند.
او افزود: عکاسی و عکس گرفتن از موجود جاندار چه حیوان و چه انسان حرام بود، لذا فقهای قدیم اجازه نمی دادند عکسی از آنها گرفته شود، اما امروزه نه تنها آقایان حرام نمی دانند بلکه عکس های مختلفی از آنها در رساله ها و جاهای دیگر پخش می شود. امروز متاسفانه هنوز فقها به هر پدیده جدیدی که از سوی کشورهای غربی وارد ایران می شود، با دید منفی می نگرند؛ مانند ورزش بانوان، ورزش برای زن و مرد است و هیچ تفاوتی میان این دو نیست، هم فیزیولوژی و بدن مرد و هم فیزیولوژی زن نیاز به ورزش و تمرین دارد، زن مانند مرد اگر ورزش نکند دچار بیماری های بسیاری می شود.
او تصریح کرد: جوان و روح جوانی در زن و مرد تفاوتی ندارد، جوانی یک نعمت الهی است که به انسان داده می شود، این مقدار از عمر، یک نعمت خاصی از سوی خداست که به انسان داده می شود. پیامبر(ص) می فرمایند: در روز قیامت نمی گذارند انسان ها قدم از قدم بردارند الا اینکه چهار چیز از آنها سوال شود؛ یکی اینکه پرسیده می شود نعمت عمر را در چه راهی مصرف کردی؟ از جوانی او سوال می شود که آن را در چه راهی گذراندی. جوانی نعمت خاصی است لذا جوان از نظر عضلات، رباط ها، قوای بدنی و استخوان کاملا قدرتمند است، تبلور قدرت و قوت بدن انسان در دوران جوانی است.
این استاد دانشگاه و حوزه با اشاره به اینکه جوان از نظر روحی وابستگی به مال، مقام و موقعیت ندارد، گفت: وقتی جوان آرام آرام پا به عرصه اجتماع می گذارد، این وابستگی ها ایجاد می شود، به همین دلیل نسبت به افراد مسن حق گراتر است، نقادی و اشکال می کند و محافظه کاری ندارد. اینها واقعیاتی در جوان است لذا مسوولان و علما باید توجه به این موقعیت خاص سن جوانی داشته باشند، جوان ورزشگاه می خواهد چرا که باید انرژی خود را خرج کند و باید این انرژی در جاهای مثبت به کار برده شود بنابراین تحریم ورزشگاه به زنان یا مسایلی از این دست، به نظر می رسد که ناشی از همان نگاه منفی است که آقایان دارند، آقایان به راحتی صورت مساله را پاک می کنند، اما واقعیت جامعه این است که جوان امروز پتانسیل چنین حضورهایی را دارد و علمای دین باید در برابر این مساله پاسخگو باشند.
او اظهار کرد: علما و فقهای ما باید گذشته تاریخی را به یاد بیاورند، چطور دارالفنون حرام بود و امروز نه تنها حرام نیست که دانشگاه رفتن یک ضرورت است و به عنوان واجب کفایی باید این علوم را یاد گرفت. بسیاری از فرزندان آقایان در خارج از کشور و در دانشگاه های فرانسه، آمریکا و انگلیس درس خوانده اند، بنابراین اینطور نیست که بگوییم دانشگاه هایی که در ایران است، حلال و دانشگاه فرانسه حرام است.
کاملان افزود: علما و فقهای ما باید گذشته تاریخی را به یاد بیاورند و با پدیده های جدید به این راحتی برخورد نکنند. موضوع شناسی در هر حکمی دو رکن اساسی دارد، یکی حکم و دیگری موضوع، تا موضوع درست شناخته نشود، حکم شناخته و استنباط نمی شود. اگرچه علما اصول و ادبیات عرب می دانند و می توانند توسط اصول احکام جزئی را از کلی استخراج کنند، اما موضوع شناسی رکن اساسی است تا موضوع و پدیده را نشناسند، نمی توانند حکم کنند.
او ادامه داد: موضوع شناسی کار فقیه نیست، فقیه که به همه علوم و مسایل سیاسی، اجتماعی و روانی آشنا نیست، موضوع شناسی نیاز به کار جمعی و تخصصی دارد. در مساله ربا، فقه اقتصادی و بانکداری، عقل جمعی کارساز است تا فقیه با شناخت موضوع بتواند حکم کند. اما مسایل اجتماعی پدیده های پیچیده تری از مسایل اقتصادی و معاملات هستند، در چنین مواردی فقیه باید کار کارشناسی کند، توسط عقل جمعی و متخصصان، موضوع کاملا برای آنها روشن شود تا بتوانند فتوا دهند و حکم کنند. لذا آقایان باید با مقداری دقت و توجه بیشتر و کار کارشناسی کردن روی موضوعات و تصریح کردن در فتوا، حکمی که در خور اسلام، مسلمین و جوامع اسلامی است، بدهند.
این استاد دانشگاه و حوزه در مورد اینکه جوانان باید چه نکاتی را رعایت کنند تا بتوانند از حق اجتماعی خود استفاده کنند؟ اظهار کرد: جوان ما حق گراست، وابستگی به مال، موقعیت و مقام ندارد و محافظه کاری نمی کند، اگر مساله برای جوانان روشن شود، اکثر آنها موضع منفی نسبت به دین، اسلام، خدا، حق و عدالت ندارند، اینها فطریات است. اگر موضوع شناسی و دلایل درست اقامه شود به نظر می رسد که جوانان پذیرای آنها هستند البته جوانان هم باید حواسشان باشد که یک حوزه هایی تخصصی است مثلا فقیه با سالیان سال درس خواندن و زحمت کشیدن به مقام اجتهاد نایل می شود لذا این حوزه تخصصی اوست، جوانان باید به فقها به عنوان متخصصان و مجتهدین در احکام منتها با دید مثبت نگاه کنند البته مجتهد هم باید به خاطر داشته باشد که کار کارشناسی، اقدامی جمعی و عقلایی است و باید دسته جمعی انجام گیرد.
کاملان در پاسخ به اینکه چرا پس از گذشت 35 سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هنوز در حل مسایل اجتماعی دچار مشکل هستیم؟ گفت: بسیاری از این مشکلات به نوعی محافظه کاری برمی گردد که ما گرفتار آن شدیم، بالاخره آقایان ملاحظات زیادی را در نظر می گیرند و حتی اگر نظرشان هم چیز دیگری باشد، آن را حکم نمی کنند به دلیل شرایطی که هست یا به دلیل اینکه می خواهند با جو جامعه حرکت کنند. متاسفانه آقایان به دلیل وجود برخی از افراد تندرو، حکم را آنطور که باید نمی دهند؛ اگر این ملاحظات نباشد، بعد از تشخیص موضوع، مسایل آنقدر پیچیده نیست.
