امام جمعه باید بدون وابستگی به احزاب و جریان‌ها، مسایل را برای مردم بیان کند

حجت الاسلام کاملان عضو هیات علمی دانشگاه مفید قم با تأکید بر اینکه امام جمعه باید بدون وابستگی به جریان‌ها و احزاب، مسایل کشور را برای مردم بیان کند، گفت: از سیاست اولیه‌ی نماز جمعه کاملاً دور شده‌ایم.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق کاملان در گفت‌وگو با شفقنا با بیان اینکه از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، وقتی قرار شد نماز جمعه در کشور برگزار شود، نام این نماز، «نماز وحدت» بود، اظهار کرد: در آن زمان، نماز جمعه را با عنوان نماز وحدت می‌شناختند و این بود که در زبان سیاسی آن دوره، نماز دشمن‌شکن و امثال آن بود.
او در نقل خاطره‌ای از حدود سال ۱۳۶۲ و دوره‌ی دوم مجلس شورای اسلامی گفت: در آن انتخابات، ائمه‌ی جمعه هم در سراسر کشور کاندیدا داشتند و از افراد خاصی پشتیبانی می‌کردند. در نهایت مشاهده شد که این افراد و کاندیداهای ائمه‌ی جمعه در اکثر مناطق، رأی نیاوردند و این مساله، امام(ره) را نگران کرده بود که این به چه معناست که ائمه‌ی جمعه، کسانی را تأیید کنند و چنین و چنان کنند اما مردم به آن‌ها رأی ندهند. به همین دلیل دستور داده بودند بررسی شود که علت چه بوده است. گروهی تشکیل شده بود و بعضی با من تماس گرفتند که چنین نگرانی برای امام ایجاد شده و داستان هم این است که کاندیداهای مورد نظر ائمه‌ی جمعه در انتخابات، رأی نیاوردند و باید بررسی کنیم که چرا چنین شده است و از من خواستند در همین راستا به شیراز بروم که من به دلیل ناآشنایی با این شهر نپذیرفتم.
کاملان ادامه داد: دوباره از من خواستند به هرمزگان بروم که باز هم به دلیل آشنایی نداشتن با ائمه‌ی جمعه و حوزه‌ی آن منطقه نپذیرفتم و در انتها پیگیری مساله در استان مازندران را به عهده‌ی من گذاشتند. شاید بیش از یک ماه زمان برد و در این مدت با یکی دیگر از همراهان، هر پنج‌شنبه و جمعه که درس‌های حوزه و… بیشتر تعطیل بود برای بررسی وضعیت ائمه‌ی جمعه و اینکه میزان محبوبیت آن‌ها در میان مردم چقدر است، چقدر در نماز جمعه شرکت می‌کنند، نهادهای انقلاب چه رابطه‌ای با امام جمعه دارند و چه موقعیتی در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و … دارند، به آن شهرها می‌رفتیم. البته این موارد را به گونه‌ای و با ظرافت خاصی بررسی می‌کردیم که چندان متوجه نشوند که داستان از چه قرار است. من و یکی از دوستان، کل استان مازندران را در این مأموریت بررسی کردیم.
این استاد دانشگاه گفت: به این دلیل این خاطره را به عنون مقدمه بیان کردم که بدانید اصلاً از ابتدا بنا بر این بود که نماز جمعه یک مرکز و یک کانون توحید و وحدت در جامعه‌‌ی آن منطقه اعم از شهرستان و استان و… باشد و همه قشر از افراد در نماز جمعه شرکت کنند. محتوای نمازجمعه و خطبه‌ها باید به گونه‌ای باشد که فرد تحصیل‌کرده، دانشگاهی و حوزوی که در نماز شرکت می‌کند و همچنین فردی عامی یا فردی متوسط، هر کدام به نوعی از خطبه‌ها استفاده کرده باشند. بنا این بود که خطبه‌ها دارای محتوای اخلاقی، معرفتی و امثال آن باشد.
امام جمعه باید بدون وابستگی به جریانی، مسایل کشور را برای مردم بیان کند
هرچه گذشت نماز جمعه از اهداف اولیه‌ی خود دور و دورتر شد
او با بیان اینکه در خطبه‌ی دوم نیز امام جمعه باید بتواند با یک بصیرت تمام و بدون وابستگی به جریان و حزب و گروهی و ملاحظات حزبی، مسایل کشور و مصالح مردم را برای آن‌ها بیان کند، گفت: در دوران اوایل انقلاب هم به هر حال احزاب گوناگون و جریانات چپ و راست و جریانات فکری متفاوتی از جمله انجمن حجتیه وجود داشتند و قرار بر این بود که امام جمعه بدون هیچ وابستگی به این جریانات بتواند مسایل سیاسی و اجتماعی کشور را تحلیل کند. متأسفانه به تدریج  هرچه گذشت نماز جمعه از اهداف اولیه‌ی خود دور و دورتر شد. به گونه‌ای که معمولاً در نماز جمعه یا امام جمعه مطالبی ایراد می‌کرد که به نوعی وحدت‌شکن بود و گروهی را جذب و گروهی را طرد می‌کرد و گاهی نیز اگر او این گونه عمل نمی‌کرد، سخنران قبل از خطبه‌ها  این مسوولیت را به عهده داشت تا مطلبی بیان کند که موجب اختلاف و بروز مشکلاتی در کشور شود.
از سیاست اولیه‌ی نماز جمعه کاملاً دور شده‌ایم
کاملان ادامه داد: این موضوعی بود که به طور مرتب اتفاق می‌افتاد. در عین حال به لحاظ علمی و دینی از محتوای خطبه‌ها هم کم می‌شد. البته این موضوع، کلیت نداشت و با اینکه فشارهای بسیاری از طرف گروه‌ها، احزاب و برخی شخصیت‌ها که وابسته‌ به بعضی  احزاب و گروه‌ها بودند، روی ائمه‌ی جمعه بود، بعضی از ایشان، حالت استقلال فکری و سیاسی خود را کاملاً حفظ کرده بودند و وارد مسایل جزیی و اختلاف‌برانگیز نشدند و نمی‌شدند و در محدوده‌ی کلیات راجع به مسایل کشور  صحبت می‌کردند. در خطبه‌ی اول نیز از مباحث دینی و اخلاقی در خطبه‌های نهج‌البلاغه، صحیفه‌ی سجادیه و قرآن کریم استفاده می‌کردند. این اصل سیاست‌گذاری درباره‌ی نماز جمعه و نهاد نماز جمعه بود اما امروز از این سیاست اولیه کاملاً دور شده‌اند و وضعیت به گونه‌ای دیگر ادامه پیدا کرد که متأسفانه گاهی موجب اختلاف و طرد مردم و خلوت شدن نماز جمعه می‌شود.
او با اشاره به استقبال گسترده‌ی مردم از نماز جمعه‌ها در اوایل انقلاب، اظهار کرد: نمی‌توان یک علت برای این استقبال مردم و بخصوص جوانان بیان کرد که بر فرض امروز به دلیل ضعیف بودن امام جمعه یا داشتن گرایشات حزبی و خطی وی جوانان استقبال نمی‌کنند. یک، این که در آن دوره‌ی اول، اشتیاق و عشقی در جامعه بود برای این که مسایلی را بفهمند که برای مثال قبلاً در رژیم شاه، امکان بیان آن نبود و بیشتر به اسلام انقلابی و آشنا شدن با آن علاقه داشتند که در دوره‌ی شاه نمی‌شد آن را بیان و ترویج کرد. بر این اساس از شخصیت‌هایی مثل آیت‌الله طالقانی که مفسر اسلام انقلابی بود و همچنین آیت‌الله منتظری که به نوعی همینطور بود و بعد از ایشان نیز دیگران استقبال می‌کردند. اکثر ایشان از انقلابیون بودند که  از دین و تشیع، تفسیر انقلابی داشتند. این عطش در میان مردم اما کم کم کمتر شد. به این دلیل که رادیو، تلویزیون، روزنامه‌ها، نهادهای فرهنگی و … دائماً همین اسلام و همین ایده را  ترویج می‌کردند و ایده‌ی طرف مقابل چندان پر و بالی داده نمی‌شد و امکان تبلیغ نداشتند.
عضو هیات علمی دانشگاه مفید قم تصریح کرد: نزدیک به چهل سال از انقلاب می‌گذرد؛ دیگر افراد انقلابی و طرفداران تشیع انقلابی چقدر می‌توانند این ایده را ترویج کنند؟ طبیعی است که مسایل، تکراری می‌شود. جوان از آن جا مطلبی می‌شنود که از تلویزیون و رادیو شنیده و روزنامه‌ها و مجلات، دیده است و طبعاً آن اثرگذاری را نخواهد داشت. همه‌ی آن را نمی‌توان به پای ناتوانی امام جمعه گذاشت بلکه عطش این سمت ماجرا و آن عشق و علاقه به این مساله هم کم شده است.
او با قرائت این آیه از قرآن که «إذا نودی للصلاه من یوم الجمعه فاسعوا إلى ذکر الله وذروا البیع ذلکم» گفت: نهاد نماز جمعه، همانطور که از اسم آن بر می‌آید، ریشه در قرآن کریم دارد. در سیره‌ی نبوی نیز پیامبر (ص) اقامه‌ی جمعه می‌کرد و بعد از ایشان هم ائمه‌ی اطهار. البته علی ابن ابی‌طالب(ع) در زمان حکومتشان اقامه‌ی جمعه می‌کرد، وگرنه بقیه‌ی ائمه که اصلاً امکان حکومت نداشتند بنابراین نماز جمعه توسط آن‌ها برگزار نشد.
کاملان تصریح کرد: همان مقداری که در سیره‌ی پیامبر و بعد از آن هم در سیره‌ی علوی وجود دارد، مشاهده می‌شود که بیشتر به مباحث دینی و تقویت روح دینی و اینکه مردم چگونه زندگی مومنانه داشته باشند، می‌پرداختند. دستور هم داریم که از تقوا برای مردم بگویید، مردم را به اخلاق اسلامی، آگاه و به سیره‌ی ائمه و سیره‌ی پیامبر آشنا کنید. این موارد، بخشی از دستوراتی است که امام جمعه به چه چیزهایی باید اهتمام ورزد. البته باید  مردم را به حوادث و  وقایع روز هم آگاهی دهند و آشنا کنند اما توجه امام جمعه به این جهت جلب باشد که  وارد جزییات و خط و خطوط سیاسی و گروهی و جناحی نشود.
او یکی از نقاط ضعف نماز جمعه‌های فعلی را برخورد خطی و جریانی بعضی امام جمعه‌ها خواند و افزود: البته این کلی نیست و همه‌ی ائمه‌ی جمعه اینطور نیستند اما نمونه‌هایی از آن در برخی از شهرها قابل دیدن است. امام جمعه‌هایی که به این صورت عمل می‌کنند، وابسته‌ به یک خط فکری خاص و در مقابل یک جریان دیگر هستند و هر هفته این نگاه را در خطبه‌ها مطرح می‌کند و گاهی هم به جنجال کشیده می‌شود. در نتیجه، طیف عظیمی که این تفکر و این خط سیاسی را قبول ندارند، نه تنها جذب نماز جمعه نمی‌شوند بلکه برخی نفرت پیدا می‌کنند. در نماز جمعه‌هایی که چنین افرادی امامت آن را به عهده دارند، گروه خاصی شرکت می‌کنند و مطالب گفته شده نیز تکرار مکررات است. بر فرض مشهد حدود سه میلیون جمعیت دارد، اگر یک دهم این جمعیت نیز به نماز جمعه بیایند، باید سیصد هزار نفر در نماز جمعه‌ی مشهد شرکت کنند، در حالی که اصلاً به این شکل نیست.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه البته آمار و ارقام، بسیار گفته می‌شود، ادامه داد: در همان دوره‌ی سال‌های ۶۲ و ۶۳ که برای بررسی ائمه‌ی جمعه می‌رفتیم، از خود امام جمعه می‌پرسیدیم که نماز جمعه‌ی حضرت عالی چقدر جمعیت حضور پیدا می‌کند. بر فرض می‌فرمودند که چهارصد هزار نفر اما بعد که محل نماز جمعه را از نزدیک می‌دیدیم، مشاهده می‌‌شد که اصلاً امکان اینکه این جمعیت در آن‌جا بنشینند، وجود ندارد. از خادم آن‌جا و از افراد شرکت‌کننده می‌پرسیدیم که چقدر جمعیت در نماز جمعه‌ها جمع می‌شود که بر فرض پاسخ می‌دادند اگر در ماه مبارک رمضان و مخصوصاً شب‌های احیا باشد، این شبستان پر می‌شود وگرنه تقریباً به اندازه‌ی یک سوم شبستان می‌آیند. تفاوت آن آمار با بررسی‌های ما بسیار بالا بود. به همین دلیل نمی‌توان چندان توجهی به آن آمار و ارقامی داشت که گفته می‌شود. باید رفت و دید که چه جمعیتی و چه قشری در آن‌جا حضور یافته‌اند.
نماز جمعه، جایگاهی که باید داشته باشد و قرار بود داشته باشد را ندارد
او تصریح کرد: گاهی بیشتر جمعیت، افراد پنجاه سال به بالا هستند که در حال گذراندن قسمت سوم عمر خود هستند و طبیعی است که در آن ایام به مسجد و حرم و… روی بیاورد و شرکت آن‌ها چندان تأثیرگذار نیست. حضور جوان‌ها، دانشگاهیان و گروه‌های فعال است که می‌تواند اثرگذار باشد. در حالی که این گروه‌ها کمتر در نماز جمعه‌ها دیده می‌شوند. به این دلیل است که عرض می‌کنم متأسفانه امروزه نماز جمعه، آن جایگاهی که باید داشته باشد و قرار بود داشته باشد را ندارد.
کاملان با تأکید بر این که وارد خصوصیات و جریانات سیاسی، گروهی و حزبی شدن امام جمعه به شدت مخل و مضر به نماز جمعه و رونق نماز جمعه است، گفت: اگر می‌خواهند نماز جمعه، اقشار و افکار  مختلف را جذب کند، امام جمعه نباید وابسته به یک جناح و جریان خاص باشد که متاسفانه بعضی از آن‌ها هستند و می‌بینید که این ضرر سنگینی را وارد می‌کند. متأسفانه در بعضی از شهرستان‌ها نیز پس از شنیدن خطبه‌ی اول مشاهده می‌شود که امام جمعه از علمیت و  آگاهی دینی بالایی برخوردار نیست و درس‌های حوزوی او آنچنان قوی نبوده است و مطالعات تفسیری و حدیثی و تاریخی خوبی ندارد. بر این اساس قشرهای فهیم و عاقل به آن‌طور نماز جمعه‌ها جذب نمی‌شوند.
او خاطرنشان کرد: بنابراین هم خطبه‌ی اول باید از محتوای خوبی برخوردار باشد و هم در خطبه‌ی دوم باید درباره‌ی مصالح کلی کشور صحبت شود و مردم را به اتحاد و وحدت دعوت کنند و این که به دشمن بیرونی توجه کنند. وضعیت کشور و اطراف آن را روشن کنند اینکه ما باید چطور همراه هم باشیم و ارتباط دولت و ملت باید چگونه باشد. نمی‌گویم نباید به دولت تذکر بدهند؛ این حق امام جمعه است که به دولت و دولت‌مردان تذکر دهد اما با چه لحن و چه بیانی که بهانه به دست دیگران داده نشود. علاوه بر آن معمولاً اینها جلسات خصوصی دارند، امام جمعه‌ی یک شهرستان با فرماندار، فرمانده‌ی انتظامی، سپاه و… با همدیگر جلساتی دارند و این تذکرات می‌تواند در آنجا داده شود و اگر مورد توجه قرار نگرفت، لازم است با یک اشاره و کنایه‌ی متین در خطبه‌ی نماز جمعه گفته شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه با صراحت و برخوردهای چماقی و چکشی با نمایندگان دولت یا نماینده‌ی مجلس آن شهر برخورد کردن، شایسته نیست، اظهار کرد: گاه اختلافی بین نماینده و امام جمعه است و امام جمعه علیه نماینده و نماینده علیه امام جمعه حرف می‌زند. باید به این مسایل توجه شود و ولو نماینده‌ی آن شهر با امام جمعه مخالف است اما امام جمعه نباید از تریبون نماز جمعه چیزی علیه او بگوید. نباید این کار را انجام دهد چرا که نماز جمعه مرکز وحدت و کانون توحید است.
او با اشاره به اینکه در حوزه‌ها افراد بسیار لایق، فهیم و باسوادی وجود دارند اما متأسفانه از آن‌ها برای امامت جمعه استفاده نمی‌شود، گفت: دلیل اینکه استفاده نمی‌شود را باید از شورای ائمه‌ی جمعه پرسید. اگر معتقدند چنین افرادی نیستند، اعلام کنند تا ما اسامی افراد لایق را ردیف کنیم که این فرد با این ویژگی‌ها هم تحصیلات حوزوی بالا و هم تحصیلات دانشگاهی دارد، هم استاد دانشگاه است و هم بیان خوبی دارد، هم دینش خوب است و اهل  بخور و ببر و امثال آن نیست و اهل تقواست. بعد هم تحقیق کنند. یک بررسی در حوزه‌ها انجام دهند، دقیقاً می‌توانند  افرادی مناسب را پیدا کنند. البته آن افرادی که اهل فضل و دیانت هستند، تابع محض نیستند و برای خود، شأنی قایل هستند و مطالبی را می‌گویند که به نظرشان حق می‌آید و برای جامعه  صلاح می‌دانند. این ویژگی برای بعضی‌ها مشکل‌زاست و چندان نمی‌توانند به دنبال این ماجرا روند.