سیدمحمد مهدی جعفری: امیرالمومنین(ع) حاکمیت را متعلق به مردم می داند
نویسنده مترجم، پژوهشگر متون دینی و مدرس نهج البلاغه با بیان اینکه تقوا و هنر مدیریتی همان شایسته سالاری در جامعه است اظهار کرد: شایسته سالاری به این معنا نیست که فرد در دین سابقه داشته باشد دین داری تنها یکی از شرایط است و اخلاق خوب و از خاندان شایسته بودن هر کدام امتیاز جداگانه ای است اما فرد باید در مجموع این موارد باشد تا بتواند مدیر خوبی باشد.
او گفت: شایسته سالاری در جامعه ما آنچنان که باید رعایت نشده است؛ مسوولین به مساله شایسته سالاری توجه دارند ولی شرایط مختلف باعث شده که در برخی موارد نتوانند اقدامی انجام دهند یا در برخی از دیگر موارد مصلحت ندانند که این کار انجام بگیرد ولی به هر حال باید به تدریج این معذوریت و عدم امکانات کنار گذاشته شود تا بتوان یک جامعه بسیار خوب ایجاد کرد.
دکتر سید محمد مهدی جعفری در گفت و گو با خبرنگار شفقنا با بیان اینکه امیرالمومنین علی(ع) امر خلافت را متعلق به مردم می داند اظهار کرد: امر خلافت مربوط به دوران صدر اسلام است بنابراین منظور از خلافت در عصر حاضر، مساله حاکمیت است و حضرت در مقابل خوارج که معتقد بودند خلافت یک امر الهی است و حتی قضاوت درباره آن هم نباید به عهده مردم باشد در کلام ۴۰ نهج البلاغه می فرماید «کلمه حق یراد بها الباطل» «این سخن شما که حکومت اختصاص به خدا دارد حرف حقی است اما قصدی که شما در پشت سر این سخن دارید باطل است»، «لا حکم الا لله» حکومت جز برای خدا نیست» اما این حکومت، داوری، به معنای قضاوت است. آنچه که مورد تاکید قرآن قرار گرفته است که متعلق به خداست و اگر کسی غیر از حکم خدا قضاوت کند کافر است، این در مورد قضاوت و داوری است.
او در ادامه افزود: امام علی(ع) به دنبال آن می فرماید «وَلَکِنَّهَؤ لَاءِیَقُولُونَ لَاإِمْرَهَ إِلَّا لِلَّهِ » اما اینها می گویند که زمامداری و مدیریت هم جز برای خدا متعلق به دیگری نیست. بعد هم امام خیلی صریح می فرماید «وَ إِنَّهُ لَابُدَلِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ» و حال آنکه مردم ناچار به داشتن زمامداری هستند «بَرٍّأَوْفَاجِرٍ » چه این زمامدار نیکوکار و چه تبهکار باشد». یعنی اگر این زمامدار نیکوکار باشد که بر طبق حکم خدا و مصالح مردم حکومت می کند اما اگر تبهکار باشد باز هم مدیریت خود را بر طبق قانون انجام می دهد اما ممکن است حکومت او تنها به نفع یک گروه خاصی باشد اما این امری است که متعلق به مردم است و اگر خودشان اراده داشته باشند آن شخص را تغییر می دهند. بنابراین امام علی(ع) معتقد است که حکومت متعلق به مردم است و هیچ شخص دیگری غیر از مردم نباید در آن دخالت کند.
جعفری در رابطه با خصوصیات زمامدارن از نظر امام علی(ع) گفت: از نظر حضرت(ع) انسانهایی باید مدیریت و اعمال قدرت کنند که بیشترین ظرفیت را در جاری ساختن اراده الهی داشته باشند: «ایها الناس إن أحق الناس بهذ الامر اقواهم و اعلمهم بامر اللّه». «در اجرا از همه تواناتر و در درک مسایل سیاسی و مدیریت از همه داناتر باشد» آنگاه به مالک اشتر می فرماید «افرادی را که می خواهی به عنوان کارگزار و مسوولان امر تعیین کنی خوب در آن ها توجه داشته باش و آنان را به وسیله امتحان به کار بگمار که آیا تجربه ای برای این کار دارند یا نه و آنان را بر پایه دوستی و پیوند با سرپرست، انتخاب نکن که اگر این کار را انجام دهی و از روی دوستی یا تبعیض کسی را بر کار بگذاری این نوعی ستم گری و خیانت است.
این پژوهشگر و مدرس نهج البلاغه، کارآزمودگی را از دیگر شرایط حاکمان دانست و ادامه داد: یکی از شرایطی که امام علی(ع) در این بخش تاکید می کند این است که افرادی که در مناصب قرار می گیرند باید کارآزموده باشند و قبلا در آن زمینه تخصص داشته باشند. “من اهل بیوتات صالحا ” از خاندان صالح و شایسته باشد” خاندان هایی که همیشه در خدمت مردم بودند هرگز به مردم خیانت نکردند و برای منافع خودشان عملی انجام ندادند.
او در ادامه افزود: «و ابلعو فی عواقب الامور نظر» افراد باید در سرانجام کارها نگرشی بسیار رسا و بلیغ داشته باشند یعنی وقتی که می خواهند به مدیریت مشغول شوند بدانند که عاقبت کار چیست و آینده نگری داشته باشند و از اوضاع و احوال جهان آگاهی داشته باشند لذا شایسته سالاری به معنای آن است که این شخص شایسته اداره هر امری را که بر عهده اش گذاشته اند را داشته باشد چه در راس امور باشد و چه مسوولیت کمتری داشته باشد باید این شرایط را احراز کند و بعد مسوولیت را بپذیرد.
جعفری تصریح کرد: هر انسانی برای یک کاری ساخته شده است البته منظور من بحث خلقت نیست بلکه منظور تربیت اجتماعی، تحصیلات و تجربه شخص است علاوه بر همه این موارد باید گفت مدیریت غیر از تخصص، هنر هم است. ممکن است یک کسی در رشته مدیریت، کمال تخصص را داشته باشد، استاد هم باشد اما خود نتواند این مدیریت را به اجرا در آورد چون مساله مدیریت در هر زمینه ای یک هنر می خواهد و مدیر نتواند مطابق با آن قانون و تئوری هایی که خوانده عمل کند چون با انسان ها سروکار دارد و انسان ها هم طبیعت های مختلفی دارند. برخورد با انسان ها باید به تناسب وضع آنها باشد. امام علی(ع) برای تمامی افراد در مناصب مختلف شرایط خاصی را در نظر می گیرد اما تقوا باید مقدم بر همه اینها می داند. پس تقوا و هنر مدیریتی همان شایسته سالاری است. پس شایسته سالاری به این معنا نیست که فرد در دین سابقه داشته باشد دین داری تنها یکی از شرایط است و اخلاق خوب و از خاندان شایسته بودن هر کدام امتیاز جداگانه ای است اما باید در مجموع این موارد باشد تا شخص بتواند مدیر خوبی باشد.
این مدرس نهج البلاغه با بیان اینکه شرایط زمامداری در جامعه ما آنچنان که باید رعایت نشده است اظهار کرد: متاسفانه به علل مختلف این شرایط در جامعه ما رعایت نشده است یعنی مردمی که می خواهند انتخاب کنند یا مسوول یا مدیری را انتخاب کنند باید آگاه باشند مثلا تحت تاثیر افراد دیگری که تشویقشان می کنند که به فلان شخص رأی دهید قرار نگیرند باید تحقیق کنند شخصی که می خواهند به او رأی دهند صلاحیت مدیریت را دارد یا نه؟ صرف نظر از وابستگی به ارگان خاصی، سابقه اسم و خویشاوندی باید درباره صلاحیت های خود شخص نظر دهند و آن رییسی هم که می خواهد شخصی را بر کاری بگمارد باید به این شرایط توجه داشته باشد که فرد کاملا دارای تجریه و آگاهی باشد، در خدمت مردم باشد چشم به مادیات نداشته باشد اما متاسفانه این شرایط در بعضی موارد رعایت شده افراد شایسته هم به کار گمارده شدند اما در همه شئون و زمان اینطور نبوده است.
جعفری در خصوص دلیل رعایت نشان این موارد در جامعه تصریح کرد: نمی توان گفت که چه اتفاق مشخصی رخ داده است ولی وقتی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید نظر همه مسوولین هم این بود که شایسته سالاری انجام بگیرد و افراد هزار فامیل بر کار مسلط نشوند، ثروت و موقعیت اجتماعی افراد، دخالت در مسولیت آنها نداشته باشد بلکه همان تجربه و شایستگی و شرایط کاری که بر عهده می گیرند در نظر گرفته شود؛ ولی متاسفانه بعدا بر اثر درگیری های درونی از یک طرف و جنگ تحمیلی و گرفتاری مردم این مسایل به فراموشی سپرده شد. همچنین بعضا افرادی که خودشان نالایق بودند در به کار گماردن همکاران نیز باز هم افرادی مانند خود را انتخاب کردند و نهایتا این مساله گسترش پیدا کرد و الان هم تغییر دادن این شرایط بسیار سخت است ولی به هر حال باید شایستگی شخصی و منافع مملکت را در نظر داشته باشند تا این کار را به سرانجام برسانند.
او در پایان خاطرنشان کرد: عملی شدن این مساله در جامعه زمان می خواهد. مسوولین به این نکات توجه دارند ولی شرایط مختلف باعث شده که در برخی موارد نتوانند اقدامی انجام دهند یا در برخی از دیگر موارد مصلحت ندانند که این کار انجام بگیرد ولی به هر حال باید به تدریج این معذوریت و عدم امکانات کنار گذاشته شود تا بتوان بک جامعه بسیار خوب ایجاد کرد. در اینجا از لفظ جامعه ایده آل استفاده نمی کنم چرا که جامعه ایده آل وقتی تشکیل می شود که همه مردم ایده آل فکر و عمل کنند و ایده آل به کار بپردازند. کشورهایی هستند که به جای تاکید بر موقعیت افراد و سوابق شخصی به مساله شایستگی های فرد و مصالح مملکت بیشتر توجه دارند کشور ما هم باید به تدریج بر آگاهی افراد بیفزاید یعنی افراد بر آگاهی خود بیفزایند و زیر بار تحمیل های دیگران نروند تا ان شاءالله این کار به تدریج درست شود و جامعه به یک موقعیت نسبتا خوبی برسد.
