استاد محمود صلواتی: جامعه اگر می خواهد از دعاهای امام سجاد(ع) استفاده کند باید به پاکی درون برگردد.
صحیفه سجادیه کلام مخلوق با خالق است، گنجینه بسیار گران بهایی از دعاها که طریقت تربیت انسان ها، تمام مسائل مهم زندگی انسان و همچنین موضوعات سیاسی، اقتصادی، انسان شناسی، آداب معاشرت، سلامتی و تندرستی، جهاد و مسائل نظامی را در بر دارد. حجت الاسلام و المسلمین «محمود صلواتی» مترجم کتاب صحیفه سجادیه و مجموعه «دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه» و مؤلف کتاب «نهج العباده» معتقد است: امام سجاد(ع) با دعا به دنبال جلوگیری از دین ستیزی بود که به واسطه ظلم بنی امیه در جامعه اسلامی شکل گرفت. وی همچنین می گوید: با اخلاص ظرف وجودی انسان پاک و دعاها مستجاب می شود. جامعه اگر می خواهد از دعاهای امام سجاد(ع) استفاده کند باید به پاکی درون برگردد. هر انسانی باید از خودش شروع کند و منتظر نباشد که دیگران در این مسیر به او کمک کنند.
متن گفت وگوی شفقنا با محمود صلواتی را می خوانید:
* دعاهای امام سجاد(ع) نسبت به سایر ادعیه چه ویژگی هایی دارند؟
امام سجاد(ع) در شرایط ویژه ای به امامت رسید. بعد از حادثه کربلا در جامعه یک نوع خفقان ایجاد شد. از سوی دیگر به واسطه رفتاری که بنی امیه تحت لوای دین داشتند، در جامعه دین گریزی ایجاد شد. امام به دنبال تقویت رابطه مردم با خدا بودند لذا به دعا رو آوردند و در همان دعاها مسائل سیاسی و اجتماعی را مطرح کردند و مقابله با ظلم و ظالم را طرح کرده و مسائل اخلاقی را پررنگ کردند.
مهمترین ویژگی دعاهای امام سجاد(ع) تقویت پیوند مردم با خدا و ابعاد اخلاقی مسائل اسلامی است. این دعاها سبب لطافت روح می شود و از طرفی ظلم ستیزی را در فرد تقویت می کند.
در دعاهای امام سجاد(ع) به مسائل اختلافی مانند مساله شیعه و سنی پرداخته نشده است. عناوین مبارزه با بدعهدی و بداخلاقی و پیمان شکنی در این دعاها مطرح شده، اما مسائل اختلاف انگیز و مسائل فرقه ای در این رنگ و بویی ندارد. لذا دعاها به گونه ای بیان شده که دیگر ادیان هم می توانند آن را برای ارتباط با خدا بخوانند. مضامین مطرح شده در این دعاها برای غیر مسلمانانی که می خواهند با خدا ارتباط داشته باشند، قابل استفاده است. این دعاها صدای فطرت و دل انسان هاست.
* کدام ویژگی این دعا سبب شده که برای دیگر ادیان هم قابل استفاده باشد؟
دعا زبان فطرت انسان هاست. انسان ها را خدا آفریده و لذا انسان نیازمند به مسائل معنوی است. این نیاز فطری به وسیله دعا برقرار می شود و انسان را با مبدا هستی خود پیوند می دهد. لذا دعا مورد نیاز هر انسانی است. در دعاهای امام سجاد(ع) این ویژگی وجود دارد یعنی بر اساس فطرت پاک انسانها بیان شده است. در ارتباط با صفات با خداوند متعال، نعمت های الهی، دفع آفات، دفع گرفتاری ها، بارش باران و هر آنچه مورد نیاز بشر است دعاهایی بیان شده است. این دعاها یک زبان جهان شمولی دارند. این زبان جهان شمول سبب شده که همه ادیان بتوانند از آن مترنم شده و با آن مناجات کرده و در قالب این دعاها با خدا ارتباط بگیرند.
* آیا نمونه هایی در تاریخ وجود داشته که دیگر ادیان از این دعاها استفاده کرده باشند؟
متاسفانه برخی از کتاب های ما به یکسری مسائل اختلافی و فرقه ای آغشته شده که بُرد آنها را کم کرده است. در بسیاری از دعاها و کتب ادعیه زبان خاص شیعه بیان شده و گاهی بر مسائل غلو آمیز و اختلافی و لعن ها تاکید شده است. لذا دایره دعاها محدود شده و دیگران به عنوان یک فرهنگ به آن نگاه نکرده اند. اگر ما فراتر از این برویم دعاها دایره مخاطبان بیشتری را در بر می گیرد؛ مانند دعاهای قرآن؛ «ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه» و دعاهای این چنینی که به عنوان ربناهای قرآنی مطرح است.
دعاهای صحیفه سجادیه همین ویژگی را دارد. از قرآن و فطرت انسان ها سرچشمه گرفته است. باید روی آنها کار کرد. متاسفانه شیعه در این زمینه کم کاری کرده است. شیعه باید مقداری وسیع تر و جهانی فکر کند. باید مضامینی که مطابق با فطرت انسانی است را به زبان های مختلف و با ادبیات به روز تابلو کنیم.
*منظور شما از ادبیات به روز چیست؟
متاسفانه ترجمه هایی که از دعاها و همچینین قرآن شده ترجمه های سنگینی است که با زبان روز تطابق ندارد. زبان دعا شعرگونه است. خود قرآن و دعاهای صحیفه زبان زیبایی دارد. اعجاز ادبی قرآن مورد تاکید است. در دعاها با سجع های متوازن و موزون سخن گفته شده است. دعای کمیل مانند یک بحر طویلی کلمات ادا شده است. ما این زیبایی ها را در ادعیه خود داریم ولی کمتر به آن توجه می کنیم.
باید ادبیات زیبای صحیفه را با همان زبان زیبا ترجمه کنیم. وقتی مضمون زیبا با ادبیات زیبا بیان شود و در قالب زیبایی ارائه شود برای همه نسل ها می تواند سرمشق باشد و گیرایی خود را داشته باشد.
متاسفانه در این زمینه کم کاری شده است. بخشی هم که ارائه شده به صورت درست ارائه نشده است. ما باید این مضامین را به زبان زیبا و روشی درست به دنیا معرفی کنیم. امکاناتی مانند ماهواره و اینترنت این ظرفیت را در اختیار ما قرار داده که بتوانیم با کمک این مضامین، بر فرهنگ دنیا تاثیر بگذاریم.
* امام سجاد(ع) چگونه از دعاها برای جلوگیری از روند دین گریزی جامعه بهره برد؟
دین گریزی نتیجه حاکمیت به نام دین بود. آمدند به نام دین در حق مردم، ظلم، بدعهدی و بداخلاقی روا داشتند. این روند سبب لکه دار شدن دین شد. به همان نسبت که اگر سیاست درست باشد می تواند مردم را به دین جذب کند، به همان نسبت هم اگر غلط باشد می تواند مردم را از دین دور کند. این اتفاق در دوران بنی امیه و بنی عباس افتاد. جنایت های آنها سبب شد مردمی که با عشق مسلمان شده بودند دین گریز شوند. لذا ما باید مسائل اخلاقی و عبادی را از کنش و رفتار سیاسی جدا کنیم. مسائل سیاسی یکسری مسائل عرفی و مربوط به روابط انسانی است و زمینه خلاف در آن زیاد است. ولی مسائل معنوی مربوط به ارتباط انسان با خداست و به درون انسان بر می گردد و اگر اینها از آلودگی هایی که به نام دین انجام می شود پیراسته شود سبب می گردد که معنویات جامعه سالم بماند و جوان ها و مردم طالب آن باشند.
در جوامعی که سرخوردگی به وجود می آید، مردم به عرفان های کذاب رو می آورند. یعنی این سرخوردگی های اجتماعی زمینه در خود فرورفتگی و این نوع عرفان ها می شود ولی اگر ما بتوانیم عرفان و معرفیت حقیقی را به جامعه ارائه دهیم و مرز آن را با آلودگی های حاکمیان جدا کنیم می توانیم اعتماد را به مردم برگردانیم. امام در این مسیر حرکت کرد.
* دعا با امید اجابت بیان می شود. تاکنون سخنان زیادی درباره شرایط اجابت دعا بیان شده است. با توجه به پژوهشی که در کلام امام سجاد داشته اید، شرایط استجابت دعا از نگاه ایشان چیست؟
استجابات دعا مربوط به پاکی طینت انسان هاست. هرچه ظرف پاکتر باشد صافی آب را بیشتر نشان می دهد. وقتی انسان آلودگی ها را از خود دور کند، دعا به اجابت نزدیکتر است. گفت اول ای جان، دفع شر موش/ وانگهی در جمع گندم کوش کن.
اول آلودگی ها را دور کن و بعد به دنبال باقی موارد باش. به هر اندازه انسان بتواند درون پاکتر و دل پاک تری داشته باشد به اجابت نزدیک تر است. انسان وقتی خدا را می خواند با خلوص بخواند. دین را ابزار دنیا نکند. وقتی دین ابزار دنیا شد فایده ندارد، انگشتر عقیق و تسبیحی که برای رسیدن به مقام و پست و موارد دیگر باشد، انسان را از خدا دور می کند. ظاهر باید با باطن همراه باشد.
ظاهر بدون باطن شرک و ریاست. با اخلاص ظرف وجودی انسان پاک و دعاها مستجاب می شود. جامعه اگر می خواهد از دعاهای امام سجاد(ع) استفاده کند باید به پاکی درون برگردد. هر انسانی باید از خودش شروع کند و منتظر نباشد که دیگران در این مسیر به او کمک کنند.
صحیفه سجادیه کلام مخلوق با خالق است، گنجینه بسیار گران بهایی از دعاها که طریقت تربیت انسان ها، تمام مسائل مهم زندگی انسان و همچنین موضوعات سیاسی، اقتصادی، انسان شناسی، آداب معاشرت، سلامتی و تندرستی، جهاد و مسائل نظامی را در بر دارد. حجت الاسلام و المسلمین «محمود صلواتی» مترجم کتاب صحیفه سجادیه و مجموعه «دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه» و مؤلف کتاب «نهج العباده» معتقد است: امام سجاد(ع) با دعا به دنبال جلوگیری از دین ستیزی بود که به واسطه ظلم بنی امیه در جامعه اسلامی شکل گرفت. وی همچنین می گوید: با اخلاص ظرف وجودی انسان پاک و دعاها مستجاب می شود. جامعه اگر می خواهد از دعاهای امام سجاد(ع) استفاده کند باید به پاکی درون برگردد. هر انسانی باید از خودش شروع کند و منتظر نباشد که دیگران در این مسیر به او کمک کنند.
متن گفت وگوی شفقنا با محمود صلواتی را می خوانید:
* دعاهای امام سجاد(ع) نسبت به سایر ادعیه چه ویژگی هایی دارند؟
امام سجاد(ع) در شرایط ویژه ای به امامت رسید. بعد از حادثه کربلا در جامعه یک نوع خفقان ایجاد شد. از سوی دیگر به واسطه رفتاری که بنی امیه تحت لوای دین داشتند، در جامعه دین گریزی ایجاد شد. امام به دنبال تقویت رابطه مردم با خدا بودند لذا به دعا رو آوردند و در همان دعاها مسائل سیاسی و اجتماعی را مطرح کردند و مقابله با ظلم و ظالم را طرح کرده و مسائل اخلاقی را پررنگ کردند.
مهمترین ویژگی دعاهای امام سجاد(ع) تقویت پیوند مردم با خدا و ابعاد اخلاقی مسائل اسلامی است. این دعاها سبب لطافت روح می شود و از طرفی ظلم ستیزی را در فرد تقویت می کند.
در دعاهای امام سجاد(ع) به مسائل اختلافی مانند مساله شیعه و سنی پرداخته نشده است. عناوین مبارزه با بدعهدی و بداخلاقی و پیمان شکنی در این دعاها مطرح شده، اما مسائل اختلاف انگیز و مسائل فرقه ای در این رنگ و بویی ندارد. لذا دعاها به گونه ای بیان شده که دیگر ادیان هم می توانند آن را برای ارتباط با خدا بخوانند. مضامین مطرح شده در این دعاها برای غیر مسلمانانی که می خواهند با خدا ارتباط داشته باشند، قابل استفاده است. این دعاها صدای فطرت و دل انسان هاست.
* کدام ویژگی این دعا سبب شده که برای دیگر ادیان هم قابل استفاده باشد؟
دعا زبان فطرت انسان هاست. انسان ها را خدا آفریده و لذا انسان نیازمند به مسائل معنوی است. این نیاز فطری به وسیله دعا برقرار می شود و انسان را با مبدا هستی خود پیوند می دهد. لذا دعا مورد نیاز هر انسانی است. در دعاهای امام سجاد(ع) این ویژگی وجود دارد یعنی بر اساس فطرت پاک انسانها بیان شده است. در ارتباط با صفات با خداوند متعال، نعمت های الهی، دفع آفات، دفع گرفتاری ها، بارش باران و هر آنچه مورد نیاز بشر است دعاهایی بیان شده است. این دعاها یک زبان جهان شمولی دارند. این زبان جهان شمول سبب شده که همه ادیان بتوانند از آن مترنم شده و با آن مناجات کرده و در قالب این دعاها با خدا ارتباط بگیرند.
* آیا نمونه هایی در تاریخ وجود داشته که دیگر ادیان از این دعاها استفاده کرده باشند؟
متاسفانه برخی از کتاب های ما به یکسری مسائل اختلافی و فرقه ای آغشته شده که بُرد آنها را کم کرده است. در بسیاری از دعاها و کتب ادعیه زبان خاص شیعه بیان شده و گاهی بر مسائل غلو آمیز و اختلافی و لعن ها تاکید شده است. لذا دایره دعاها محدود شده و دیگران به عنوان یک فرهنگ به آن نگاه نکرده اند. اگر ما فراتر از این برویم دعاها دایره مخاطبان بیشتری را در بر می گیرد؛ مانند دعاهای قرآن؛ «ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه» و دعاهای این چنینی که به عنوان ربناهای قرآنی مطرح است.
دعاهای صحیفه سجادیه همین ویژگی را دارد. از قرآن و فطرت انسان ها سرچشمه گرفته است. باید روی آنها کار کرد. متاسفانه شیعه در این زمینه کم کاری کرده است. شیعه باید مقداری وسیع تر و جهانی فکر کند. باید مضامینی که مطابق با فطرت انسانی است را به زبان های مختلف و با ادبیات به روز تابلو کنیم.
*منظور شما از ادبیات به روز چیست؟
متاسفانه ترجمه هایی که از دعاها و همچینین قرآن شده ترجمه های سنگینی است که با زبان روز تطابق ندارد. زبان دعا شعرگونه است. خود قرآن و دعاهای صحیفه زبان زیبایی دارد. اعجاز ادبی قرآن مورد تاکید است. در دعاها با سجع های متوازن و موزون سخن گفته شده است. دعای کمیل مانند یک بحر طویلی کلمات ادا شده است. ما این زیبایی ها را در ادعیه خود داریم ولی کمتر به آن توجه می کنیم.
باید ادبیات زیبای صحیفه را با همان زبان زیبا ترجمه کنیم. وقتی مضمون زیبا با ادبیات زیبا بیان شود و در قالب زیبایی ارائه شود برای همه نسل ها می تواند سرمشق باشد و گیرایی خود را داشته باشد.
متاسفانه در این زمینه کم کاری شده است. بخشی هم که ارائه شده به صورت درست ارائه نشده است. ما باید این مضامین را به زبان زیبا و روشی درست به دنیا معرفی کنیم. امکاناتی مانند ماهواره و اینترنت این ظرفیت را در اختیار ما قرار داده که بتوانیم با کمک این مضامین، بر فرهنگ دنیا تاثیر بگذاریم.
* امام سجاد(ع) چگونه از دعاها برای جلوگیری از روند دین گریزی جامعه بهره برد؟
دین گریزی نتیجه حاکمیت به نام دین بود. آمدند به نام دین در حق مردم، ظلم، بدعهدی و بداخلاقی روا داشتند. این روند سبب لکه دار شدن دین شد. به همان نسبت که اگر سیاست درست باشد می تواند مردم را به دین جذب کند، به همان نسبت هم اگر غلط باشد می تواند مردم را از دین دور کند. این اتفاق در دوران بنی امیه و بنی عباس افتاد. جنایت های آنها سبب شد مردمی که با عشق مسلمان شده بودند دین گریز شوند. لذا ما باید مسائل اخلاقی و عبادی را از کنش و رفتار سیاسی جدا کنیم. مسائل سیاسی یکسری مسائل عرفی و مربوط به روابط انسانی است و زمینه خلاف در آن زیاد است. ولی مسائل معنوی مربوط به ارتباط انسان با خداست و به درون انسان بر می گردد و اگر اینها از آلودگی هایی که به نام دین انجام می شود پیراسته شود سبب می گردد که معنویات جامعه سالم بماند و جوان ها و مردم طالب آن باشند.
در جوامعی که سرخوردگی به وجود می آید، مردم به عرفان های کذاب رو می آورند. یعنی این سرخوردگی های اجتماعی زمینه در خود فرورفتگی و این نوع عرفان ها می شود ولی اگر ما بتوانیم عرفان و معرفیت حقیقی را به جامعه ارائه دهیم و مرز آن را با آلودگی های حاکمیان جدا کنیم می توانیم اعتماد را به مردم برگردانیم. امام در این مسیر حرکت کرد.
* دعا با امید اجابت بیان می شود. تاکنون سخنان زیادی درباره شرایط اجابت دعا بیان شده است. با توجه به پژوهشی که در کلام امام سجاد داشته اید، شرایط استجابت دعا از نگاه ایشان چیست؟
استجابات دعا مربوط به پاکی طینت انسان هاست. هرچه ظرف پاکتر باشد صافی آب را بیشتر نشان می دهد. وقتی انسان آلودگی ها را از خود دور کند، دعا به اجابت نزدیکتر است. گفت اول ای جان، دفع شر موش/ وانگهی در جمع گندم کوش کن.
اول آلودگی ها را دور کن و بعد به دنبال باقی موارد باش. به هر اندازه انسان بتواند درون پاکتر و دل پاک تری داشته باشد به اجابت نزدیک تر است. انسان وقتی خدا را می خواند با خلوص بخواند. دین را ابزار دنیا نکند. وقتی دین ابزار دنیا شد فایده ندارد، انگشتر عقیق و تسبیحی که برای رسیدن به مقام و پست و موارد دیگر باشد، انسان را از خدا دور می کند. ظاهر باید با باطن همراه باشد.
ظاهر بدون باطن شرک و ریاست. با اخلاص ظرف وجودی انسان پاک و دعاها مستجاب می شود. جامعه اگر می خواهد از دعاهای امام سجاد(ع) استفاده کند باید به پاکی درون برگردد. هر انسانی باید از خودش شروع کند و منتظر نباشد که دیگران در این مسیر به او کمک کنند.
