محمدجعفر سعیدیان فر
غالباً وقتی در فضای جامعه دینی ما درباره تقوا و پرهیزگاری سخن گفته می‌شود، در ذهن انسان به سمت رعایت ظواهر مناسک شرعی و محرمات و واجباتی در حوزه روابط فردی می رود که البته همه این ها مهم است؛ لیکن تقوا ابعاد دیگری هم دارد که در روابط میان انسانها و جامعه معنا پیدا می کند. تقوای اجتماعی از جمله این ابعاد است که غالباً از آن غفلت می‌کنیم.
در دعای بیستم صحیفه سجادیه [دعای مکارم الاخلاق] امام سجاد(ع) یک فراز در توضیح این بعد تقوا آمده که در فضای کنونی جامعه برای ما بسیار درس آموز است . فرو بردن خشم، خاموش كردن آتش کینه، پيوند دلها، پراكنده، فاش كردن نيكيها و نرمخويى و فروتنى از جمله این موارد است.
الصحيفه السجادية ، دعای ۲۰ ... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِی بِحِلْيَةِ الصَّالِحِينَ، وَ أَلْبِسْنِی زِينَةَ الْمُتَّقِينَ، فِی بَسْطِ الْعَدْلِ، وَ كَظْمِ الغَيْظِ، وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ، وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَيْنِ، وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ، وَ لِينِ الْعَرِيكَةِ، وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ، وَ حُسْنِ السِّيرَةِ، وَ سُكُونِ الرِّيحِ، وَ طِيبِ الْمُخَالَقَةِ، وَ السَّبْقِ إِلَى الْفَضِيلَةِ، وَ إِيثَارِ التَّفَضُّلِ، وَ تَرْكِ التَّعْيِيرِ، وَ الْإِفْضَالِ عَلَى غَيْرِ الْمُسْتَحِقِّ، وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ إِنْ عَزَّ، وَ اسْتِقْلَالِ الْخَيْرِ وَ إِنْ كَثُرَ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی، وَ اسْتِكْثَارِ الشَّرِّ وَ إِنْ قَلَّ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی، وَ أَكْمِلْ ذَلِكَ لِی بِدَوَامِ الطَّاعَةِ، وَ لُزُومِ الْجَمَاعَةِ، وَ رَفْضِ أَهْلِ الْبِدَعِ، وَ مُسْتَعْمِلِ الرَّأْيِ الْمُخْتَرَعِ
امام سجاد(ع) در این فقره از دعای بیستم صحیفه سجادیه این گونه باخدای خود نیایش می کند « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِی بِحِلْيَةِ الصَّالِحِينَ، وَ أَلْبِسْنِی زِينَةَ الْمُتَّقِينَ، » بار خدايا بر محمّد و آل او درود فرست، و مرا اى خداوند، سيماى صالحان ده و جامه پرهيزگاران[متقین] را به من بپوشان :ودرتوضیح لباس پرهیزکاران[متقین] که چیست امام (ع) این ویژه گیها را می فرماید [1]« فِی بَسْطِ الْعَدْلِ» گستردن عدل و داد (تا از افراط و تفريط در حقّ دورى گزينم) اصل عدالت يك اصل عقلايى و فرادينى است كه در تمام اديان الهى به آن تأكيد شده و بر كل حيات آدمى و تمامى افعال او سريان دارد.
گستردن عدالت يكى از محورهاى دعوت پيامبران است. وانگهى خداوند به پيامبر دستور مى‌دهد كه با مردم مطرح كند كه مأمور به قسط و عدل است«(قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ.... (اعراف(۷):۲۹)وبرپائى عدالت از اهداف اصلى دعوت پيامبر و مأموريت ايشان از طرف خداوند است وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ (شورى (۴۲) آيات:13-15). و عدالت قانون عام در همه هستى و روابط اجتماعى و فردى و خانوادگى است، از شهادت تا كتابت و معاملات مكيل و موزون و جنگ و صلح و اختلاف‌ها و برخورد با مخالفان و در جنگ و نزاع هاى خانوادگى كه همه جا بايد عدالت حاكم باشد و كلام خداوند با صدق و عدل به تماميت رسيده است«(وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لاٰ مُبَدِّلَ لِكَلِمٰاتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ« (انعام (۶) آيه: ۱۱۵). و خداوند قيام به قسط دارد « قٰائِماً بِالْقِسْطِ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ«(آل عمران (۳) آيه: ۱۸). گستردن عدالت،درقضاوت واقتصاد وتقسیم منابع وایجاد فرصت برای بهره برداری وشکفتن استعداد همه مردم وگروه ها واجازه مشارکت عادلانه بدون رانت واستصواب درتعیین سر نوشت برای همه عدالت اقتصادی، عدالت در تقسیم منابع و فرصتهای کشور بین گروه‌ها، ازمسائل خیلی مهمی است که مورد نیاز همه ملت است وبه تعبیر امام سجاد (ع) آغاز،پوشیدن لباس زیبای تقوا وپرهیزکاری است و برترین آن است واین ازانجام یک عبادت ومناسکی که در ذهنیت عرفی جامعه ما نشانه
پرهیزکاری است بسیار بالا تراست. ازرسول اکرم (ص) روایت شده ساعتی جریا ن عدالت از عبادت هفتاد ساله بیداری شب ها به نیایش وروزه گرفتن روزها برتراست«عَنِ النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ: عَدْلُ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سَبْعِينَ سَنَةً قِيَامٍ لَيْلُهَا وَ صِيَامٍ نَهَارُهَا»(مستدرک الوسائل ج11ص316 ،ح13143) ودر حکمت زیبای دیگری از امام علی(ع)روایت شده که باعدالت جاری احکام دین وقوانین وسنت های حسنه زنده می ماند «وَ قَالَ ع: الْعَدْلُ حَيَاةُ الْأَحْكَامِ »( مستد رک الوسائل ج11 ص317)
درادامه امام سجاد(ع) این ویژگیها را برای لباس زیبای پرهیزکاران [متقین ] می شمارند:
[1] و فرو بردن خشم (و آشكار نكردن آن بگفتار يا كردار،)« «وَ كَظْمِ الغَيْظِ،» در قرآن كريم هم درباره ویژه گی [متقین ] آمده است پرهيزكاران آنانند كه سختترين خشم را فرو نشانده از «بدى» مردم در گذرند«...وَ الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ(آل عمران (3) آیه: 134) دروابط انسانها تصمیم گیری باخشم غالبا دچار اشتباه وبی خردی می شود وپشیمانی بدنبال دارد ودوری ازاین گونه گفتار ورفتار باخشم درفرهنگ معارفی ما از نشانه پرهیز کاران[متقین] است
[2] و خاموش كردن آتش کینه و دشمنى (اختلاف بين مردم) « وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ،»
[3]و پيوند دلهاى پراكنده واز هم رنجيده « وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ»
[4]و اصلاح و آشتى بر قرار كردن ميان مردم « وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَيْنِ،» همچنان که در یک محیط وفضای مادی یک آتش‌افروزی را اطفاء می کنیم، باید در فضای انسانی و معنوی و اخلاقی هم آتش‌سوزی‌های برخاسته از بی خردی منفعت طلبی وفرقه گرایی دین ابزا را نه را خاموش کنیم ودراین ماه رمضان که روزه یک مناسک جمعی همه مسلمین است باتکیه بر نقطه مشترک وبازگشت به سوی خداوند ووحدت توحیدی می توانیم آتش های تفرقه وجدایی را درمیان امت اسلامی که کیان امت را تهدید می کند مهارکنیم و با پوشیدن لباس زیبای متقین آن را خاموش کنیم.
[5] و و فاش كردن نيكيها و پوشاندن زشتيها و عيبها، « وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ،» درروابط اجتماعی ورابطه میان انسان ها باید بد نبال دیدن خوبی ها وآشکار نمودن آن باشیم ودرنقد ها فقط دیدن وآشکار کردن ضعف ها شیوه متقین وپرهیز کاران نیست
[6] و نرمخويى و فروتنى و نيك سيرتى و استوار گامى، ،خوشخويى و معاشرت نيك، – بامردم - ازویژگی های لباس زیبای پرهیز کاران [متقین ] است « وَ لِينِ الْعَرِيكَةِ، وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ، وَ حُسْنِ السِّيرَةِ، وَ سُكُونِ الرِّيحِ، وَ طِيبِ الْمُخَالَقَةِ،
[7] پيشتازى به سوى نيكي ها و برگزيدن احسان بى آنكه جزاى احسانى باشد،[ایثار] و دم فرو بستن از برخ کشیدن عيب ديگران و ترك سرزنش،آنان و ترك بخشش در حق كسى كه در خور آن نباشد و همراهى نكردن بغير مستحق (زيرا كمك بكسيكه شايسته نيست اسراف و بيجا بكار بردن مال است) «وَ السَّبْقِ إِلَى الْفَضِيلَةِ، وَ إِيثَارِ التَّفَضُّلِ، . وَ تَرْكِ التَّعْيِيرِ، وَ الْإِفْضَالِ عَلَى غَيْرِ الْمُسْتَحِقِّ،»
[8] و گفتن سخن حق، هر چند سخت و دشوار باشد « ، وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ إِنْ عَزَّ،»امام سجاد(ع) حق گویی را ازویژگیهای لباس زیبای پرهیز کاران [متقین] مطرح می کند چون حق گفتن هزینه براست وبسیاری از انسانها به دلیل طمع ومنعفعت طلبی ویا ترس از دست دادن جایگاه وقدرت ناپایدار دنیایی حق گویی را رها می کنند وبا تملق گویی وستایش متجاوزان به حقوق انسانها به کمک متجاوزان وظلمه می روند واعوان الظلمه می شوند هرچند لباس دروغین وبدلی متقین را برتن داشته باشند
[9] و اندك شمردن نيكيهاى خود در كردار و گفتار هر چند بسيار باشدو بسيار شمردن بديهاى خود در كردار و گفتار هر چند اندك (چون اين صفت شخص را از عجب و خود پسندى دور ميگرداند) «. وَ اسْتِقْلَالِ الْخَيْرِ وَ إِنْ كَثُرَ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی، وَ اسْتِكْثَارِ الشَّرِّ وَ إِنْ قَلَّ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی،»
[10 ] ودراین فقره نیایش امام سجاد (ع) می گوید[اى خداوند]، واین ویژگیهای پوشیدن لباس زیبای پرهیزکاران [متقین] رادرمن به کمال رسان تا شايسته زيبايى و آراستگى صالحان گردم، با اطاعت مداوم و همراهى با جماعت و رها كردن بدعت گزاران و آنان كه رأى و نظر اختراع شده بكار گيرند،ودوری از پيروان باورهاى مجعول « وَ أَكْمِلْ ذَلِكَ لِی بِدَوَامِ الطَّاعَةِ، وَ لُزُومِ الْجَمَاعَةِ، وَ رَفْضِ أَهْلِ الْبِدَعِ، وَ مُسْتَعْمِلِ الرَّأْيِ الْمُخْتَرَعِ»
