فدک سمبل حکومت

محمود صلواتی
برگرفته از کتاب «فدک مرثیه ای که دوباره باید خواند» در تشریح نظر آیت الله منتظری درباره فدک
بر گستره زمین و در جغرافیای هستی دهکده فدک چیزی بسیار کوچک است اما بر نقشه تاریخ و در میزان آزمایش الهی سرزمین بسیار پر مخاطره ای است . زمانی خداوند سپاهیان طالوت را به نهر آبی آزمایش می کندو زمانی دیگر قوم صالح را با ماده شتری می آزماید و اینک نوبت امت محمد صلیالله علیه وآله است که با فدک آزمایش شوند فدک تنها یک دهکده کوچک در سرزمین حجاز نیست بلکه سر نخ یک توطئه و سند مظلومیت مردمی ستم دیده و بهترین گواه اجتهاد دربرابر نص و زیر پا نهادن ارزشها و لیاقت ها است فدک سمبل حکومت اسلامی است که به دست چه کسی باید اداره شود
ابن ابی الحدید معتزلی نکته ظریفی را در ارتباط با فدک یاد آور می شود ، می گوید : از علی بن فارقی –مدرس مدرسه بغداد – پرسیدم : آیا فاطمه راست می گفت که درباره فدک ادعا داشت ؟
- آری
-اگر راست می گفت چرا فدک را به وی بر نگرداندند ؟
-با لبخندی پاسخ داد : اگر آن روز فدک را بدو می دادند فردا خلافت شوهر خود را ادعا می کرد و او (ابو بکر ) هم نمی نوانست سخن وی را نپذیرد چرا که قبول کرده بود که دختر پیامبر هر چه می گوید راست است .(1)
دیدگاه مرحوم آیت الله شهید محمد باقر صدر
شهید صدر در کتاب خود «فدک فی التاریخ» می نویسد :
فدک سمبلی از معنایی عظیم است که هرگز در چارچوب آن قطعه زمین تصاحب شده حجاز نمی گنجد و همین معنای رمزی فدک است که نزاع مربوط به آن را از قالب مخاصمه ای سطحی و محدود به جانب قیام و مبارزه ای وسیع و پر دامنه سوق می دهد ... حاشا که مساله فدک چنین تصور شود . منازعه فدک قیامی علیه اساس حکومت است . فدک فریاد آسمان گیری است که فاطمه علیها سلام خواست به وسیله آن سنگ کجی را که تاریخ بعد از ماجرای سقیفه بر آن بنا شد ، درهم بشکند برای اثبات این معنا کافی است به خطبه ای که حضرت زهرا سلام الله علیها در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله رویارویی خلیفه و در حضور جمعیت انبوهی از مهاجر و انصار ایراد فرمود ، نگاهی بیفکنیم (2)
فقیه عالیقدر آیت الله العظمی منتظری (قدس سره) در کتاب « شرح خطبه حضرت زهرا (س) » می فرماید :
ممکن است برخی اشکال کنند که چرا حضرت زهرا (س) برای فدک که یک مساله اقتصادی بود این قدر معرکه گرفتند و با آن هیات مخصوص به طرف مسجد رفته و آن سخنرانی آتشین را ایراد فرمودند ؟ مگر آن حضرت نمی دانستند که روزی هر کسی را خدا می رساند و او خود رازق انسان ها است و از طرفی آن حضرت از نظر زهد و بی اعتنایی به مال دنیا زبانزد مردم بودند ، پس چرا راجع به یک مساله مالی این قدر شدت به خرج داند ؟
در جواب این اشکال باید گفت : اولا هر چند فدک در اختیار حضرت زهراء (س)بود اما در حقیقت به همه اهل بیت علیهم السلام تعلق داشت ،به عبارت دیگر اعطاء فدک به حضرت زهرا (س) به خاطر این بود که خانوده علی علیه السلام و بیت امامت ، از نظر مالی بی نیاز باشند ، فدک با امامت و خلافت به حق از رسول خدا صلی الله علیه و آله گره خورده بود و در واقع حضرت با موضع گیری خود می خواستند اشاره کنند که چرا امامت و خلافت را غصب کرده اید ؟ ثانیا می خواستند اتمام حجت کرده باشند ...(3)
گشترش خشونت برای تثبیت خلافت
مشکلات گسترده خارجی که جهان اسلام پس از وفات پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با آن روبرو بود و نیز سرکشی های اهل ردّه که از پرداخت زکات خوداری کرده و مرکزیت حکومت اسلامی را به رسمیت نمی شناختند و نیز وجود فرصت طلبانی مانند ابوسفیان که تنها در ظاهر اسلام را پذیرفته و منتظر فرصت بودند تا در یک شرایط مناسب ضربه های کاری خود را بر پیکر اسلام و مسلمین وارد کنند و انتقام خون های اقوام خود را که در جنگ بدر و احد و خندق کشته شده بودند باز ستانند ، همه این عوامل باعث شده بود که خاندان عصمت و طهارت و اهل بیت پیامبر (ص) با آن همه ستمی که پس از وفات رسول اکرم بر آنان رفته بود سکوت کنند و به اقدام شدید و برخورد های خشن علیه حکومت نوپای اسلامی که به آینده و توسعه و گسترش آن بسیار امید داشتند دست نزنند .
و اما طرف مقابل که این حساسیت اهل بیت را به خوبی می دانستند سعی کردند از این نقطه قوت به عنوان یک نقطه ضعف استفاده کرده و با شدت بخشیدن به اقدامات خود صاحب حق را هر چه گسترده تر و موثرتر از صحنه سیاسی اجتماعی مسلمانان بیرون کنند . اقداماتی که در این زمینه از سوی غاصبین پس از ماجرای سقیفه انجام گرفت بطور خلاصه بدین صورت بود :
1- جعل حدیث برای غصب فدک :
شکستن قداست فاطمه (س) و غصب فدک در آن شرایط تنها با ساختن حدیثی از قول پیامبر اکرم (ص) امکان پذیر بود ، حدیثی که در صورت مخالفت با آن خاندان پیامبر به دنیا طلبی متهم می شدند و در صورت سکوت در برابر آن ، آنان را به نتیجه مطلوب می رسانید در نتیجه حدیثی به این مضمون ساخته شد : «ما پیامبران درهم و دیناری از خود به جا نمی گذاریم و آنچه از ما می ماند صدقه است .»
روشن است که پردازش این حدیث در شرایطی که اصحاب پیامبر (ص) در جامعه حضور دارند کار آسانی نیست ، اما از حفصه و عایشه کمک گرفته شد که بر صحت آن گواهی دهند و این در شرایطی است که گواهی حضرت علی (ع) و ام ایمن مبنی بر واگذاری فدک به حضرت زهرا مردود اعلام می گردد و این حدیث ساختگی مبنای شرعی غاصبین فدک قرار گرفت که می توانستند با استناد به آن افکار مسلمانان را از اهداف پشت پرده خود منحرف سازند .
2- گشترش خشونت در جامعه
راه افتادن عمر برای بیعت گرفتن از کسانی که در سقیفه حضور نداشتند و تهدید آنان به آتش زدن خانه هایشان و نیز پاره کردن نامه ابو بکر که در آن حکم واگذاری فدک به حضرت زهرا (س) را نوشته بود همچنین اهانتها و جسارتهایی که به گواه تاریخ وی به حضرت روا داشت همه حاکی از این است که گردانندگان حکومت تلاش می کردنددر آن شرایط اوضاع را بحرانی جلوه دهند و مردم را از مخالفت با گردانندگان سقیفه بشدت بترسانند .هنگامی که مردم مشاهده می کنند که با تنها دختر پیامبر و با امیر المومنین علیهما السلام با آن همه سابقه مبارزه و مجاهده این گونه رفتار می شود حساب کار خود را می کنند و دیگر فریاد اعتراض از هیچ کس بر نخواهد خواست .
آنها به خوبی می دانستند که علی علیه السلام به جنگ داخلی تن نخواهد داد و وصیت پیامبر که آن حضرت را به صبر سفارش کرده بود دست او را بسته است و نیز می دانستند که قبایل عرب و یهودیان از دست علی که شجاعان آنان را کشته است دل خوشی ندارند از این رو تصور می کردند با به خشونت کشاندن مساله نتیجه دلخواه خود را خواهند گرفت و اهداف را عملی می کنند.
از جمله این خشونت ها نقشه ترور حضرت علی علیه السلام بود که البته ناموفق شد ولی اثرات خود را در جامعه باقی گذاشت .
3- تهدید و تطمیع مردم
از دیگر شیوه هایی که سقیفه سازان در پیش گرفتند تهدید و تطمیع مخالفان بود که مبادا تحت تاثیر فرمایشات حضرت زهرا (س) قرار گیرند .
ابن ابی الحدید به نقل از احمد بن عبد العزیز جوهری روایت می کند که چون ابی بکر خطبه حضرت فاطمه را در مورد فدک شنید این امر بر او گران آمد از این رو به منبر رفت و گفت :
ای مردم این چیست که به هر سخنی گوش فرا می دهید ؟ این آرزو ها در زمان پیامبر (ص) کجا بود ؟ هر کسی مطلبی شنیده بگوید و هر کسی گواهی می دهد برخیزد . او چون روباهی است که گواه او دم اوست او ملازم هر فتنه ای است اوست که می گوید فتنه را پس از آنکه کهنه شده باز گردانید از ناتوانان کمک می گیرد و زنان را به یاری می طلبند مانند ام طحال که محبوبترین کسانش نزد او همان شخص فاسد است بدانید که من اگر بخواهم می گویم و اگر بگویم افشا می کنم ،ولی اگر رهایم کنید ساکت می مانم .
آنگاه رو به انصار کرد و گفت : ای انصار ، سخن بی خردان شما به من رسیده است و شما سزاوازترین مردم به حفظ عهد پیامبرید پیامبر نزد شما آمد و شما او را پناه دادید و یاری کردید بدانید که من نسبت به کسی که نزد ما مستحق مجازات نباشد دست و زبانم را نمی گشایم...
آنگاه گفت : با این همه فردا صبح همه برای گرفتن سهمیه های خود ازبیت المال اجتماع کنید.(4)
4- کنار گذاشتن وفاداران اهل بیت علیهم السلام از کارهای کلیدی حکومت
از دیگر کارهای سقیفه سازان در انحصارگرفتن منصب های حکومتی و بی اعتنایی به وفداران اهل بیت عصمت و طهارت بود که مدافعین راستین اسلام و شیفتگان خدمت به مردم ، افرادی مانند عباس و ابوذر ومقدا باید خانه نشین شوند ولی افرادی مانند خالد بن ولید با آن فجایعی که مرتکب گردید و معاویة بن ابو سفیان باید در مناصب خطیر قرار گیرند .
چنانکه در شرح ابن ابی الحدید آمده به عمر گفته شد : چرا یزید بن ابی سفیان و معاویة بن ابی سفیان و سعید بن عاص و... را درمصادر حکومتی قرار دادی ولی علی (ع) و عباس و ... را کنار گذاشتی ؟
عمر گفت : علی بالاتر از این حرف هاست و اما افراد دیگر از قریش می ترسم در شهرها پراکنده شوند و موجب فساد گردند.(5)
این ها نمونه های بود از جنایاتی که خشت کج آن در سقیفه کار گذاشته شد و این نمونه ای است از خشونت طلبی و حق کشی افراد خود خواه و ریاست طلبی که بر سرنوشت مردم حکومت یابند.

یاداشت ها
1- شرح ابن ابی الحدید 284/16
2- فدک در تاریخ /58
3- شرح خطبه حضرت فاطمه /364
4- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید 214/16
5- همان30/9