عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم گفت: آزادی فکر و اندیشه مهمترین حربه امام صادق(ع) جهت مقابله با دشمنان بود چراکه هرزمان آزادی اندیشه در طول تاریخ بوده است، جامعه بیشتر رشد کرده است.
حجت الاسلام والمسلمین محمود صلواتی در گفت وگو با خبرنگار شفقنا به فضای سیاسی و اجتماعی امام جعفر صادق(ع) اشاره کرد و افزود: زمان امام صادق(ع) زمان ویژه ای بود به این معنا که بخشی از زندگی امام ششم شیعیان در دوره بنی امیه و بخشی در دوره بنی العباس بود یعنی دوره امامت آن حضرت مصادف شد با جابجایی قدرت از بنی امیه به بنی العباس.
او با اشاره به نارضایتی عمومی از حاکمان بنی امیه اظهار داشت: مردم از ظلم و ستم حاکمان بنی امیه به ستوه آمده و دنبال راه فراری بودند تا از چنگال بنی امیه رهایی یابند از سوی دیگر بنی العباس هم تازه سرکار آمده بودند و مسلط بر اوضاع نبودند و لذا شرایطی فراهم شد برای امام صادق(ع) که با استفاده از این فضای مناسب به تبیین مسائل دینی و فرهنگی بپردازد.
عضو شورای مرکزی مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به تفاوت شرایط زمانی هریک از امامان شیعه بیان کرد: در زمان امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) شرایط خاصی حاکم بود؛ زمان امام سجاد(ع) استبداد در اوج خود قرار داشت یعنی این دوران، تاریکترین و سخت ترین دوران است به ویژه بعد از شهادت امام حسین(ع) و آن استبداد خشنی که بنی امیه ایجاد کرده بودند و لذا دین گریزی عجیبی در جامعه به وجود آمد به گونه ای که طبق نقل مرحوم شهیدی، مردم مدینه که در حقیقت جوانان و فرزندان انصار و مهاجرین بودند دیگر نماز نمی خواندند و فساد و فحشا فضای جامعه را فرا گرفته بود که البته این منحصر به مدینه نبود بلکه در سایر بلاد اسلامی وضعیت مشابهی به وجود آمده بود.
او تصریح کرد: در چنین شرایطی امام سجاد(ع) به دعا روی می آورد تا ظرفیت معنویت جامعه را بالا برده و ارتباط مردم با خدا را نزدیکتر کند و به مردم بگوید اگر از حکومت ناراضی هستید از دین ناراضی نباشید و به شکلی در صدد بود جامعه را با مسائل روحی و معنوی پیوند دهد تا این سرخوردگی در جامعه را تضعیف کند.
صلواتی با اشاره به فریب مردم توسط بنی العباس با شعار«الرضا من آل محمد» گفت: با این شعار، مردم که دنبال آرامش و عدالتخواهی بودند از بنی امیه روی گرداندند و این سلسله به دلیل آن جنایتها و ظلم و ستمها دیگر جایگاه و پایگاهی نزد مردم نداشت.
او تصریح کرد: در دوره انتقال حکومت از بنی امیه به بنی عباس فضایی به وجود آمد که به بیان مبانی و اصول شیعه بپردازند لذا امام صادق(ع) تلاش کرد تا از این فرصت برای بیان مبانی دینی استفاده کند لذا وجهه همت خود را به تشکیل حوزه درس و تربیت شاگردان قرار داد و لذا اگر روایات نقل شده از امام صادق(ع) و امام باقر(ع) و شاگردان آنها نبود شیعه از نظر مبانی فقهی، کلامی و تفسیری جایگاهی نداشت.
این استاد حوزه با بیان اینکه مبانی شیعه در زمان امام صادق(ع) تبیین و تئوریزه شد؛ گفت: به دلیل همین تلاشهاست که از ما به شیعه جعفری تعبیر می کنند؛ آنگونه که در تاریخ آمده است حضرت امام صادق(ع) 4000 شاگرد در رشته های مختلف تربیت کرد.
اصول چهارصدگانه شیعه در زمان امام صادق(ع) تدوین شد
او با اشاره به تدوین اصول اربعه مئه شیعه در زمان امام جعفر صادق(ع) بیان کرد: این اصول چهارصدگانه توسط شاگردان امام صادق(ع) تبویب و کتابت شد و اینها زمینه ای را برای نگارش جوامع اولیه شیعه فراهم کرد.
صلواتی در مورد موضع امام صادق(ع) در قبال حکومتها و مبارزات ایشان بیان کرد: خیلی از افراد نزد امام جعفر صادق(ع) آمده و اظهار می کردند یابن رسول الله زمان، زمان شماست و شرایط مساعدی برای در اختیار گرفتن حکومت است؛ امام(ع) در پاسخ می فرمود: زمان، زمان ما نیست. منتظر کسی هستیم که او خواهد آمد و دعوت خود را علنی خواهد کرد.
او به روایتی از سدیر صیرفی در همین زمینه اشاره کرد و افزود: این روایت نشان می دهد که پیشوای ششم شیعیان عمق قضایا را می دیده و جامعه آن زمان آمادگی قیام مسلحانه را نداشته است چون اگر درگیر با حکومت می شد لازمه آن، خونریزی بود.
این استاد حوزه به قیام زیدبن علی(ع) و پسران وی اشاره کرد و افزود: هرگونه جریان و حرکتی از سوی شیعه در قالب مبارزه مسلحانه به شدت سرکوب می شد؛ اینها نشان می دهد که زمان، زمان مناسبی برای قیام نیست؛ نکته قابل تامل این است که بعد از شهادت امام حسین(ع) تجربه شیعه به اینجا رسید که زمان مناسبی برای قیام نیست مگراینکه شرایط اجتماعی فراهم شود و مردم همراهی و حمایت کنند.
او با تصریح براینکه بدون پشتیبانی مردم حکومت به جایی نمی رسد؛ افزود: در جایی که مردم آمادگی ندارند و شرایط اجتماعی مساعد برای حکومت عدالتخواهانه نیست، حرکت و قیام اتلاف نیروست و اجتماع ضربه می بیند.
قیام نتیجه بخش شیعه منوط به همراهی و حمایت مردمی است
صلواتی تصریح کرد: شیعه اگر در زمانی بخواهد قیام کند باید حمایت و پشتیبانی مردمی را داشته باشد چون در روایات داریم که هر حرکتی بدون پشتیبانی مردم صورت بگیرد، مصیبت اهل بیت(ع) را زیاد می کند و لذا می بینیم امام صادق(ع) به کار فرهنگی و روشنگری پرداختند.
او تصریح کرد: امام صادق(ع) در قیامهایی که علیه دستگاه حکومت صورت می گرفت، وارد نمی شدند اما مخفیانه کمکهای مالی می کردند یعنی جریانهای ضد ظلم را تائید و کمک می کردند اما هیچگاه در راس یک جریان قرار نمی گرفتند.
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم یکی از ویژگی های زمان امام صادق(ع) را رواج تفکرات و مکاتب مختلف کلامی و فقهی و معتزله عنوان کرد و افزود: شاگردان امام صادق(ع) ظلم ستیز بودند و از طریق کار فرهنگی این خصوصیت خود را پیش می بردند.
او ادامه داد: در عصر امام صادق(ع) که مواجه شده بود با دوره انتقال حکومت، فضایی ایجاد شده بود که همه با هرنوع تفکری به میدان آمدند و لذا می طلبید تفکر شیعه هم به میدان بیاید و اصول خود را بیان کند بنابراین شاگردان امام صادق(ع) در مناظرات حاضر شده و از اصول تفکر شیعه در مقابل این نحله های فکری دفاع می کردند.
صلواتی تصریح کرد: یکی از ویژگی های امام صادق(ع) این بود که با روی گشاده و صبر و متانت با نظرات و آراء مختلف برخورد می کرد و شاگردان ایشان هم این خصوصیت را داشتند که نمونه آن ابوحمزه ثمالی است و در این زمینه روایات زیادی داریم.
او با بیان اینکه حاکمیت دست مخالفان امام صادق(ع) بوده است و از سوی دیگر امام جعفر صادق(ع) قصد رویارویی با حکومت را نداشته است؛ گفت: این امام همام به گونه ای حرکت می کردند که کمتر درگیر با حکومت شود و اگر تعرضی هم بوده از ناحیه حکومت بوده است.
تسامح و آزاداندیشی مشی امام صادق(ع) در برخورد با دیگر آراء بود
این استاد حوزه به شیوه برخورد امامان شیعه با مخالفان اشاره کرد و افزود: شیوه ائمه معصومین(ع) هیچگاه این نبوده که با مخالفان درگیر شوند کمااینکه در زمان امام علی(ع) می بینیم که حضرت(ع) کسانی را که با ایشان بیعت نکردند را آزاد گذاشتند و تاکسی هم مقابل آن حضرت دست به شمشیر نمی برد، کاری با او نداشتند لذا اگر قدرت دست امام صادق(ع) بود به هیچ وجه با مخالفان خود به شکل خشونت آمیز برخورد نمی کرد.
او افزود: مشی امام صادق(ع) تسامح و آزاداندیشی در مرحله گفت وگو و بهادادن به نظرات دیگران بود و قطعااگر حکومت دست امام صادق(ع) بود زمینه ای را برای ارائه دیدگاهها و نظرات دیگران ایجاد می کرد.
صلواتی با اشاره به فعالیت فرق انحرافی در عصر حاضر و ضرورت استفاده از سیره ائمه شیعه در برخورد با این تفکرات بیان کرد: ما از سیره ائمه معصومین(ع) استفاده می کنیم که منطق ما منطق گفتگو و کلام است؛ خشونت بدترین ضربه را به عالم اسلام می زند و سبب دین گریزی می شود.
او ادامه داد: متاسفانه امروزه می بینیم جریانهایی به اسم اسلام در سوریه، عراق، افغانستان و... دست به ترور و خشونت می زنند و این بیشترین ضربه را به اسلام می زند در حالیکه اسلام دین محبت و منطق است و با پیام محبت خود دلها را فتح کرد.
شناساندن فرهنگ شیعه به جهان مهمترین پیام امام صادق(ع) است
استاد حوزه علمیه قم پیام امام جعفر صادق(ع) را محبت و فرهنگ عنوان کرد و افزود: بیان اعتقادات، آزاداندیشی و روشنگری پیام امام صادق(ع) و مکتب شیعه است و لذا سیره ائمه معصومین(ع) بیدار کردن خفتگان و آشنایی اذهان با تعالیم ناب اسلامی است و در این صورت است که افراد با وجدان بیدار به دفاع از خود و تفکر شیعه می پردازند.
او یادآور شد: راجع به دوران امام صادق(ع) باید کار بیشتری صورت بگیرد و به ویژه شیعه روی این زمینه باید بیشتر کار کند؛ فرهنگ امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بزرگترین دستاورد و امتیاز شیعه است لذا جهان تشیع باید فرهنگ خود را به جهان بشناساند و بزرگترین وسیله در این زمینه همین راهی است که امام باقر(ع) و امام صادق(ع) رفتند.
صلواتی گفت: آزادی فکر و اندیشه مهمترین حربه امام صادق(ع) جهت مقابله با دشمنان بود چراکه هرزمان آزادی اندیشه در طول تاریخ بوده است، جامعه بیشتر رشد کرده است که نمونه آن زمان سید رضی است که نهج البلاغه را گردآوری کرده است و این آزاداندیشی سید رضی و معرفی کلام امام علی(ع) سبب ماندگاری اثر او شده است.
او تاکید کرد: مکتب امام صادق مکتب تعالی بخش و زنده و الهام بخش به ما شیعیان است و اگر پیرو واقعی امام صادق(ع) هستیم راه آن امام همام این است که منطق خود را به دنبا عرضه کنیم و این سلاحی است که همه دنیا را فتح خواهد کرد.
