جمود بر مسائل متغیر دینی نادرست است / انتقاد از محوریت مداحان در عزاداری‌ها

محمدرضا یوسفی استاد دانشگاه مفید گفت: گاهی شاهد ترویج برخی عزاداری‌ها در صدا و سیما هستیم که عمدتاً تکیه آن بر مداحی صرف با محتوای اندک و حتی گاهی محتوای نادرست است؛ در این فضا، بازاری درست می‌شود که مداحان بر صدر می‌نشینند و محور عزاداری می‌شوند.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشگاه مفید، در ادامه مباحث تشریح خطبه‌های نهج‌البلاغه با اشاره به خطبه ۱۰۳، گفت: امام(ع) در این خطبه فرمودند: «أَيُّهَا النَّاسُ سَيَأْتِي عَلَيْكُمْ زَمَانٌ يُكْفَأُ فِيهِ الْإِسْلَامُ كَمَا يُكْفَأُ الْإِنَاءُ بِمَا فِيهِ. أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعَاذَكُمْ مِنْ أَنْ يَجُورَ عَلَيْكُمْ وَ لَمْ يُعِذْكُمْ مِنْ أَنْ يَبْتَلِيَكُمْ وَ قَدْ قَالَ جَلَّ مِنْ قَائِلٍ «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ‏؛ اى مردم بزودى زمانى بر شما خواهد رسيد كه اسلام چونان ظرف واژگون شده، آنچه در آن است، ريخته مى‌شود. اى مردم خداوند به شما ظلم نخواهد كرد و از اين جهت تأمين داده است، اما هرگز شما را ايمن نساخت كه آزمايش نفرمايد كه اين سخن از آن ذات برتر است كه فرمود: در جريان نوح، نشانه‌هايى است و ما مردم را مى‌آزماييم»؛ ای مردم به زودی زمانی می‌رسد که اسلام همانند ظرف وارونه‌ای به صورت واژگون ارائه می‌شود یا مانند انسانی معرفی می‌شود که جای سر و پای او را عوض کرده باشید و از اسلام فقط یکسری ظواهری باقی خواهد ماند.
یوسفی با بیان اینکه وقتی سخن از اسلام می‌آوریم، مراد ما نصوص دینی مانند قرآن و روایات قطعی است، تصریح کرد: مثلاً وقتی از حجاب سخن می‌گوییم، اصل آن از دین گرفته شده، اما مایه‌های فرهنگی هر جامعه ضمیمه آن می‌شود، لذا نوع حجاب در ایران با کشورهای اسلامی دیگر متفاوت می‌شود، بنابراین مراد از حکم حجاب، اصل این مقوله شرعی است و نه زوائد و نواقصی که ممکن است متناسب با هر فرهنگی به آن افزوده  یا کم شده باشد.
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه در طول زمان، انحراف‌هایی پیرامون احکام دینی شکل گرفته و می‌گیرد، افزود: وقتی ما در مورد مسیحیت سخن می‌گوییم، حضرت عیسی(ع) این دین را از خداوند گرفته است، اما با انحرافاتی که در طول زمان از سوی روحانیت مسیحی صورت گرفت، امروز می‌بینیم دین فعلی آنها متفاوت از اصل دین مسیحیت عیسی(ع) است. قرآن کریم هم از روحانیت مسیحیت به عنوان «قِسِّيسِينَ وَ رُهْبَانًا» نام برده است.
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: یک اسلام داریم که از سوی پیامبر و امام علی(ع) معرفی شده است و اسلامی هم هست که انحرافی و اموی است و ظواهری از آن باقی مانده است. امام در این خطبه هشدار داده‌اند که مبادا از قرآن هم صرفاً مجالس و محافل ظاهری باقی بماند؛ در این صورت، گروهی به عنوان قاری، قرآن می‌خوانند و بقیه لذت هم می‌برند، اما آموزه‌های قرآن نقشی در زندگی انسان‌ها ندارد.
وی با بیان اینکه احکام دین متناسب با زمان و مکان تشریع شده است، اظهار کرد: گاهی ما تصور می‌کنیم چون اسلام دین جاودانه تا روز قیامت است، تمامی جزئیات فرهنگ دینی هم لزوماً برای همه اعصار و قرون معتبر است؛ مانند تأکید بر تیراندازی و اسب‌سواری که در برخی روایات هم بیان شده است. این در حالی است که امروز طبیعتاً ابزارهای نظامی نوین جای این موارد را گرفته است و اسب‌سواری و تیراندازی محمل امنیتی ندارند که تصور کنیم مورد تأکید شرع هستند.
پرهیز از جمود در متغیرات دینی
یوسفی با تأکید بر اینکه نباید جمود بر برخی مسائل دینی متغیر داشته باشیم، تصریح کرد: با ورود دین جدید به یک جامعه، رسوبات دین و فرهنگ قبلی در بین مردم باقی است؛ مثلاً یهودیان تصوری جسمانی از خداوند بر اساس تورات انحرافی دارند، زیرا در تورات آمده که حتی می‌توان با این خدا کُشتی هم گرفت؛ اینها وقتی مسلمان شدند، در مواجهه با برخی آیات قرآن مانند «ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ ...»، تفسیر جسمانی از آن داشتند و عرش را مادی تصور کردند. در حالی که خدا جسم ندارد و آیه حکایت از قدرت خدا دارد. البته برخی از مسیحیان و یهودیان عامداً در پی تخریب دین اسلام بودند، اما برخی افراد واقعاً تحت تأثیر فرهنگ دینی گذشته خود از روی جهل، چنین تصوراتی داشتند.
استاد دانشگاه مفید با اشاره به نقش حکومت‌ها در انحراف دین، اظهار کرد: امویان وقتی قدرت یافتند، برای توجیه کارهایشان تفسیر انحرافی از قرآن ارائه دادند و سعی کردند بگویند خداوند خواسته که ما قدرت داشته باشیم و از تعابیری مانند؛ «تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ» و تئوری جبرگرایی استفاده کردند. در داستان کربلا هم گفتند که امام حسین(ع) را خدا کشت.
یوسفی اضافه کرد: در طول تاریخ، حکومت‌ها به علت اینکه جامعه، دینی بوده، نیاز به یکسری علمای دینی درباری داشتند تا بتوانند برای رفتارهای ناشایاست خود توجیه دینی بتراشند، و از طرفی خود این عالمان وابسته هم دنبال کسب دنیا برای خود بودند تا در پرتو آن به نان و نوایی برسند. حتی دخالت حکومت‌ها در ولادت و وفات بزرگان هم وجود دارد، مثلاً ممکن است شاهی در تاریخی ولادت یافته، اما مصادف با شهادت یکی از ائمه است، لذا در تاریخ شهادت امام دست می‌برند و کم کم در ذهن مردم این موضوع نهادینه می‌شود.
انتقاد از محوریت مداحی در عزاداری
وی افزود: این مسئله در ارتباط با عزاداری‌های امروزین هم وجود دارد، زیرا گاهی شاهد ترویج برخی عزاداری‌ها در صدا و سیما هستیم که عمدتاً تکیه آن بر مداحی صرف با محتوای اندک و حتی گاهی محتوای نادرست است؛ در این فضا، بازاری درست می‌شود که مداحان بر صدر می‌نشینند و محور عزاداری می‌شوند.
یوسفی بیان کرد: گاهی اوقات ما از اسلام، کاریکاتوری معرفی می‌کنیم؛ درست مانند فرد موهن و ملعونی که برای پیامبر کاریکاتور می‌کشد؛ ما هم این بلا را بر سر اسلام آورده‌ایم، بدون اینکه واقعاً در خیلی از موارد هم بخواهیم و به همین دلیل دین جذابیت خود را از دست می‌دهد. البته ظرفیت‌های فکری متفاوت هم موجب برداشت متفاوت از دین می‌شود؛ مثلاً اخباری‌ها چون عمدتاً جمود بر نصوص و ظاهر نص دارند، یک برداشت دارند که از برداشت غیراخباری‌ها متفاوت است.