آیت الله یوسفی غروی استاد حوزه و کارشناس تاریخ اسلام درخصوص فلسفه روزه در کلام امام علی(ع) اظهار کرد: حضرت علی(ع) می فرماید «روزه بجا این است که از محرمات الهی دوری کند همچنان که خود را از خوردنی ها و آشامیدنی ها نگه می دارد. این جمله حضرت اشاره به حکمت و فلسفه روزه است که همانطوری که در زمان روزه از شخص روزه دار خواسته می شود خود را از خوردنی ها و آشامیدنی ها نگه بدارد از آن استفاده تمرینی کند برای اینکه از کل محرمات و از همه حرام های الهی خود را نگه دارد.
آیت الله محمد هادی یوسفی غروی در گفت و گو با خبرنگار شفقنا گفت: در نهج البلاغه درباره حکمت فریضه الهی روزه در ماه مبارک رمضان آمده است «الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق» «روزه برای آزمایش اخلاص بندگان است». روزه عبادتی است که مظاهر و ظواهری ندارد بلکه یک امر باطنی است و کسی می تواند روزه را با ارکان، شرایط و واجباتش انجام داده و هیچ مظهری بر او نذاشته باشد و همچنین می تواند در ماه مبارک رمضان بدون هیچگونه عذر شرعی روزه یعنی فریضه الهی و قرآنی را نقض و نافرمانبرداری کرده باشد و در عین حال هم باز هیچ مظهری بر او نباشد. بنابراین روزه یک عبادت خالصانه مخلصانه است مگر کسی عمدا برای ریاکاری تظاهر به این کند که روزه است اما صرف اینکه بگوید روزه است ریاکاری نیست بلکه راجع به نیت اوست که از این اظهار چه قصدی داشته باشد.
او ادامه داد: کلمه دیگری از سخنان امیرالمومنین علی(ع) در نهج البلاغه آمده است «و عن ذالک ما حرص الله لعباده المومنین بالصلوات والزکوات و مجاهده الصیام فی الایام مفروضات» خداوند بندگان مومن به خدا را به وسیله نمازها، پرداخت ذکاتها و همچنین با جهاد روزه گیری در روزهای واجب ماه مباک رمضان از گناه و آلودگی دور داشته است. امام علی(ع) از این روزها تعبیر به جهاد کرده است چون جهاد با نفس است. وقتی شخص با روزه از تناول و ارتکاب هر کدام از مفطرات اعم از خوردن و آشامیدن خودداری کند معنی اش این است که با خودش جهاد کرده است، با خواستههای نفسش مبارزه کرده است و در نتیجه همانی است که در انتهای آیه روزه در سوره بقره آمده است «لعلکم تتقون» «تا شاید شما با تقوا شوید». تقوا یعنی پرهیزکاری یعنی جلوی خواستههای نفس را گرفتن و محدود کردن و این احتیاج به تقویت اراده دارد. تقوا یعنی تقویت اراده و وادار کردن خود بر انجام واجبات و ترک محرمات الهی.
یوسفی غروی به خطبه ۱۹۳ نهج البلاغه هم اشاره کرد و گفت: امام علی(ع) در خطبه ۱۹۲ می فرماید «تسکینا لاطرافهم و تخشیعا لابصارهم» تا اطراف بدن یعنی سر و دست و پا از تعدی و تجاوز بر واجبات الهی یا فرو رفتن در منهیات و محرمات الهی، ساکن و آرام شود و چشمش به دنبال خیلی از چیزهایی که می بیند و اشتهای نفس پیدا می کند، نباشد. چراکه چشم آدم وقتی که می بیند، طبعا دنبال خواستههای نفسانی است “ز دست دیده و دل هر دو فریاد که هر چه دیده بیند دل کند یاد” و در عین حال که می بیند، می خواهد جلوی این خواسته را بگیرد در واقع بصر خود را خاشع و خاضع در برابر پروردگار نموده است “وتذلیلا لنفوسهم” برای اینکه خواسته های نفسانی را به رام شدن در برابر اوامر الهی وا دارد “و تخفیفا لقلوبهم” برای اینکه روزه داران دلهای خودشان را بر اوامر الهی وادارند.
او تصریح کرد: امام علی(ع) در نهج البلاغه در حکمت روزه که از آن تعبیر به فلسفه می شود و تعبیر حکمت از تعبیر فلسفه متقن تر و مستدل تر است خیلی کوتاه فرموده است “لکل شیء زکاه و زکاه الابدان الصیّام” برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدنهای ما روزهگیری است. زکات به معنای پاکیزه خواهی و پاکیزگی است البته زکات معانی دیگری هم دارد اما معنای آن در اینحا پاکیزگی است. درباره حکمت روزه در یک حدیث نبوی شریف از پیامبر(ص) آمده است «صوموا تصحوا” روزه بگیرید تا صحیح شوید و صحت پیدا کنید. در کلمه امام علی(ع) هم در این ردیف آمده است «الصیام احد الصحتین» یعنی آدم طبق دستور حفظ سلامت و حفظ بهداشت را رعایت می کند و یکدفعه هم است که با فرمان خدا هم، صحت و سلامتی خود را نگه می دارد و هم نیت عبادت دارد. به عبارت دیگر بین عبادت پروردگار و اطاعت اوامر و حفظ صحت و سلامتی جمع می کند.
این استاد حوزه و کارشناس تاریخ اسلام اظهار کرد: کلمه دیگری از امیرالمومنین درباره روزه داری روزه داران آمده است «نوم الصائم عباده، و صمته تسبیح، و دعاؤه مستجاب، و عمله مضاعف ان للصائم عند افطاره دعوه لاترد» خواب روزه دار جزو عبادت شمرده می شود چون با نیت روزه است ولو اینکه به خواب رفته است چون با نیت روزه داری به خواب رفته است برای او عبادت و پرستش پروردگار شمرده می شود. “و صمته تسبیح” در غیر حال روزه اگر بخواهد ثواب تسبیح را داشته باشد باید عنایت کند و تسبیح خدا را بر زبان جاری کند ولی در حال روزه بدون اینکه به خود زحمتی دهد و تسبیحی به زبان جاری کند خود سکوت او ثواب شمرده می شود و دعای روزه دار مستجاب است. البته اعمالی است که درصد استجابت دعا را بالا می برد و برعکس اعمالی است که درصد آن را پایین میآورد.
او ادامه داد: امیرالمومنین در این جمله می فرماید “خود روزه داری اعمالی است که احتمال مستجاب شدن دعا را بالا میبرد و هر کردار و عمل صالح و شایسته ای که روزه دار انجام دهد این عمل او مضاعف است. یعنی اگر در غیر حالت روزه اعمالی انجام دهد و یک یا ده برابر اجر و ثواب داشته باشد در حال روزه دو برابر آن خواهد بود. حضرت در آخرین جمله فرمود است “ان للصائم عند افطاره دعوه لا ترد” در وقت انتهای انجام این فریضه الهی یعنی دم افطار دعاهای مخصوصی برای وقت افطار روزه داران آمده است چون هنگام افطار، اوقات بالا رفتن درصد امیدواری به استجابت دعاست.
یوسفی غروی بیان کرد: در سخن دیگری از حضرت درباره هشدار روزه داران از اینکه خود را از استحقاق این ثواب ها و اجر و پاداش های الهی محروم کنند آمده است «کم من صائم لیس له من صیامه إلا الظمأ» چه بسا روزهداری که از روزه اش جز تشنگی چیز دیگری نخواهد داشت “و کم من قائم لیس له من قیامه الا العنا” همانطوری که بسیاری از شب زنده داران هستند که از شب زنده داری خود جز جست و خیز و نشت و برخاست، اجز و پاداش دیگری نخواهند داشت ” حَبَّذَا نَوْمُ الْأَکْیَاسِ وَإِفْطَارُهُمْ ” چه خوش است و چه شیرین است شخص از شب زنده داری خواب باشد و از روزه مستحب اضافی رها و راحت باشد اما در عین حال چون با زیرکی کارها و عبادات خود را انجام می دهد اجرو پاداش مضاعفی داشته باشد.
او در خصوص سخن امام علی(ع) درباره نمازها و روزههای مستحبی گفت: باز از سخنان آن حضرت درباره روزه مستحب و غیر از روزه های واجب رمضان آمده است «ان الله أَتَمَّ صَلَاهَ الْفَرِیضَهِ بِصَلَاهِ النَّافِلَهِ» خداوند نماز فریضه واجب را با نمازهای مستحبی جبران کرده است که اگر خدایی نکرده نماز واجب خللی داشته باشد و کم و کاستی داشته باشد به وسیله آن نماز مستحبی که بعد و قبل از نماز واجب انجام میشود، این کاستی و خلل ها جبران میشود «وأَتَمَّ صِیَامَ الْفَرِیضَهِ بِصِیَامِ النَّافِلَهِ» “چه خوش است کسی اگر کاستی و خلل در روزه واجبش باشد احیانا با بعضی از روزههای مستحبی در طول سال جبران کند”.
استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: سخن دیگری از آن حضرت درباره سفارش و تاکید بر نیت خالصانه در روزه الهی آمده است «صیامُ القَلبِ عنِ الفِکرِ فی الآثامِ» اگر کسی بخواهد دلش، روزه دار باشد، روزه داری دل بر این است که در معصیت الهی هم فکر نکند یعنی تفکر معصیت آمیز نداشته باشد « أفضَلُ مِن صیامِ البَطنِ عنِ الطَّعامِ» اگر کسی دلش را از فکر کردن در گناهان و از تصور و پرداخت فکری به گناهان نگه بدارد از اینکه شکمش را از خوردنی ها و اشامیدنی ها نگه دارد قطعا فضیلت بیشتری خواهد داشت. در سخن دیگری هم در خصوص همین نیت خالصانه روزه آمده است «صوم القلب خیر من صیام اللسان» دل، روزه دار باشد بهتر از این است که فقط زبان روزه دار باشد اما « صیام لسان و صوم لسان خیر من صیام بطن» اگر کسی بتواند جلو زبان خود را بگیرد که از خطوط قرمز معصیت الهی تعدی نکند از اینکه صرفا جلو خوردنی ها و آشامیدنی های شکم خود را به عنوان روزه بگیرد، قطعا برتر و بهتر است.
یوسفی غروی ادامه داد: باز در جمله دیگری از حضرت آمده است «صَوْمُ النَّفْسِ عَنْ لَذَّاتِ الدُّنْیَا أَنْفَعُ الصِّیَام» کسی بتواند در اثر تقویت اراده بر تقوای در روزه داری، در دیگر روزها هم این قوت و اراده تقوایی خود را برای دوری از معصیتهای الهی به کار بگیرد از اینکه بخواهد روزه مستحبی بگیرد برتر و بالاتر است.« صوم الجسد الامساک عن الاغذیه باراده و اختیار» روزه بدنی آن است که با اراده و اختیار جلو خوردن و آشامیدن را بگیرد «خوفاً من العقاب و رغبهً فی الثواب و الأجر» در حالی که انسان از عقوبت خدا بترسد و رغبت در ثواب و اجر و پاداش الهی داشته باشد «صوم النفس امساک الخمس عن سائر المآثم» روزه دل این است که حواس پنجگانه خود را از دیگر معصیتها و گناه نگه دارد «و خلوّ القلب من جمیع اسباب الشرّ» “از همه بدی ها دل را پاک و خالی نگه بدارد”.
این استاد حوزه و کارشناس تاریخ اسلام در پایان خاطرنشان کرد: آخرین جمله ای که از سخنان امام علی(ع) در زمینه روزه آمده است «الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام و الشراب» روزه بجا این است که از محرمات الهی دوری کند همچنان که خود را از خوردنی ها و آشامیدنیها نگه می دارد. بنابراین این جمله امام علی(ع) اشاره به حکمت و فلسفه روزه است که همانطوری که در زمان روزه از شخص روزه دار خواسته میشود خود را از خوردنیها و آشامیدنیها نگه بدارد از آن استفاده تمرینی کند برای اینکه از کل محرمات و از همه حرام های الهی خود را نگه بدارد.
