آموزه‌های اخلاقی از امام حسین(ع)

محمدجعفر سعیدیان فر
در متن زیر به مناسبت ایام عزاداری دهه محرم چند حدیث اخلاقی از امام حسین علیه السلام تهیه و ترجمه شده است.
[1] قَالَ الحسین(ع): مِنْ دَلَائِلِ عَلَامَاتِ الْقَبُولِ الْجُلُوسُ إِلَى أَهْلِ الْعُقُولِ (تحف العقول، ص247)
از امام حسين(ع) روایت شده: از نشانه‌‏هاى خوشبختى و سعادت همنشينى با خردمندان است.
[2] قَالَ الحسین(ع‏): وَ مِنْ دَلَائِلِ الْعَا لِمِ انْتِقَادُهُ لِحَدِيثِهِ وَ عِلْمُهُ بِحَقَائِقِ فُنُونِ النَّظَرِ. (تحف العقول، ص247)
از امام حسین(ع) چنین روایت شده: از علائم فرد دانشمند، [پذیرش نقد] و انتقاد از سخن خويش و آگاهى و اشراف او به حقائق نظريات [وفن مناظره] است.
[3] قَالَ الحسین(ع‏): اِنّ  اَعفَیَ النَّاسِ مَن عَفا عِندَ قُدرَتِهِ (الدره الباهره،  ج71، ص 400)
از امام حسین(ع): چنین روایت شده: بخشنده ترین مردم کسی است که هنگام قدرت می بخشد.
[4] عن الإمام الحسين(ع): لَو أنَّ العالِمَ كُلَّما قالَ أحسَنَ و أصابَ، لَأَوشَكَ أن يُجَنَّ مِنَ العُجبِ، وإنَّمَا العالِمُ مَن يَكثُرُ صَوابُهُ. ( محاضرات الادباء، ج1، ص50)
از امام حسين(ع) روایت شده: اگر همه گفته‏هاى عالِم، نيكو و درست بود، ممكن بود كه بر اثر خودبينى و خودشیفتگی ديوانه شود؛ بلكه همانا عالم، كسى است كه گفته‏هاى درستش فراوان باشد.
[5] عن الإمام الحسين(ع): العِلمُ لِقاحُ المَعرِفَةِ. (نزهة الناظر: ص 88 ح 28)
 از امام حسين(ع) روایت شده: د ا نش، بارور كننده معرفت (شناخت) است.
[6]قال الحسین (ع) فی یوم عاشورا وكُلُّكُم عاصٍ لِأَمري، غَيرُ مُستَمِعٍ لِقَولي، قَدِ انخَزَلَت عَطِيّاتُكُم مِنَ الحَرامِ، ومُلِئَت‏ بُطونُكُم مِنَ الحَرامِ، فَطَبَعَ اللّهُ عَلى قُلوبِكُم.( مقتل الحسين عليه السلام للخوارزمي: ج 2 ص 6)
امام حسین(ع) درروز عاشورا خطاب به سپاه عمر سعد فرمود: به گفته‏ام گوش‏ نمى‏دهيد؛ زيرا عطاياى شما را از حرام پرداخته‏اندو درونتان، از حرام، پُر شده است ودرنتیجه  خداوند، بر دل‏هايتان مُهر[ جهالت ] زده است [وپذیرای سخن حق وآگاه کننده نیستید.]
[7] عن الحسين بن عليّ(ع) عن أبيه عليّ(ع): قالَ رَسولُ اللّهِ (ص)و آله: الإِيمانُ قَولٌ وعَمَلٌ.( الخصال‏ ص53 حدیث 68)
امام حسين،(ع) از امام على (ع) روایت نموده: پيامبر خدا فرمود: «ايمان، گفتار و كردار است».
[8]وَ قَالَ لِابْنِهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع أَيْ بُنَيَّ إِيَّاكَ وَ ظُلْمَ مَنْ لَا يَجِدُ عَلَيْكَ نَاصِراً إِلَّا اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ. ( تحف العقول ؛ ص246)
امام حسين،(ع) به فرزند گرامش حضرت سجّاد (ع)فرمود: اى پسر جانم، مبادا آن كس كه هيچ ياورى جز خداى جليل و عزيز ندارد از تو ستم بيند![ستم به  مردم بدون پشتوانه وضعیف یکی از بدترین نوع ظلم است]
[9]وَ قَالَ ع‏ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِيدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُكْراً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ وَ هِيَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ.( تحف العقول ؛ ص245)
امام  حسین(ع) می فرماید: گروهى خدا را به طمع [بهشت‏] عبادت كردند. اين، عبادت تاجران است. گروهى خدا را از سر ترس، عبادت كردند. اين، عبادت بردگان است. گروهى خدا را از سر شکرو سپاس، عبادت كردند. اين، عبادت آزادگان و برترين عبادت است.
[10] عن الإمام الحسين عليه السلام‏ في خطبة له: اعلموا أن حوائج الناس إليكم من نعم الله عليكم، فلا تملوا النعم فتتحول إلى غيركم»  (أعلام الدين: ص 298 )
از امام حسين (ع) (در يكى از خطبه‏هايش) چنین روایت شده: بدانيد كه نيازهاى مردم به شما از نعمت‏هاى خدا بر شماست. از آنها ملول وخسته نشويد[ كه درنتیجه] گرفتار مى‏شويدونعمت ها ازشما گرفته می شود وبه دیگرانی که مسئولیت پذیر باشند داده می شود
[11]عن أبي جعفر محمد بن علي عن أبيه عن جده عليهم السلام‏: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: ما من عبد يدع المشي في حاجة أخيه المسلم قضيت أو لم تقض، إلا ابتلي بعونه من يأثم عليه و لا يؤجر فيه. ( . الدر المنثور ج1ص 509)
از امام حسين (ع) روایت شده: پيامبر خدا(ص) فرمود: «هيچ بنده‏اى نيست كه رفتن به دنبال حاجت برادر مسلمانش را وا نهد، خواه آن حاجت برآورده شود يا نشود، مگر آن كه گرفتار كمك به كسى مى‏شود كه [آن كمك‏] برايش گناه دارد و پاداشى نمى‏برد».
[12] وَ قَالَ عِنْدَهُ رَجُلٌ إِنَّ الْمَعْرُوفَ إِذَا أُسْدِيَ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ ضَاعَ‏ فَقَالَ الْحُسَيْنُ علیه السلام ‏ لَيْسَ كَذَلِكَ وَ لَكِنْ تَكُونُ الصَّنِيعَةُ مِثْلَ وَابِلِ الْمَطَرِ تُصِيبُ ا لْبَرَّ وَ الْفَاجِرَ. (تحف العقول ؛ ؛ ص245)
مردى در نزد آن حضرت (ع)گفت: احسان و نيكوكارى در غير اهلش هدر می رود، امام حسین (ع) فرمود: اين گونه نيست، بلكه احسان همچون بارش باران است كه به خوب و بد مى‏رسد.
[13] عن الحسين بن عليّ عن عليّ عليهما السلام: أشَدُّ الأَعمالِ ثَلاثَةٌ: إعطاءُ الحَقِّ مِن نَفسِكَ، وذِكرُ اللّهِ عَلى كُلِّ حالٍ، ومُواساةُ الأَخِ فِي المالِ. ( حلية الأولياء: ج 1 ص 85 )
 امام حسين(ع) از امام على(ع) روایت نموده: سخت‏ترينِ كارها، سه چيز است: رعايت حقوق ديگران در ارتباط با خويش، به ياد داشتن خدا در هر حال، و از خود گذشتگىِ ما لى نسبت به برادر دينى.
[14] عن الإمام الحسين عليه السلام فَإِيّاكَ أن تَكونَ مِمَّن يَخافُ عَلَى العِبادِ مِن ذُنوبِهِم ويَأمَنُ العُقوبَةَ مِن ذَنبِهِ، فَإِنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى لا يُخدَعُ عَن جَنَّتِهِ، ولا يُنالُ ما عِندَهُ إلّا بِطاعَتِهِ (بحارالانوار،ج78 ص121)
امام حسین(ع) می فرماید: مبادا تو از كسانى باشى كه به سبب گناهانِ بندگان خدا، بر آنان بيمناك است؛ ولى از سزاى گناه خويش، آسوده‏خاطر است؛ زيرا خداى تبارك و تعالى در باره بهشتش فريب نمى‏خورد و آنچه [از نعيم آخرت‏] نزد اوست، جز با [عمل]و فرمان‏بُردارى از او به دست نمى‏آيد،
[15] عن الإمام الحسين عليه السلام: إنَّ النّاسَ عَبيدُ الدُّنيا وَالدّينُ لَعقٌ عَلى ألسِنَتِهِم، يَحوطونَهُ ما دَرَّت مَعائِشُهُم، فَإِذا مُحِّصوا بِالبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانونَ. ( تحف العقول: ص 245)
‏ از امام حسين(ع) روایت شده: مردم، بنده دنيايند و دين، لَقلَقه زبان آنان است. از آن، هوادارى مى‏كنند تا لوزام زندگى‏شان فراوان گردد، وچون در آزمونِ بلا قرار گيرند، دينداران، اندك مى‏شوند.
[16] قالَ رَجُلٌ لِلحُسَينِ بنِ عَلِيٍّ عليه السلام: يَابنَ رَسولِ اللّهِ! أنَا مِن شيعَتِكُم.قالَ عليه السلام: اتَّقِ اللّهَ ولا تَدَّعِيَنَّ شَيئا، يَقولُ اللّهُ لَكَ: كَذَبتَ وفَجَرتَ في دَعواكَ! إنَّ شيعَتَنا مَن سَلِمَت قُلوبُهُم مِن كُلِّ غِشٍّ ودَغَلٍ‏، ولكِن قُل: أنَا مِن مَواليكُم ومُحِبّيكُم. تنبيه الخواطر: ج 2 ص 106)
مردى نزد امام حسين(ع) آمد و گفت: اى فرزند پيامبر خدا! من از شيعيان شما هستم.فرمود: «از خدا پروا كن و چيزى را ادّعا مكن كه خداى متعال به تو بگويد:" دروغ گفتى و در ادّعايت، از حد خارج شدى!" بى ‏ترديد، شيعيان ما، كسانى ‏اند كه دل‏هايشان از هر فريب و دغلى پاك است؛ بلكه بگو: من از طرفداران و دوستداران شما هستم».
[17]: قيلَ لِلحُسَينِ بنِ عَلِيٍّ عليه السلام: مَا الفَضلُ؟ قالَ: مِلكُ اللِّسانِ، وبَذلُ الإِحسانِ. قيلَ: فَمَا النَّقصُ؟ قالَ: التَّكَلُّفُ لِما لا يَعنيكَ. ( مستدرك الوسائل: ج 9 ص 24 ح 10099)
ازامام حسين(ع) سئوال  شدفضيلت (برترى شخصیت انسان) در چيست؟فرمود: «در اختيار داشتن زبان و نيكى كردن [به ديگران‏]».گفته شد: نقصان[ضعف چيست؟]فرمود: «اين كه آنچه را به تو مربوط نيست، به زحمت بر دوش گيرى».
[18] عيون أخبار الرضا بإسناده عن الحسين بن علي عليه السلام: من سره أن ينسأ في أجله و يزادفي رزقه، فليصل رحمه.( عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج 2 ص 44 ح 157)
از امام حسين((ع) روایت شده: هر كه خوش دارد كه اجلش‏به تأخير افتد و روزى‏اش فراوان گردد، بايد با خويشانش پيوند داشته باشد.[صله رحم کند]
[19] قالَ الحُسَينُ بنُ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليه السلام: مَن دَعا عَبدا مِن ضَلالَةٍ إلى مَعرِفَةِ حَقٍّ فَأَجابَهُ، كانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ كَعِتقِ نَسَمَةٍ. (مسند زيد بن علی الحسین: ص 390.)
امام  حسین (ع) فرمود: هر كس انسانى را ازگمراهی[ وجهالت]  به معرفت حق، [ودانایی] فرا بخواند و او اجابت كند، پاداشی همانند آزاد كردن یک انسان دربند بردگی را دارد
[20] عن الإمام الحسين عليه السلام: إنَّ النّاسَ عَبيدُ الدُّنيا وَالدّينُ لَعقٌ عَلى ألسِنَتِهِم، يَحوطونَهُ ما دَرَّت مَعائِشُهُم، فَإِذا مُحِّصوا بِالبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانونَ. ( تحف العقول: ص 245)
‏ از امام حسين(ع) روایت شده  فرمودند: «مردم، بنده دنيايند و دين، لَقلَقه زبان آنان است. از آن، هوادارى مى‏كنند تا لوزام معیشت و زندگى‏شان فراوان گردد، وچون در آزمونِ بلا وسختی قرار گيرند، دينداران، اندك مى‏شوند».