سید علی میرموسوی
شخصيت پرستي، قهرمان سازي و شخصيت پردازي يكي از آسيب هاي جدي جوامع ديني و نظام هاي ايدئولوژيك است كه از بلوغ فكري و تفكر انتقادي جلوگيري مي كند و انحطاط و عقب ماندگي را در پي دارد؛ زيرا شخصيت فرد جايگزين استدلال مي شود و به جاي محتواي سخن يا رفتار، شخصيت گوينده يا كنش گر معيار ارزيابي قرار مي گيرد. در چنين وضعيتي تقليد و پيروي بي چون چرا از شخصيت ها رواج مي يابد و بردگي جانشين آزادي مي شود.
قرآن كريم در آيه ۱۶۴ سوره بقره شخصيت پرستي را «خداي گونه قلمداد كردن يك انسان و دوستي و عشق ورزيدن به او همچون خداوند» معرفي و آن را به عنوان يكي از آسيب هاي اصلي جامعه ديني شناسايي مي كند. در بسياري از آيات قرآن انحراف يهوديان و مسيحيان از راه درست بر اساس غلوّ و زياده روي در تقدس بخشيدن به شخصيت هاي مذهبي توضيح داده شده است. از اين رو قرآن كريم همواره پيامبر را بشري همچون ديگر افراد دانسته و به مسلمانان يادآورمي شود كه هيچ رهبر مذهبي حتي در لباس پيامبري نمي تواند مردم را به پرستش خود فرا بخواند بلكه بايد بر پايه فراگيري كتاب و انديشيدن در آن به خداوند دعوت كند. (آلعمران:۸۰(
پيشوايان و اولياي دين اسلام نيز همواره نگران آلودگي جامعه به اين ويژگي بوده اند و آن را به پيروان خويش گوشزد کرده و آنان را از آن بازداشته اند. از ديدگاه آنان پيروي بي چون وچرا از اشخاص رويّه اي نارواست. آنان، همچنين، شخصيت پردازي و مريد پروري را به شدّت سرزنش كرده و كساني را كه به دنبال گرد آوردن مقلدان و پيروان بي قيد وشرطند بدكار معرفي كرده اند.
در ميان رواياتي كه از امام صادق (ع) در اين رابطه بر جاي مانده هر دو سوي ماجرا (يعني شخصيت پرستي و شخصيت پردازي) به عنوان آسيبي جدي براي جامعه شناسايي شده است. امام به ابو حمزه ثمالي، كه يكي از ياران نزديك او و پدرانش بوده است، چنين يادآورمي شود: «از رياست طلبي و دنباله روي شخصيت ها بپرهيز. او سؤال مي كند: ناپسنديدگي رياست طلبي روشن است ولي گام برداشتن در پي شخصیتها را نميفهمم زيرا دو سوم آنچه را که به دست آورده ام از این طریق بوده است. امام چنين پاسخ مي دهد: منظور را به خوبي درنيافتي؛ مقصود آن است كه به پرهيز از اين كه بدون دليل كسي را پيشوا قرار دهي و هر چه گفت درست بپنداري» (كافي، جلد ۲، باب طلب الرياسة، حديث ۵(
در روايتي ديگر امام به محمد بن مسلم مي فرمايد: «آيا مي پنداري ما نيكان شما را از تبهكاران نمي شناسيم؟ همانا بدترين شما كسي است كه دوست بدارد ديگران در پي او درآيند. چنين كسي دروغ زن يا سست رأي است» (همان، حديث ۸). اين دو روايت به روشني دو رسم ناپسند را، كه در جامعه كنوني ما رواج دارد، يادآورشده و بر لزوم پيرايش جامعه از آن تاكيد ميكند.
