حجت‌الاسلام فاضل‌میبدی عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در گفت‌و‌گو با ایکنا گفت: دغدغه معیشت بر دین اولویت دارد و اگر مسئله معیشت و امنیت حل شود، قطعاً مردم خودشان دیندار می‌شوند، اما اگر حل نشد و به نام دین بدتر شد، زمینه بی‌دینی نیز فراهم می‌شود.
دینداری مردم در گرو تامین معیشت است / فقر و تورم بی‌دینی به همراه دارد / جامعه را باید با عقل اداره کرد / وظیفه حکومت دینی، تامین امنیت و معیشت مردم است
دین و معیشت دو مقوله مهم و حیاتی در زندگی بشر است، اما در این میان تأمین معیشت در اولویت قرار می‌گیرد، زیرا در غیر این صورت دین نیز در شخصیت انسان و در جامعه متجلی و نهادینه نخواهد شد. اسلام نیز بر این امر تأکید دارد که فقر و تنگ‌دستی، بی‌دینی به همراه می‌آورد. بر همین اساس وظیفه حکومت‌ها بیش از هر چیز تأمین معیشت مردم است. خبرنگار ایکنا اصفهان، در همین رابطه گفت‌و‌گویی با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل‌میبدی، پژوهشگر دینی و عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، انجام داده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
ایکنا ـ چه رابطه و نسبتی میان دغدغه معیشت و دغدغه دین وجود دارد؟ با توجه به شرایط اقتصادی کشور، برخی معتقدند که در حال حاضر مسئله اصلی مردم، نان و معیشت است و دیگر دغدغه دین ندارند. به نظر شما این استدلال قابل پذیرش است؟
مسئله معیشت، دغدغه همیشگی مردم در طول تاریخ بوده است و مردم پیش از دغدغه معیشت، دغدغه دین را نداشتند. بنابراین تا مسئله معیشت مردم حل نشود، مسائل مربوط به دین هم حل نمی‌شود و این یک واقعیت تاریخی است. اینکه قرآن می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» یعنی پیامبران آمده‌اند تا عدالت اجتماعی را برپا کنند، اگر در زندگی، عدالت اجتماعی نباشد، دینداری هم تحقق پیدا نمی‌کند. پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «كادَ الْفَقْرُ أنْ يَكُونَ كُفْراً»؛ یعنی فقر بی‌دینی می‌آورد. اگر معیشت مردم در جامعه حل نشود، نمی‌توانیم توقع دینداری داشته باشیم. امام علی(ع) هم در نهج‌البلاغه خطاب به فرزندش محمدبن حنفیه می‌فرمایند: از فقر بپرهیز؛ مسئله معیشت را حل کن؛ فقر سه اثر منفی به همراه دارد؛ عقل آدمی را خراب می‌کند، دوم دین انسان را خراب می‌کند و سوم هم شورش عمومی ایجاد می‌کند. بین دین و معیشت، دغدغه معیشت در اولویت اول است. پیامبر اکرم(ص) در حدیثی می‌فرمایند: «فَلَوْلا الْخُبْزُ ما صَلَّیْنا وَلا صُمْنا وَلا اَدَّیْنا فَرائِضَ رَبِّنا عَزَّ وَ جَلَّ؛ اگر نان نبود، نه نماز می‌خواندیم و نه روزه می‌گرفتیم و نه واجبات پروردگار بزرگ خود را ادا می‌کردیم».
قبل از انقلاب در جامعه اختلاف طبقاتی وجود داشت و مردم نیز برای برقراری عدالت اجتماعی قیام کردند، زیرا اقتصاد جامعه از بین رفته بود. به همین دلیل انقلاب شد تا مشکل اقتصاد و معیشت رفع شود و عدالت اجتماعی در جامعه تحقق پیدا کند. امروز اگر مشکل معیشت مردم حل نشود، نمی‌توان مسائل مربوط به دین را حل کرد. در قرآن تعداد آیاتی که درباره فقر، مسکین، انفاق، صدقه و زکات آمده، بیشتر از آیات مربوط به نماز است. خداوند در قرآن می‌فرماید: وای به حال کسانی که نماز می‌خوانند، اما به فکر معیشت مردم نیستند. «فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ؛ الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ؛ الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ؛ وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ». یا می‌فرماید: کسانی دین خدا را تخطئه می‌کنند که به فکر معیشت مردم نیستند. بنابراین دغدغه معیشت مردم از مسائل اصلی و مهم بشریت بوده و قرآن و پیامبر(ص) هم تأکید کرده‌اند که مسئله معیشت مردم را حل کنید و بعد به مسئله دینداری بپردازید.
ایکنا ـ یعنی اگر معیشت مردم با مشکل مواجه شود سبب روی‌گردانی از دین و بدبینی به آن می‌شود؟
اگر در جامعه فقر وجود داشته باشد، مشکل اقتصاد مردم حل نشود، کسب و کار و درآمد نباشد و تورم وجود داشته باشد، زمینه برای بی‌دینی هم فراهم می‌شود. مردم از حکومت دینی، انتظار حل مسئله معیشت را دارند، در حقیقت یکی از وظایف اصلی حکومت دینی، تأمین امنیت و معیشت مردم است. اگر مسئله معیشت و امنیت حل شود، قطعاً مردم خودشان دیندار می‌شوند، اما اگر حل نشد و خدای ناکرده به نام دین بدتر شد، زمینه بی‌دینی نیز فراهم می‌شود.
ایکنا ـ متولیان دین همواره مدعی هستند که اسلام برای تمام عرصه‌های زندگی و مناسبات جامعه برنامه دارد، اما وقتی مردم در عمل ببینند که مشکلات و چالش‌های متعددی مانند گرانی و تورم در حوزه اقتصادی و آسیب‌های اجتماعی مثل فقر، شکاف طبقاتی، طلاق و ... وجود دارد، آیا این امر باعث بدبینی و روی‌گردانی از دین نمی‌شود؟
کسانی که این‌طور می‌گویند اشتباه می‌کنند. دین برای جامعه برنامه دارد، اما همه چیز در حدیث و روایات نیست. دین می‌گوید برای حل مشکلات جامعه از افراد متخصص و کاردان استفاده کنید. از عقل مردم استفاده کنید، چه مسلمان باشند و چه غیرمسلمان. مثلاً اگر بخواهند در کشور بیمارستانی مطابق با استانداردهای جهانی احداث کنند، از نقشه بیمارستان‌هایی که استانداردهای جهانی دارند، استفاده می‌کنند، به حدیث و روایات که مراجعه نمی‌کنند. جامعه هم مثل اداره بیمارستان می‌ماند، زیرا جامعه شهرسازی، مسئله محیط زیست، قانون‌گذاری و ... دارد و همه این‌ها روش خود را دارد که آن را هم باید عاقلان و متخصصان تعیین و تأیید کنند. بنابراین نمی‌توان همه چیز را براساس حدیث و روایات ایجاد کنیم. شاید یکی از عواملی که باعث شده در برخی زمینه‌ها عقب بمانیم و یا شکست بخوریم این بوده که تصور کردیم همه چیز را فقط و فقط می‌توان با احادیث و روایات حل کرد؛ باید گفت این‌گونه نیست، چون خداوند به انسان می‌گوید من به شما عقل هم داده‌ام، دو پیغمبر داده‌ام؛ یکی پیغمبر ظاهر که حضرت رسول اکرم(ص) است و دیگری هم پیغمبر باطن که همان عقل آدمی است. در جامعه از پیامبر باطن استفاده نکرده‌ایم و متقابلاً سخنان و احادیث پیامبر(ص) را هم به خوبی نفهمیدهایم.
ایکنا ـ یعنی شما معتقدید که دین برای همه ابعاد و شئون زندگی برنامه ندارد؟
دین می‌خواهد بشر با خیال راحت در جامعه‌ای سالم زندگی کند و امنیت و معیشت داشته باشد، اما اینکه این امنیت و معیشت چگونه حاصل شود، نسخه‌ای برای آن نمی‌پیچد. مثلاً اسلام تأکید دارد که مردم تمیز باشند و نمی‌گوید این تمیزی و شست‌وشو باید با استفاده از دوش باشد و یا از طریق خزینه‌های قدیم، یعنی روش را اسلام تعیین نمی‌کند، این عقل بشر است که تعیین می‌کند انسان باید از صابون استفاده کند و حتماً زیر دوش خود را شست‌وشو دهد و سایر روش‌هایی که مرتباً تغییر هم پیدا می‌کنند.
اینکه بگوییم دین برای همه ابعاد زندگی بشر نسخه پیچیده است حرف درستی نیست، اما دین می‌خواهد زندگی بشر درست و صحیح انجام شود. اسلام از مسلمان جسم سالم می‌خواهد، اما چگونگی آن را عقل و یا متخصصان تعیین می‌کنند. دین نمی‌گوید فلان بیمارستان باید چگونه ساخته شود و یا بهداشت چگونه باید رعایت شود، بلکه این‌ها را عقل بشر مشخص می‌کند.
دینداری مردم در گرو تامین معیشت است / فقر و تورم بی‌دینی به همراه دارد / جامعه را باید با عقل اداره کرد / وظیفه حکومت دینی، تامین امنیت و معیشت مردم است
دین و معیشت دو مقوله مهم و حیاتی در زندگی بشر است، اما در این میان تأمین معیشت در اولویت قرار می‌گیرد، زیرا در غیر این صورت دین نیز در شخصیت انسان و در جامعه متجلی و نهادینه نخواهد شد. اسلام نیز بر این امر تأکید دارد که فقر و تنگ‌دستی، بی‌دینی به همراه می‌آورد. بر همین اساس وظیفه حکومت‌ها بیش از هر چیز تأمین معیشت مردم است. خبرنگار ایکنا اصفهان، در همین رابطه گفت‌و‌گویی با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل‌میبدی، پژوهشگر دینی و عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، انجام داده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
ایکنا ـ چه رابطه و نسبتی میان دغدغه معیشت و دغدغه دین وجود دارد؟ با توجه به شرایط اقتصادی کشور، برخی معتقدند که در حال حاضر مسئله اصلی مردم، نان و معیشت است و دیگر دغدغه دین ندارند. به نظر شما این استدلال قابل پذیرش است؟
مسئله معیشت، دغدغه همیشگی مردم در طول تاریخ بوده است و مردم پیش از دغدغه معیشت، دغدغه دین را نداشتند. بنابراین تا مسئله معیشت مردم حل نشود، مسائل مربوط به دین هم حل نمی‌شود و این یک واقعیت تاریخی است. اینکه قرآن می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» یعنی پیامبران آمده‌اند تا عدالت اجتماعی را برپا کنند، اگر در زندگی، عدالت اجتماعی نباشد، دینداری هم تحقق پیدا نمی‌کند. پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «كادَ الْفَقْرُ أنْ يَكُونَ كُفْراً»؛ یعنی فقر بی‌دینی می‌آورد. اگر معیشت مردم در جامعه حل نشود، نمی‌توانیم توقع دینداری داشته باشیم. امام علی(ع) هم در نهج‌البلاغه خطاب به فرزندش محمدبن حنفیه می‌فرمایند: از فقر بپرهیز؛ مسئله معیشت را حل کن؛ فقر سه اثر منفی به همراه دارد؛ عقل آدمی را خراب می‌کند، دوم دین انسان را خراب می‌کند و سوم هم شورش عمومی ایجاد می‌کند. بین دین و معیشت، دغدغه معیشت در اولویت اول است. پیامبر اکرم(ص) در حدیثی می‌فرمایند: «فَلَوْلا الْخُبْزُ ما صَلَّیْنا وَلا صُمْنا وَلا اَدَّیْنا فَرائِضَ رَبِّنا عَزَّ وَ جَلَّ؛ اگر نان نبود، نه نماز می‌خواندیم و نه روزه می‌گرفتیم و نه واجبات پروردگار بزرگ خود را ادا می‌کردیم».
قبل از انقلاب در جامعه اختلاف طبقاتی وجود داشت و مردم نیز برای برقراری عدالت اجتماعی قیام کردند، زیرا اقتصاد جامعه از بین رفته بود. به همین دلیل انقلاب شد تا مشکل اقتصاد و معیشت رفع شود و عدالت اجتماعی در جامعه تحقق پیدا کند. امروز اگر مشکل معیشت مردم حل نشود، نمی‌توان مسائل مربوط به دین را حل کرد. در قرآن تعداد آیاتی که درباره فقر، مسکین، انفاق، صدقه و زکات آمده، بیشتر از آیات مربوط به نماز است. خداوند در قرآن می‌فرماید: وای به حال کسانی که نماز می‌خوانند، اما به فکر معیشت مردم نیستند. «فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ؛ الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ؛ الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ؛ وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ». یا می‌فرماید: کسانی دین خدا را تخطئه می‌کنند که به فکر معیشت مردم نیستند. بنابراین دغدغه معیشت مردم از مسائل اصلی و مهم بشریت بوده و قرآن و پیامبر(ص) هم تأکید کرده‌اند که مسئله معیشت مردم را حل کنید و بعد به مسئله دینداری بپردازید.
ایکنا ـ یعنی اگر معیشت مردم با مشکل مواجه شود سبب روی‌گردانی از دین و بدبینی به آن می‌شود؟
اگر در جامعه فقر وجود داشته باشد، مشکل اقتصاد مردم حل نشود، کسب و کار و درآمد نباشد و تورم وجود داشته باشد، زمینه برای بی‌دینی هم فراهم می‌شود. مردم از حکومت دینی، انتظار حل مسئله معیشت را دارند، در حقیقت یکی از وظایف اصلی حکومت دینی، تأمین امنیت و معیشت مردم است. اگر مسئله معیشت و امنیت حل شود، قطعاً مردم خودشان دیندار می‌شوند، اما اگر حل نشد و خدای ناکرده به نام دین بدتر شد، زمینه بی‌دینی نیز فراهم می‌شود.
ایکنا ـ متولیان دین همواره مدعی هستند که اسلام برای تمام عرصه‌های زندگی و مناسبات جامعه برنامه دارد، اما وقتی مردم در عمل ببینند که مشکلات و چالش‌های متعددی مانند گرانی و تورم در حوزه اقتصادی و آسیب‌های اجتماعی مثل فقر، شکاف طبقاتی، طلاق و ... وجود دارد، آیا این امر باعث بدبینی و روی‌گردانی از دین نمی‌شود؟
کسانی که این‌طور می‌گویند اشتباه می‌کنند. دین برای جامعه برنامه دارد، اما همه چیز در حدیث و روایات نیست. دین می‌گوید برای حل مشکلات جامعه از افراد متخصص و کاردان استفاده کنید. از عقل مردم استفاده کنید، چه مسلمان باشند و چه غیرمسلمان. مثلاً اگر بخواهند در کشور بیمارستانی مطابق با استانداردهای جهانی احداث کنند، از نقشه بیمارستان‌هایی که استانداردهای جهانی دارند، استفاده می‌کنند، به حدیث و روایات که مراجعه نمی‌کنند. جامعه هم مثل اداره بیمارستان می‌ماند، زیرا جامعه شهرسازی، مسئله محیط زیست، قانون‌گذاری و ... دارد و همه این‌ها روش خود را دارد که آن را هم باید عاقلان و متخصصان تعیین و تأیید کنند. بنابراین نمی‌توان همه چیز را براساس حدیث و روایات ایجاد کنیم. شاید یکی از عواملی که باعث شده در برخی زمینه‌ها عقب بمانیم و یا شکست بخوریم این بوده که تصور کردیم همه چیز را فقط و فقط می‌توان با احادیث و روایات حل کرد؛ باید گفت این‌گونه نیست، چون خداوند به انسان می‌گوید من به شما عقل هم داده‌ام، دو پیغمبر داده‌ام؛ یکی پیغمبر ظاهر که حضرت رسول اکرم(ص) است و دیگری هم پیغمبر باطن که همان عقل آدمی است. در جامعه از پیامبر باطن استفاده نکرده‌ایم و متقابلاً سخنان و احادیث پیامبر(ص) را هم به خوبی نفهمیدهایم.
ایکنا ـ یعنی شما معتقدید که دین برای همه ابعاد و شئون زندگی برنامه ندارد؟
دین می‌خواهد بشر با خیال راحت در جامعه‌ای سالم زندگی کند و امنیت و معیشت داشته باشد، اما اینکه این امنیت و معیشت چگونه حاصل شود، نسخه‌ای برای آن نمی‌پیچد. مثلاً اسلام تأکید دارد که مردم تمیز باشند و نمی‌گوید این تمیزی و شست‌وشو باید با استفاده از دوش باشد و یا از طریق خزینه‌های قدیم، یعنی روش را اسلام تعیین نمی‌کند، این عقل بشر است که تعیین می‌کند انسان باید از صابون استفاده کند و حتماً زیر دوش خود را شست‌وشو دهد و سایر روش‌هایی که مرتباً تغییر هم پیدا می‌کنند.
اینکه بگوییم دین برای همه ابعاد زندگی بشر نسخه پیچیده است حرف درستی نیست، اما دین می‌خواهد زندگی بشر درست و صحیح انجام شود. اسلام از مسلمان جسم سالم می‌خواهد، اما چگونگی آن را عقل و یا متخصصان تعیین می‌کنند. دین نمی‌گوید فلان بیمارستان باید چگونه ساخته شود و یا بهداشت چگونه باید رعایت شود، بلکه این‌ها را عقل بشر مشخص می‌کند.
