رضااحمدی: امام علی (ع)مصلحت اسلام و جامعه اسلامی را بر هر چیز و حتی خودش مقدم می داشت
شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) -پس از ماجرای سقیفه حضرت علی علیه السلام برای 25 سال عنان مرکب قدرت را رها کرده و دنیا را به اهلش واگذاشت.گروهی از معاصران و در راس آنها دکتر علی شریعتی این دوره را دوران سکوت امیرالمونین علیه السلام می دانند و معتقدند که این سکوت بلندترین فریاد آن حضرت است.کتابهای تاریخ نمایی از تلاشهای آن حضرت در جهت حفظ اسلام و دفاع از حقوق الناس را به تصویر می کشند.
گفت وگوی شفقنا با رضا احمدی، استاد تاریخ اسلام دانشگاه مفید قم درباره نقش اجتماعی حضرت علی علیه در دوران خلافت خلفاء را در ادامه می خوانید:
استاد تاریخ اسلام دانشگاه مفید نقش مشورتی حضرت را برای صاحبان قدرت در این 25 سال برجسته می داند .
او معتقد است عدم کینه توزی در رفتار و کردار آن امام باعث ارائه مشورتهای دلسوزانه شده و در سایه این مشورتها از تضییع حقوق مردم جلوگیری شده است.
- استراتژی اجتماعی و سیاسی حضرت در این 25 سال خلافت خلفاء چه بود؟
استراتژی حضرت در این دوره حفظ وحدت در حکومت نو پای مدینه بود تا دستاوردهای نبی مکرم اسلام حفظ شود. پس از رحلت پیامبر اسلام شورش عمومی قبایل علیه مدینه آغاز شد و فقط شهرهای مکه و طایف با مدینه همراه ماند.
حضرت علی (ع) در این دوره در خارج از دایره قدرت قرار داشت، هر سه خلیفه، با توجه به جایگاه حضرت در حد امکان سعی داشتند در جاهای که در می ماندند از نظرات مشورتهای ایشان استفاده کنند به گونه ای که خلیفه دوم بارها به ان اعتراف کرده است ، « لولا علی لهلک عمر».
- آیا این جایگاه در دوران هر سه خلیفه یکسان بود؟
با توجه به نیازی که داشتند به حضرت مراجعه می کردند لذا ما در زمان هر سه خلیفه مراجعه به حضرت را مشاهده می کنیم.
- نقش اجتماعی حضرت در عصر خلافت خلیفه اول چگونه بود؟
با اتفاق های که پس از رحلت پیامبر اسلام به وقوع پیوست، حضرت علی (ع) و طرفدارنش در شرایط خاصی قرا گرفتند. دوره خلافت ابوبکر از سال 14- 11 هجری است حاکمیت نوپای مدینه در معرض شورش فراگیری قبایل بدوی قرار گرفت به جزء مکه و طائف همه شبه جزیره بر علیه مدینه سر به شورش زدند، هرآن احتمال سقوط مدینه و پایان قدرت مسلمان در مدینه را روز شماری می کردند.
در حقيت امير مؤمنان (ع) بين ارتداد مردم و بازگشت به رسوم جاهلي و ميان صبر و شكيبائي، يكي را بايد انتخاب مي‌كرد طبق دستور رسول خدا (ص) گذشتن از حق خود برای اینک اصل و اساس اسلام به خطر نيفتد ، سعی در مساعدت با خلفا داشت.
از اخبار موجود در منابع تاریخی در می یابیم گرچه شرایط حضرت در عصر خلیفه اول بسیار دشوارتر بود اما این مانع از مساعدت های ایشان نگردید.
- چه فعالیتهای برای حضرت در این دوره نقل شده است؟
در متون تاریخ چند نوع مساعدت به خلفاء نقل شده است. امور قضایى، پرسشهاى علمى، امور مالى و امور نظامى بوده است. ابوبكر در 2 سال و 3 ماه دوران خلافت خويش 14 مورد به حضرت مراجعه داشته است.
از اقداماتی که در برخی از متون تاریخی آمده است مشارکت در دفاع از شهر مدینه در مقابل حمله بدویان می باشد. در این دوره سپاه مدینه در لشکر اسامه برای ماموریتی به شمال عربستان رفته بودند. مدینه توان دفاع در مقابل شورش بدویان را نداشت.
خلیفه درمسایل قضایی به حضرت مراجعه می کرد. برای نمونه ابوبکر در حکم لواط از حضرت سوال کرد این واقعه در متون شیعه و اهل سنت آمده است.
فعالیت عمده علمی حضرت در دوره ابوبکر جمع آوری میراث حضرت محمد یعنی قرآن بود. ایشان همه فعالیت های خود را کنار گذاشت تا این میراث نبوت را جمع آوری نماید.
- وضعیت درعصر خلیفه دوم چگونه بود؟
سال های 13تا 24 هجری عصر خلیفه دوم است. در این دوره تحولات عمده در حوزه فتوحات به وقوع پیوست، شام، مصر و ایران در این دوره فتح شد. فتوحات جامعه را تحت تاثر قرار داد. بنابر نوشته برخی مورخین، عمر بن خطاب در 10 سال و 5 ماه خلافت، 85 مورد با حضرت علی مشورت کرده است.
- مهمترین مشاوره های در چه مواردی بوده است؟
از مشورتهای مهم حضرت علی(ع) به خلیفه دوم تعیین هجرت به عنوان مبدا تاریخ اسلام است. خلیفه برای تعیین مبدا تاریخ با صحابه مشورت کرد در بین نظرها ، رای حضرت را پذیرفت که هجرت رسول خدا از مکه به مدینه را مبدا تاریخ مسلمانان باشد. مورد بعدی، پس از شکست مسلمانان از فرس در نبرد جسر و کشته شدن ابوعبیده ثقفی، خلیفه به شدت ترسیده بود و قصد حضور در نبرد را داشت، پس از مشورت با حضرت علی(ع) به جبهه فرس نرفت. عمر برای تعیین فرمانده جبهه نبرد نیز با صحابه مشورت کرد، علی (ع) سعد بن ابی وقاص را معرفی کرد که مورد قبول عمر واقع شد.
عمر در موارد متعددی، در امور قضایی ده‌ها بار نظر امام علی(ع) را بر رأی خودش ترجیح داد.
از ابن عباس نقل شده است، زن ديوانه اي را كه محکوم به زنا بود، نزد عمر آوردند، دستور سنگسارش داد . هنگامي كه او را براي اجراي حدّ مي بردند، از كنار علي (ع) عبور كردند ، فرمود : اين زن چه كار كرده است ؟ گفتند : ديوانه اي است و زنا كرده است. وعمر دستور به رجم وي داده است . فرمود : او را بر گردانيد ، سپس نزد عمر آمد و فرمود: مگر نمي داني از سه نفر تكليف بر داشته شده است : 1. ديوانه 2. انسان خوابيده 3. نابالغ . عمر گفت : آري ، شنيده ام ، فرمود : پس اين زن را رها كن ، عمر او را آزاد كرد و شروع به تكبير گفتن نمود .
عمر بارها به خدا پناه مي برد از اين كه مشكلي علمي برايش پيش آيد وعلي (ع) نباشد در چنين مواردي بود كه عمر مي گفت: اگر علي نبود عمر هلاك مي شد. « لولا على لهلك عمر» .
- واکنش حضرت علی (ع) به درخواست خلفا چگونه بود؟
حضرت با گشاده رویی استقبال می کرد، در حالی که اندکی از برخوردهای حضرت در کتاب های تاریخی و سیره آمده است. خلیفه دوم از حکم شراب در مانده بود درفتوحات دسته ای مسلمانان مبادرت نوشیدن شراب می کردند، فرماندهان حکم آن را از خلیفه سوال کردند، خلیفه متحیر بود حکم آن را از حضرت علی پرسید و جواب را دریافت کرد.
پس از فتح شام توسط مسلمانان، عمر قصد دیدار از شام داشت. خلیفه هنگام مسافرت به شام، حضرت علی (ع) را به عنوان جانشین خود در مدینه تعیین کرد.
ابوموسی اشعر در فتح شوش به مقبره دانیال نبی رسیده بود، سوالی از عمر کرده بود که چه باید کرد، عمر از حضرت سوال کرد، پاسخ داد بر دانیال نبی نماز بخوانند.
حضرت در واقعه مواجهه عمر با "هرمزان" شاهزاده ایرانی او را قتل هرمزان بازداشت.
- در عصر عثمان بن عفان، خلیفه سوم؛ چه مساعدت هایی از سوی حضرت صورت گرفت؟
خلافت عثمان از سال 35-24 هجری را شامل می شود که دوره بسیار حساسی بود به گونه که همه تحولات پس از آن به اتفاق های این دوره گره خورده است. حضرت در دوره عثمان بنابر اقتضاهایی بیشتر خارج از مدینه بسر می برد. عثمان نیز چون دو خلیفه قبل از نظرات قضایی و علمی و مشورت ها و راهنمایی های دلسوزانه علی (ع) استفاده می کرد اما چون خلیفه دوم نبود.
او به ناچار در اتفاق های متعدد از حضرت استمداد می کرد، در سال های آخر خلافت عثمان، اختلافی که بین عثمان و ابوذر در باره حدیثی پیش آمده بود، او حضرت را خواست و در آن باره آن مسئله از ایشان نظر خواست.
همچنین در واقعه مخالفت های مردم مصر، کوفه وبصره علیه عثمان و امویان، عثمان از حضرت خواست تا میانجی گری نماید که علی (ع) میانجی بین عثمان و شورشیان بود . حضرت شورشیان را مجاب کرد تا به شهرهایشان باز گردند و عثمان هم قبول کرد تا مشکلات پیش آمده را مرتفع سازد. با تخلف مشاوران عثمان شورشیان بار دیگر به شهر باز گشتند. عثمان دوباره به حضرت متوسل شد.
- یکی از مواردی که بسیار درباره آن سخن گفته شده نقشی است که حضرت در این مقطع تاریخ داشته اند. در این باره بیشتر توضیح دهید.
وقتی به امام علی(ع) گزارش دادند که مردم کمر به کشتن عثمان بسته‌اند، آن حضرت برای دفاع از عثمان به رویاروی با محاصره کنندگان برخاست. او به فرزندان خود دستور داد شمشیرهای خود را بردارید و بر در خانه عثمان بایستید و اجازه ندهید کسی به خلیفه دست یابد.
فرزندان حضرت در اجرای امر پدر، خود را به خانه عثمان رساندند و با مهاجمان به کارزار پرداختند تا جایی که در این ماجرا سر و صورت امام حسن(ع) خونی و سر قنبر ـ غلام امام(ع) ـ به سختی مجروح گردید.
پس از کشته شدن عثمان ، شورشیان و مردم مدینه اجازه نماز بر جنازه و دفن او در قبرستان مسلمانان ندادند.
جنازه عثمان سه شبانه روز بر روی خاک ماند و کسی حاضر به دفن او نشد. روز سوم امام علی(ع) واسطه شد و عده‌ای را مأمور کرد تا او را دفن کنند. مردم وقتی دانستند که عثمان را می‌خواهند دفن کنند، دامن‌های خود را پر از سنگ کردند و بر سر راه جنازه‌اش نشستند. وقتی جنازه عثمان را آوردند، مردم آن را سنگ باران کردند و در نهایت او را در حشّ کوکب که مکان دفن یهودی‌ها بود، دفن کردند.
- علت اینکه حضرت علی علیه السلام اینگونه به درخواست خلفاء برای مشورت پاسخ مثبت می دادند چیست؟
چند عامل را می توان برای این سوال مطرح کرد. اول اینکه امام علی (ع) در تمام دوران حیاتش مصلحت اسلام و جامعه اسلامی را بر هر چیز و حتی خودش مقدم می داشت. او در قضاوتها نظر مشورتی می داد و مانع ضایع شدن حقوق مردم می شد. او در مسائلی که می توانست باعث انحراف دین شود نقش اساسی ایفا می کرد. در واقع حضرت می توانست بعد از برکناری در خانه بنشیند و با سکوت خود و مشورت ندادن به خلفاء زمینه سقوط سریع آنها را فراهم کند اما حضرت مصلحت مهمتری را پیش رو دارد و آن اسلام و حق الناس است.
دومین عامل عدم کینه توزی در رفتار حضرت است لذا وقتی که خلفاء از او مشورت می خواهند ذره ای کینه در رفتار و کردار حضرت دیده نمی شود
