پول، پارتی و مشکلات پیش رو

 رضا احمدی

آسیب شناسی رفتاری ایرانیان

مقدمه:

پدر عمرش به شصت سالگی رسیده بود، همیشه آرزوی ماشین دار شدن داشت. با قرض، پرایدی دست و پا کرد. پدر نه رانندگی می دانست و نه گواهینامه داشت. پسر کوچک خانه که ترم سوم پیام نور بود، راننده خانه شد. او در آموزشگاه زبان به کودکان زبان انگلیسی آموزش می داد. روزی در بازگشت به خانه در اثر سرعت زیاد پیر مردی را زیر گرفت، که در دم کشته شد. پسر از سوی پاسگاه بازداشت گردید، خانواده به تکاپو افتادند، با یکی از بستگان که از نیروهای .... بود و صاحب نفوذ در دستگاه بود، تماس گرفتند، خیالشان راحت شد. او خود را به پاسگاه رساند، وقتی ماموران پاسگاه فهمیدند بازداشتی وابسته به حاجی آقا است، رفتارها نسبت به او کاملا تغییر کرد. قول دادند فردا صبح پرونده به دادگاه رسانده و او را آزاد کنند. مقتول هنوز دفن نشده بود که راننده مقصر، آزاد شد. خانواده مقتول دست به دهان مانده بودند. راننده بیمه تکمیلی نداشت مجبور بود مقداری از دیه را از جیب داده و سه ماه هم زندان برود. خانواده مقتول رضایت نمی دادند در این صورت، راننده به سه ماه زندان محکوم می گردید. راننده چند ترم قبل استاد زبان پسر معاون دادستان بود، راننده به همراه پدر به دفتر معاون دادستان مراجعه کرد، او با دلداری به آنها گفت، اگر کار به زندان بکشد، هیچ مسئله ای نداره ، مدتی برایت مرخصی رد می شود، مابقی صبح ها به زندان می آیید، شب ها هم می روی خانه. این یک حکایت بسیار کوچک از وضعیت نظام اداری کشور است. با پارتی می توان هرکاری را انجام داد، مردم وقتی کار ادارای، بانکی، قضایی و.....برایشان پیش می آید، حتی اگر کار پیش پاافتاده باشد، اولین چیزی که به ذهنشان می رسد، این است که کسی در این ادارات دارید؟ زیرا باور عمومی این است کار بی آشنا کاری پیش نمی رود. این وضعیت حکایت از فساد اداری، بی اعتماد عموی و آسیبی فراگیر در جامعه به نام «پارتی بازی» است.

پارتی بازی:

خویشاوندسالاری[۱]، پارتی‌بازی به انگلیسی (Nepotism)، یکی از مصادیق شایع فساد اداری است که به تبعیض و جایگزینی رابطه به جای ضابطه دلالت دارد. واژهٔ «پارتی‌بازی» برگرفته از لغت لاتین «پارتی»∗ به معنای حزب، گروه، طرفداری و جانبداری می‌باشد و در سده اخیر وارد زبان فارسی شده‌است، گرچه در زبان انگلیسی برای این مفهوم از «نپوتیسم»∗ استفاده می‌گردد.

( ویکی پدیی یا )

“پارتی‌بازی” یکی از مصادیق شایع فساد اداری است. براساس نتایج “طرح پیمایش ملی ارزش¬ها و نگرش‌های ایرانیان”، بالغ بر ۸۷ درصد مردم، وجود پارتی‌بازی در جامعه را یک معضل جدی و مهم ارزیابی کرده‌اند. مطابق یافته های این پژوهش ملی، بیش از ۸۱ درصد جامعه آماری معتقدند، نداشتن پول و پارتی‌ باعث ضایع شدن حقوق فردی می‌شود و بالغ بر۶۰ درصد افراد جامعه واقعاً نمی‌دانند بالاخره باید قانون را رعایت کنند یا اینکه پارتی‌بازی کنند تا کارشان پیش برود.

براساس برخی پژوهش¬های دیگر نیز «پارتی‌بازی» پس از «بیکاری» و « تورم» در ردیف سومین معضلات اجتماعی جامعه ایران قرارداده است.

(خبرگزاری ایسنا)

پارتی ‌بازی در ادبیات عامیانه با تعابیری نظیر بند (پ) ( پول و پارتی)، اعمال نفوذ نام برده می‌شود!

اگر کسی باعث شود که حق قانونی، فردی یا عموم زیر پاگذاشته شود و به هر نحوی در اختیار فرد خاصی گذاشته شود، از مصادیق پارتی بازی است.

اعمال نفوذ و پارتی بازی، آسیب آزاردهنده که حکایت از حاکمیت تبیض در جامعه دارد و آن جامعه تبدار است. زیرا در جامعه تبعیضی آشکار، عریان و آزار دهند رایج است. که آثار اجتماعی و روانی فراوانی بر مردم تحمیل می نماید.

گستره پارتی بازی را می توان از کوچکترین امور چون گرفتن، نان بی نونوبت از نانوایی، بی نوبت پیش دکتر رفتن، وام بی نوبت و ضامن و.....تا تایید در کاندیداتوری ریاست جمهوری دیده می شود.

این باور به یک فرهنگ تبدیل شده که بی آشنا نمی توان کاری را پیش برد، اگرهم تصوری نادرست باشد ولی یک باور اجتماعی این است.

عوامل شکل گیری پارتی بازی

چرا پارتی بازی به فرهنگی عادی در جامعه تبدیل شده و زشتی آشکار ندارد و بلکه نشانه زرنگی فرد می باشد ؟ درحالیکه دسته ای از آنها تضییع حق الناس است و حرام می باشد. احساس می شود که پارتی بازی تامین کننده منافع بخشی از جامعه می باشد. زیرا گاهی اگر با اعمال نفوذ عمل نشود، حق مصرح شخص تضییع می گردد. این وضعیت حاکی از آسیب دیگری است.

چه عاملی باعث رواج این آسیب در جامعه شده است؟

متغییرهای مختلف در شکل گیری و گسترش فرهنگ پارتی بازی در جامعه ما ماثر است و انسان ها عمدتا نتیجه ساختارهایی هستند که در آن زندگی می کنند.

( سریع القلم، فرهنگ سیاسی ایران،14)

1- فرهنگ خویشاوندگرایی

بررسی تاریخ سیاسی ایران در واقع مطالعه تاریخ صعود و زوال عشایراست. بافت اجتماعی ایلی- عشیره ای جامعه ایران به تولید فرهنگ عشیره ای منتهی شده است که قرن ها بر ایران سیطره داشته است. در این فرهنگ فرد، خود را ازنظر اقتصادی و امنیتی وابسته به عشیره¬ای می داند. در این نظام فرهنگ همه مناسبات براساس مبانی خویشاوندگرایی سامان یافته است.

هنگامی که حس تعلق ایلی قوی باشد، این تعهدات در مقابل ایل ایفا می شود، از این رو، وقتی گروهی از ایل یا حتی افراد از یک ایل به موقعیت اجتماعی بارزی دست می یابند، نقش ها و مشاغل متعددی را به اعضای ایل و طایفه خود واگذار می کنند. (همان، ص 61.)

در فرهنگ عشیره ای حس خودی و بیگانه معیار واگذاری مناصب ، مشاغل، پیشرفت، و دریافت خدمات و بهره مندی از منافع عمومی است. در این فرهنگ مبنای بهره مندی و دستیابی ها، خویشاوندی است، نه تخصص، کارآمدی و بهره وری، منافع ملی . در این فرهنگ حس انسانی، حقوق عامه و منافع ملی به مراتب ضعیف تر می باشد.

گرچه امروز حاکمیت ایلی و بافت عشیره ای در جامعه ایران کم رنگ شده است ولی تأثیرات فرهنگ انباشته آن همچنان به چشم می خورد، پارتی بازی نمودی از حس خویشاوندگرایی و تامین منافع است.

2- گسترش شهرنشینی

با استقرار دولت قاجار و برقراری امنیت نسبی در قرن 13، جمعیت یکجا نشین رو به ازدیاد گذاشت و شهرنشینی در ایران گسترش یافت . نظام شهر نشینی بستر تعامل و تقسیم اجتماعی کار بود. شهرها همچنان بافت قومی خود را حفظ کرده، زیرا محل استقرار اقوام بود. بافت اجتماعی ، قومی و رعایت ، حفظ مناسبات قومی در امور اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، سعی در تقویت وابستگان خود داشتند. حس تقویت قوم و طایفه خود در مقابل دیگران در مناسبات جدید اجتماعی موجب گردید تا افرادی که به مناصب حکومتی دست می یافتند از وابستگان حمایت و آنها را به کار گمارند. در شهرها نیز این رویه جاری بود. این نوع از تعامل اجتماعی تا به امروز ادامه یافته، گرچه شکل قومی آن فروکاسته شده است و گروه دوستان و آشنایان و هم خطی¬ ها و خودیها در اولویت قرار گرفته اند و یا با دریافت وجوهی به رفع و رجوع کارهای دیگران اقدام می شود.

3- تمرکز قدرت

با استقرار سلسله قاجار و آغاز تمرکز هرچه بیشتر قدرت در دست دولت، روند جدیدی در ایران آغاز گردید. در دوره های بعد همه امور در دست دولت¬ها قرار گرفت ، آنها نیز سعی داشتند وفاداران به خود را در مناصب حساس و نون و آبدار مستقر سازند. در این دوره پارتی بازها رسمیت و قانونی گردید.

این روند در بین مردم امری رایج شد. گستره نفوذ این فرهنگ با وجود شکل گیری قانون در دوره مشروط و بعد از آن تا به امروز متوقف نگردیده است. تازمانی که قدرت اقتصادی و سیاسی در دست دولت هاست و این از هم جدا نشده اند، پارتی بازی و فساد امری عادی می باشد.

پیامدها :

پارتی بازی یکی از مصادیق فساد اداری است که در دنیای امروز به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به عنوان یکی از مهم‏ترین عوامل در سر راه پیشرفت جامعه است و این پدیده صدمات جبران ‏ناپذیری را بر روند توسعه جامعه تحمیل می کند. از گذشته های دور با وجود برنامه‏های اصلاحات اداری و قوانینی که برای مبارزه با فساد اداری یا تعدیل آن وضع شده است. مسئله فساد اداری حل نگردیده است. بدون تردید علت آن کمبود قوانین نیست.

1-آسیب به دین مردم

اعمال نفوذ و فساد اداری در جامعه امروز ما، که مدعی اسلام ودین است، آثارسوء و جبران ناپذیری بر دین مردم در پی دارد، زیرا حاکمیت خود را اسلامی می داند.

2- پذیرش نفی قانون و دور زدن آن

3- نفی شایسته سالاری

4- پذیرش تبعیض

5- فرار مغزها

6- فرار سرمایه های اقتصادی

7- ناامیدی اجتماعی

8- بحران ناکارآمدی سیستم

9- بحران مشروعیت

چه باید کرد:

اکنون این سؤال مطرح است، برای جلوگیری از گسترش این پدیده غیراخلاقی، غیرشرعی و قانونی، راه حلی وجود دارد تا جامعه امکان استفاده عادلانه از فرصتها برای همه فراهم گردد؟

راه حل های تک ساحتی کار ساز نیست، باید تغییرات در تمام سطوح سیاسی، اجتماعی، آموزش و پرورش و خانواده صورت گیرد.( ما ایرانیان، ص 27.)

اول گام : اراده الاصلاح:

از میان برداشتن این آسیب زیانبار اجتماعی که به خرده فرهنگی تبدیل شده، نیازمند اراده ملی در ارکان نظام و همه گروهای مرجع است. با کمال تاسف تا بحال اراده¬ای در این رابطه دیده نشده است. رفتارهای فراقانونی برای عده ای بسیار بابرکت، سودآور بوده است. و بدین خاطر از میان رفتن آن نان خیلی ها را آجر خواهد کرد.

گام دوم : اصلاح افکار

در جامعه ای که واژه پارتی، آشنا ، پیش از هر کاری به اذهان متبادر می شود، مبارزه با آن بسیار دشوار است و بلکه نیازمند فرهنگ سازی است. باید افکار جامعه را تغییر داد، که می شود، بدون پارتی به حقوق خود دست یافت و هم کارهایی را انجام داد. گرچه پذیرش عمومی آن بسیار دشوار است.

ابتدا از خودمان شروع کنیم و ذهنیت و فرهنگ پارتی بازی را در خودمان از بین ببریم.

گام سوم:

اصلاح فرهنگی

اصلاح فرهنگی کار زمانبر، دشوار ولی دارای آثار و برکات فراوان می باشد.

اصلاح و آموزش باید از کودکستانها و مدارس آغاز نماییم . باید مفاهیم کلیدی چون رعایت قانون، حقوق مردم، منافع ملی، نظم، احترام به همنوع ، پذیرش تفاوت انسان¬ها را در شهروند آینده نهادینه شود. این اقدام باید در برنامه های توسعه فرهنگی و اجتماعی تدوین و اجرا گردد.

گام چهارم: اصلاح نظام ادارای و قوانین:

اصلاح قوانین ونظام اداری نقش مهمی در این مهم دارد. گرچه در قوانین و مقررات موجود در کشور، واژه “پارتی‌بازی” مشاهده نمی‌شود، اما عبارت “اعمال نفوذ بر خلاف حق” دقیق ترین عبارتی است که هفتاد و یک سال پیش در ۲۹ آذر ۱۳۱۵، قانونی تحت عنوان «قانون‏ مجازات‏ اعمال‏ نفوذ برخلاف‏ حق‏ و مقررات‏ قانونی»‏ مشتمل بر ۴ ماده به تصویب مجلس شورای ملی رسیده است.

تغییر سیستم ادارای از راه اندازی دولت الکترونیک ، و شفاف سازی در این راه کمک شایانی خواهد کرد

گام پنجم: بهره گیری از تجربه ها:

بیش 170 کشور وجود دارد در برخی از کشور های به سبک معجزه آسایی فساد اداری را از میان برداشته اند، این تجربه ها فرارو ما قرار دارد و می توانیم از تجربه های آنها بهره گیری نماییم.

جمع بندی:

پارتی بازی بعنوان یک آسیب اجتماعی، عام البلوا که حیات اجتماعی، اقتصادی و... جامعه را تهدید می کند و موجب بسیاری از مفاسد و مشکلات می باشد، در صورت بی اعتنایی به آن چون موریانه پایه های اعتماد عمومی را سست خواهد کرد و امنیت ملی کشور را دست خوش تهدید خواهد داد.