توجه به حقوق منتقدان و مخالفان ویژگی حکومت علوی از دیدگاه حضرت زهرا(س)

گفت وگوی شفقنا با رضا احمدی استاد تاریخ اسلام
شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) -ایام فاطمیه چه بهره ای برای جامعه امروز دارد؟ این سوالی است که با فرا رسیدن ایام فاطمیه در مجالس و محافل صاحب نظران و محققان بسیار شنیده می شود و تاکنون افراد زیادی درباره آن سخن گفته اند.
رضا احمدی استاد تاریخ اسلام دانشگاه مفید شهر مقدس قم شناخت حضرت زهرا سلام الله علیها را لازمه بهره برداری از ایام فاطمیه می داند و معتقد است در خطبه های آن حضرت می توان شاخصه های یک حکومت مطلوب را به دست آورد.
در ایام فاطمه با این محقق حوزه علمیه قم به گفتگو نشستیم و از او پرسیدیم:
-در دهه فاطمیه قرار داریم به نظر شما مسئله چگونه می توان از این روزها بهتر بهره برداری کنیم؟
حضرت فاطمه(س) به عنوان مادر اهل بیت و یکی از مهمترین صحابه، همسر و یاور علی(ع) و دختر پیامبراسلام و کسی که در محل نزول وحی بزرگ شده و تربیت وحیانی گردیده مورد توجه ویژه مسلمانان خاصه شیعیان است. گرچه حضرت عمرکوتاهی داشت.
آنچه در رابطه با حضرت اهمیت ویژه دارد، عمر با برکت حضرت فاطمه (س) و میراث پربهایی است که بعد از خود به جا گذاشت و آن ائمه اطهار(ع) می باشند. نکته اساسی و قابل اهتمام در این روزها توجه به سیره و اندیشه حضرت فاطمه (ع) است. با شناخت سیره و پیروی از آن است که ما در دنیا و آخرت به رستگاری نائل می آییم زیرا شناخت پایه و زیر بنای هر حرکت است و بدون شناخت حرکت در مسیر حق بسیار دشوارو پر خطر است.
-برای شناخت حضرت فاطمه (س) چه امکانی در اختیار ماست؟
برای شناخت حضرت فاطمه(س) منابع بسیار در اختیار ماست که با مراجعه به آن می توانیم با اندیشه ها و سیره عملی آن حضرت آشنا شویم. منابع موجود در این رابطه دو دسته اند. دسته اول، مطالبی است که دیگران درباره حضرت آورده اند که به صورت روایت یا کتاب است. قسم دوم، آنچه که منسوب به خود حضرت است و در دست ماست، یکی از آنها خطبه های سه گانه که حضرت در مسجد مدینه پس از رحلت پیامبر اسلام در اعتراض به غصب فدک ایراد کرده و خطبه دیگر در بستر برای زنان انصار و مهاجر نقل شده است.
در بحارالانوارعلامه مجلسی و شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و احتجاج طبرسی، سه خطبه از حضرت با سند عبدالله محض نقل شده است. خطبه اول حضرت فاطمه(س) در مسجدالنبی، خطبه دیگر خطاب به زنان مهاجرین و انصار و نیز خطبه در رابطه با فدک که از آن حضرت نقل شده است. این خطبه ها از فصاحت و بلاغت فوق العاده ای برخوردار است. مضامین و محتوای اینها در بردارنده معارف دینی و اندیشه های بلند حضرت فاطمه (س) است. در این خطبه ها به بسیاری از مسایل اشاره دارد. یکی از موضوعاتی که در این خطبه ها به آن توجه شده است، جایگاه حضرت علی (ع) می باشد. در لابه لای این سخنان به زوایای خاصی از زندگی همسرش پرداخته است که بسیار آموزنده و قابل استفاده می باشد و می توان به عنوان دیدگاه های حضرت در رابطه با علی (ع) استناد کرد.
-معرفی حضرت چه بهره ای را می تواند در جامعه امروز داشته باشد؟
آگاهی گوهره گرانبهایی است که خداوند بر انسان ارزانی داشته است تا در ظلمت ها از آن بهره گیرد و به راه راست رهنمون گردیم. اهل بیت مصباح هدایت هستند به شرط اینکه ابتدا آنان را بشناسیم و سپس از آنها پیروی کنیم در این صورت خداوند دنیا و آخرت ما را تضمین کرده است.
- حضرت فاطمه (س) چه دیدگاهی نسبت به حضرت علی(ع) داشت؟
در هر سه خطبه مطالبی درباره حضرت علی (ع) وجود دارد که به ویژگی های شخصیتی، نقش اجتماعی و سیاسی، برتری ایشان نسبت به دیگران و ویژگی حکومت حضرت علی (ع) اگر به حکومت می رسید را بیان می فرمایند.
چه صفاتی را برای حضرت برمی شمارد که قابل بهره برداری برای امروز ماست؟
از جمله این صفات تحمل سختی ها در راه خدا است.« مکدود فی ذات الله »، «مکدود» از ماده کد به معنای شدت سختی و فشار، حضرت از تحمیل سختی در راه خدا استقبال می کرد. اشاره به سختی های است که طی 23 دوران بعثت و سکوت 25 ساله در حکومت خلفاست که برای مصلحت اسلام خار در چشم و استخوان در گلو سکوت را بر هر چیز ترجیح دادند. و در حکومت چند ساله اش نیز سختی های زایده الوصف فراوانی متحمل شد.
دومین ویژگی سخت کوشی در راه خدا است؛ «مجتهدا فی امرالله » علی(ع) در راه خدا سخت کوش ودقیق و حساس به گونه ای حاضر به مداهنه و سستی و بی تفاوت نبود.
سومین شاخصه ای که حضرت زهرا سلام الله درباره حضرت امیر علیه السلام به کار می برد "خیرخواه مردم"؛« مشمراّ ناصحاّّ ، مجداّ کادجاّ » آن حضرت به فکرخود نبود، بلکه دائماّ در تلاش و انجام عمل صالح بود.
و ویژگی منحصر به فرد دیگر که برای همه ما می تواند الگو باشد این است که حضرت امیر بر اساس فرموده همسرشان "از سرزنش در راه خدا ابا نداشت": « لاتاخذه فی الله لومهّ لائم» هر چه را می دید، در دفاع از آن به خاطر سرزنش و حرف این و آن، کوتاهی نمی کرد، تحت تاثیر جو سازی ها و شرایط جامعه قرار نمی گرفت فقط رضای خدا را طلب می کرد. شخصیتی کاملا دینی داشت. اینها دسته ای از صفات شخصیتی حضرت علی (ع) است که در خطبه حضرت فاطمه آمده است.
-خطبه های حضرت زهرا سلام الله علیها چه کمکی به شناخت ولی شناسی دارد؟
حضرت در جای جای این خطبه ها در قامت یک مبلغ بر ولایت امیر المومنین صحه می گذارند و برای برتری حضرت استدلال و دلیل می آوردند که این استدلالها و معرفی حضرت خود گواه حقانیت اوست. برای نمونه حضرت را "برادر رسول خدا " معرفی می کند؛ « اخا ابن عمی دون رجالکم » اشاره به پیمان برادری دارد که در سال اول هجرت در میان مهاجر و انصار بسته شد و بسیار مورد توجه مسلمانان بود. پیامبر اسلام مهاجر و انصار را برادر خواند. حضرت محمد (ص) علی را به عنوان برادر خود تعیین کرد. در حالیکه علی (ع) از کودکی قبل از اینکه پیامبر مبعوث شود به عنوان یکی از اعضای خانواده حضرت رسول محسوب می شد. علی (ع) علاوه بر اینکه پسر عموی من است برادر رسول خداست.
و در جای دیگر عنوان "نزدیکترین به رسول خدا" را به حضرت می دهند و می فرمایند: «قریباّ من رسول الله » علی (ع ) علاوه بر قرابت نسبی و سببی بلکه مهمتر نزدیکی فکری و معنوی به شخص به رسول خدا دارد. او دومین مسلمان در اسلام و تربیت شده رسول خدا است.
و در قسمتی از خطبه از علی به عنوان "سید اولیاء خدا" یاد می کند و می گوید:علی(ع) سر آمد و بزرگ دوستان خداست. زیرا برتری معنوی و فکری که علی (ع) در بین اصحاب دارد او را به چنین جایگاهی رسانده است که به سید اولیایی شهرت یافته. این نسبت فکری و عملی که به رسول خدا دارد او را به درجه سید اولیایی رسیده است.
"از پا درآورنده قدرتمندان عرب" « نقضت قودمهّ الاجدال »؛ تمام کننده کارها« فلاینکفئ حتی یطا صماخهاباخمصه» ، "خاموش کننده توطئه­ ها" « و یخمد لهب ها بسیفه » از جمله عنوان هایی است که حضرت زهرا با آن برای اثبات حقانیت حضرت امیر علیه السلام استفاده می کند.
-پس چرا مردم مدینه پس ار رحلت رسول خدا به علی (ع) برای خلافت رو نیاوردند؟
عوامل گرایش به غیر حضرت علی (ع) بعد ار وفات پیامبر جای خودش بحث های زیادی صورت گرفته است. حضرت فاطمه(س) در قسمتی از خطبه اش برای زنان مهاجر و انصار در بستر بیماری، عوامل روگردان شدن از حضرت را واکاوی می کند. حضرت فاطمه سخنش را با این نکته آغاز می کند: « و ما الذی نقموا من ابی الحسن» و چه عاملی باعث شد که آنها با ابی الحسن اینگونه برخورد کنند.
« نقموا و الله منه نکیر سیفه» به خدا قسم از او به خاطر شمشیر براندازش انتقام گرفتند.علی(ع) شخصیتی با موازین داشت که بر باورهای خود استوار بود، اهل معامله و مماشات نبود و آنچه تشخیص می داد عمل می کرد. خط قرمز او حریم خدا و ارزش های انسانی و دینی بود بدین خاطر از او روگرداندند. شمشیر علی (ع) بسیاری از سران شرک را به خاک افکنده بود و وابستگان قومی آنها گرچه مسلمان شده بودند، از این اقدام حضرت کینه بدل داشتند.
« و قله مبالاته لحتحفه» او از مرگ نمی ترسید و بی باکی بود. این باور موجب روحیه حق طلبی علی (ع) شده بود و عناصر منفعت طلب و دنیا پرست، بدین خاطر با حضرت میانه خوبی نداشته باشند. زیرا حضرت در دفاع از حق از هیچ فداکاری فروگذار نبود. این روحیه با افراد دنیا خواه سازگار نبود.
« و شدهّ وطائه » و به علت محکمی قدم های او، از او روگردان شدند. حضرت در مواضع خود با صلابت و قاطعیت در مقابل فرصت طلبان عمل می کرد.
« ونکال وقعته» به خاطر اینکه عقوبت می کرد و با جدیت وارد مسایل می شد و از سستی و مداهنه رو گردان بود.
« و تنمر فی ذات الله » او به خاطر پلنگ صفتی و تسلیم ناپذیری در راه مبانی و اصولی که داشت، مورد بی مهری قرار گرفت. حضرت فاطمه واژه « تنمر» نمر و پلنگ آورده است که اشاره به صفت شجاعت دارد و کنایه از تسلیم ناپذیری حضرت علی (ع) در راه حق می باشد. تسلیم شدن در مقابل باطل از ضعف ایمان است، حال که حضرت تجلی ایمان بود.
حضرت علاوه بر تحلیل تاریخی مبارزه معاندان با حضرت امیر در جامعه آن زمان، جامعه را به سوی حکومتی که امیرالمومنین حاکم آن است بشارت می دهد. ویژگی هایی که حضرت زهرا بیان می کند را می توان ویژگی های حکومت مطلوب از نظر حضرت زهرا سلام الله علیها دانست. یعنی حضرت در بعد حکومتی هم سخنانی دارد که امروزه می توان از آن استفاده کرد.
- ویژگی های حکومت علوی از دیدگاه حضرت زهرا سلام الله علیها چیست؟
این سوال می تواند موضوع یک تحقیق مفصل باشد اما برای نمونه خدمتتان عرض می کنم. یکی از این ویژگی ها، توجه به حقوق منتقدان و مخالفان است؛« و تالله لو مالوا عن المحجهّ الایحهّ و زالو عن قبول الحجهّ الواضحه» به خدا سوگند اگر او به خلافت می رسید، هرگاه که مردم از حجج و راههای واضح و آشکار خداوند رو می گرداند، آن حضرت اینگونه برخورد می کرد.
« لردهم الیها و حملهم علیها» همانا حضرت مردم را با دلیل های آشکار به آن می خواند. آنها را به حق و حقیقت دعوت می کرد.
در حکومت علوی روش ملایمت جاری است،« و لسار بهم سیراّ سجحاّ » مردم را با ملایمت و نرم خویی پیش می برد. کلمه «سجح »به معنای ملایمت و نرم خویی است. حضرت از خشونت و شدت پرهیز داشت زیرا با زور و شدت عمل نمی شود مردم را هدایت نمود، بلکه مردم را باید با با دلیل های قانع کننده و ایمان به مسیر حق و عدالت راهنمایی می کرد.
در حکومتی که حضرت زهرا سلام علیها برای تحقق آن تلاش می کند "نباید مردم آسیب ببینند":« لایکلم خشاشه » آنانی که می خواهند مردم را به راه حق هدایت کنند، باید بگونه ای عمل کنند که به مردم آسیب نرسانند. آسیب ها موجب می شود که استعدادها و سرمایه های اجتماعی تلف گردد و زیان های جبران ناپذیری بر جامعه تحمیل کنند.
در چنین حکومتی نباید مردم را خسته کرد:« لایکل سائر » اگر با تندی و خشونت توقع ها را از افراد بالا ببری، خسته می شوند و حال اینکه اگر همواره و آهسته و همراه با ملایمت آنان را حرکت دهی، خسته نشده و تا آخر در راه باقی می مانند. توقع ها باید براساس توانمندی های افراد باشد، توقع زیاد هم نوعی آسیب برجامعه می باشد که سرمایه های اجتماعی را نابود و تلف می کند.
حضرت با این فرض وارد بحث می شود اگر حکومت به علی (ع) می رسید، برخلاف روش های بالا عمل می کرد و بعد خط مشی حکومت علی(س) را اینگونه بیان می کند:« ولاوردهم منهلا نمیراّ صافیا رویاّ » جامعه را به محل آب گوارا و صافی که سیرشان کنند هدایت می کرد تا استعدادهای همه در این مسیر شکوفا شود و از تقسیم جامعه به خودی و غیرخودی پرهیز می شد. جامعه با سیاست ها و برنامه ریزی های واقع بینانه پیش می برد تا همه به حقوقشان دست یابند.
« و نصح لهم سراّ و اعلاناّ » اگر خلافت به دست علی (ع) می افتاد به صورت آشکار و پنهان خیرخواه مردم بود. چنین نبود که با تبلیغات خیرخواه جامعه باشد و بلکه سیاست ها و برنامه ریزی هایی در پیش می گرفت که تامین کننده منافع مردم باشد .
«و لو لم یکن ینتحلی من الغی بطائل» علی (ع) از ثروت عمومی برای خود بهره ای نمی برد و ذخیره نمی کرد. معمولا حکومتگران بیت المال را ابزاری برای خود و نزدیکان و خودی ها می دانند و در راه منافع خود بهره می گیرند. این سرمایه ملی را به نابودی می کشانند.
او « لایحظی من الدنیا بنائل، ری الناهل و شبعه الکامل » او بهره ای برای خود از دنیا نمی برد، اگر علی (ع) حکومت به دست می گرفت، همانند یکی از افراد جامعه، آب و نان مختصری می خورد و به فکر زراندوزی و جمع آوری ثروت جامعه برای خود نبود، و چنین نبود که با بهانه های گوناگون بیت المال را در مسیر تحکیم قدرت خودش به کارگیرد.