اجبار در پذیرش دین ممنوع

محمدجعفر سعیدیان فر
آموزه‌ای کوتاه از یک حدیث اخلاقی از امام حسین(ع)
۱) عن الحسین بن علیّ عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهما السلام: أنَّ المُسلِمینَ قالوا لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله: لَو أکرَهتَ یا رَسولَ اللّهِ مَن قَدَرتَ عَلَیهِ مِنَ النّاسِ عَلَی الإِسلامِ لَکَثُرَ عَدَدُنا وقَوینا عَلی عَدُوِّنا. فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: ما کُنتُ لِأَلقَی اللّهَ عز و جل بِبِدعَةٍ لَم یُحدِث إلَیَّ فیها شَیئا، وما أنَا مِنَ المُتَکَلِّفینَ. فَأَنزَلَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی: یا مُحَمَّدُ! «وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعاً» (سوره یونس: آیه ۹۹) عَلی سَبیلِ الإِلجاءِ وَالاضطِرارِ فِی الدُّنیا کَما یُؤمِنونَ عِندَ المُعایَنَةِ ورُؤیَةِ البَأسِ فِی الآخِرَةِ، ولَو فَعَلتُ ذلِکَ بِهِم لَم یَستَحِقّوا مِنّی ثَوابا ولا مَدحا، لکِنّی اریدُ مِنهُم أن یُؤمِنوا مُختارینَ غَیرَ مُضطَرّینَ لِیَستَحِقّوا مِنِّی الزُّلفی وَالکَرامَةَ، ودَوامَ الخُلودِ فی جَنَّةِ الخُلدِ «أَ فَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ»(سوره یونس: آیه: ۹۹) (عیون أخبار الرضا: ج۱ ص۱۳۵ ح۳۳)
امام حسین(ع) از امام علی(ع) روایت نموده است: مسلمانان به پیامبر خدا(ص) گفتند: ای پیامبر خدا اگر کسانی از مردم را که می‌توانستی، بر اسلام آوردن مجبور می‌کردی، تعدادمان فراوان می‌شد و در برابر دشمنانمان نیرومند می‌شدیم. پیامبر خدا(ص) فرمود: «خدای عزوجل را با بدعتی که اختیار آن به من واگذار نشده است، دیدار نمی‌کنم و من، از کسانی نیستم که چیزی را ساخته، به خدا نسبت دهم.» پس خداوند تبارک و تعالی نازل کرد: «ای محمّد! «و اگر پروردگارت می‌خواست، همه آنان که در زمین هستند، همگی ایمان می‌آوردند (سوره یونس، آیه ۹۹»، در همین دنیا و به شکل اجبار و اضطرار، همان گونه که به گاهِ دیدار (مرگ) و مشاهده سختی آخرت، ایمان می‌آورند. اگر چنین می‌کردم، نه سزاوار پاداشی از من می‌شدند و نه مدحی؛ بلکه من از آنها می‌خواهم که از سرِ اختیار، و نه اضطرار، به من ایمان بیاورند تا شایسته نزدیکی به من و کرامت من و سزاوار ماندن در بهشت جاودان شوند. «آیا تو مردم را مجبور می‌کنی که مؤمن شوند؟ (سوره یونس، آیه ۹۹)
در این کلام امام حسین(ع) با روایت امام علی(ع) از سیره عملی پیامبر(ص) ۳ نکته را مطرح می کند: ۱) عقل و انتخاب گوهر وجودی انسان است ودین و ایمان با اختیار و انتخاب ارزشمند است. ۲) اجبار در دین و استفاده ابزاری معطوف به قدرت بدعت است و پیامبر(ص) می‌فرماید من از بدعت گذاران در دین نیستم. ۳) اراده خداوند بر ایمان انتخابی است و ایمان اجباری در اراده تکوینی خلقت انسان از طرف خداوند نیست و این گونه ایمان بی‌ارزش است و در تضاد با کرامت انسان و خداوند این مسئله را این گونه به پیامبر اعلام می کند [ای محمّد] «و اگر پروردگارت می‌خواست، همه آنان که در زمین هستند، همگی ایمان می‌آوردند آیا تو مردم را مجبور می‌کنی که مؤمن شوند؟
🆔@majmaqomh