رضا احمدی
استفاده ابزاری از دین
در جنگهای بیست سالهء ایران و روسیه، روس ها سرزمینهای مرغوب ایران را تصاحب کردند. در دورهء دوم جنگها، در حالیکه فتحعلیشاه و عباس میرزا مخالف جنگ بودند اما ناخواسته گرفتار جنگ وفاجعهء عهدنامهء ترکمنچای شدند.
ایرانیان می خواستند قدرت خود را به رخ روسها بکشند اما سیاسیون با نقشه ای علمای عتبات را وارد بازی کردند و فتوای وجوب جهاد علیه روسیه را از آنها گرفتند . توده های مسلمان به عشق وجوب شرعی و عمل به وظیفه، در آذربایجان تجمع کردند تا شجاعت خود را به نمایش بگذارند. اما ناگهان، اوضاع از دست خارح شد و جنگ طلبان براوضاع مسلط شدند ایران پیمان صلح گلستان را نقض کرد و مناطق اشغالی را پس گرفت. لشکر مجهر روسیه از بالکان به قفقاز آمد و در یک یورش، ایرانیان را عقب راند و وارد خاک ایران شدند و آذربایجان، کردستان و همدان را تصاجب کردند و تا نزدیکی زنجان رسیدند و اعلام داشتند امروز مرز روسیه اینجاست.
مردم از سید محمد مجاهد و دیگر مجتهدین روگردان شده و آنها را مورد اهانت قرار دادند سید محمد مجاهد در اثر ناراحتی در قزوین در گذشت. روس ها اعلام داشتند باید غرامت جنگی پرداخت شود تا صلح نیز بر قرار گردد و الا تهران را خواهیم گرفت. در این شرایط روسها بدترین عهدنامه را به ایران تحمیل کردند. سیاسیون با سوءاستفاده از فتوای جهاد، کشور را در ورطهء سقوط پیش بردند.
حمله به سفارت و کشتن سفیر
چند صباحی پس از عهد نامهء ترکمنچای آرامشی برقرار گردید. روسها برای به اجرا درآوردن عهدنامه تحمیلی ترکمنچای، سفیر خود، گروبیادف را به تهران فرستادند، او خودخواه و خود محور بود. که در اولین قدم می خواست اسرای ارمنی و گرجی را به روسیه باز گرداند. از قضا، دوتن از زنان اسیر ارمنی، در حرم سرای آصف الدوله بودند آصف الدوله از رجال مهم دربار بود
قزاق های روسی به زور آن دو زن را به سفارت بردند، فریاد وا اسلام آصف الدوله بلند شد و با جوسازی به دیارعلما رفت، میرزا مسیح مجتهد، فتوا داد که نجات زنان مسلمان از چنگال کافران مجاز است. در این وقت بود که عقده های فرو خفته ایرانیان علیه روسیه شعله ور شد و طی حمله ای به سفارت روسیه، سفیر و سی و پنج نفردیگر کشته شدند. گرچه دولت در این کار دستی نداشت، ولی در حفاظت، کوتاهی کرده بود.زیرا حمله به سفارت و کشتن سفیر، آژیر جنگ سوم بود.
ایران در شوک
وقتی خبر کشته شدن سفیر به تبریز رسید، عباس میرزا را شوکه کرد زیرا بار دیگر خاطره جنگ و خونریزی و مصیبت برایش تداعی شد. او پس از مشورت عزای عمومی اعلام کرد و هیئتی همراه با نامه ای برای عذر خواهی و استغاثه، نزد جنرال پاسکویچ فرمانده نظامی قفقاز فرستاد واعلام داشت دولت ایران در این کار نقشی نداشته است. ایران برای عذر خواهی هیئتی به سر پرستی خسرو میرزا با نامه عذر خواهی فتحعلیشاه به "پایتخت روسیه" اعزام کرد.
فرصتی مناسب برای روسها
این اشتباه خطرناک خانمان سوز، بار دیگر با سوء استفاده از یک فتوا، توسط سیاستمداران صورت گرفت و شرایط ایران را در مقابل روسیه سلطه گرفاجعه بار کرد.
روسها درخواست کردند که ارتش ایران همراه سربازان روسیه در جنگ با عثمانی شرکت کند تا صداقت ایرانیان آشکار شود.
پیاده نظام روسها
روسیه، غرب دریای خزررا در دوجنگ تصاحب کرد و چشم به تصاحب شرق خزر داشت، شورشیان آسیای میانه، کاروانهای روسی را غارت می کردند. روسیه از ایران خواست تا شورشیان خراسان که مانع نفوذ روسیه در این منطقه است را سرکوب کند.
اتحاد راهبردی با روسیه
ایران برای اینکه خشم روسها را از کشتن سفیر این کشور خنثی کنند تن به توافق راهبردی دادند تا در لشکر کشیهای روسها همراهی نمایند. در این شرایط روسها، خواهان حضور در جنگ با عثمانی بودند.
عقاب روسیه بالاتراز شیر و خورشید
عباس میرزا اسم دولشکر ایران را بنام تزار نیکلای و پرنس پاسکویچ گذاشت. در پرچم ایران، عقاب که علامت روسیه بود بالای شیر و خورشید، که هویت ایرانیان بود قرار گرفت، تا دل روس ها را بدست آورد.
کمک به سلطه روسها در شرق خزر
بدین خاطر عباس میرزا با دو لشکر مجهز به خراسان رفت تا شورشیان را سرکوب نماید. روسیه پس ازحضور تجاری، این مناطق را ضمیمه خاک خود کرد
جمع بندی
دو اشتباه تاریخی، آغاز کردن جنگ دوم ایران و روسیه در سال 1241 که نتیجه آن ترکمنچای شد و فاجعه حمله به سفارت روسیه و کشتن سفیر آن کشور بود، ایران را ناچار به اتحاد راهبردی با این کشورکرد و نتیجه آن تبدیل ایران به پیاده نظام روسیه شد.
