مصطفی دلشاد تهرانی
تلقى از خط فقر در جهت‌گیرى عدالت اقتصادى و فرهنگ لازم براى تحقق آن، نقشى اساسى دارد. در نگاه امام على(ع) هر انسانى لیاقت و حق دارد که در رفاه کامل زیست کند تا در بستر آن بتواند در جهت اهداف انسانى حرکت نماید؛ از این‌روست که آن حضرت از جمله وظایف حکومت را این دانسته است که براى عموم مردم، رفاه متناسب فراهم سازد، چنان‌که آن حضرت فرموده است : «فَأَمَّا حَقُّکُمْ عَلَیَّ... وَ تَوْفِیرُ فَیْئِکُمْ عَلَیْکُمْ.» نهج البلاغه ، خطبۀ ۳۴امّا از جمله حقوق شما بر من (حکومت) این است که درآمدهایتان را فراهم کنم و به شما برسانم.
تعبیر «تَوْفِیر» که به معناى افزودن و بسیار گردانیدن است، بیانگر نوع نگاه امام(ع) به میزان تأمین اقتصادى است که باید از جانب حکومت براى مردم فراهم شود؛ یعنى امکانات و دارایى‌هاى عمومى که به عنوان امانت در اختیار حکومت است، باید به‌گونه‌اى برنامه‌ریزى شود که به وسیله آن، زمینه رفاه عمومى فراهم گردد تا جامعه در عافیت قرار گیرد، چنان‌که امیرمؤمنان على(ع) درباره اقدامات خود فرمود : «وَ أَلْبَسْتُکُمْ الْعَافِیَةَ مِنْ عَدْلِی.» (همان ، خطبۀ ۸۷) و از عدالت خود لباس عافیت بر تنتان کردم.
از منظر امام على(ع) تأمین شدن مادّى مردم از همه نظر، از حقوق نخستین آنان است، و فرارفتن از خط فقر، دستیابى به این نقطه از تأمین است، چنان‌که در آموزه‌هاى پیشوایان دین، از این نقطه به «غنا» یعنى بى‌نیاز شدن مردم از نظر مادّى تعبیر شده، و معیارهاى آن نیز مشخص گردیده است؛ معیارهایى که بر اساس آن زندگى مردمان به فراخى از نظر اقتصادى تأمین شود، که امیرمؤمنان على(ع) براى آن تعبیر «سَبْغ» را مطرح کرده و فرموده است: «ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَیْهِمُ الاْرْزَاقَ.» (نهج البلاغه ، عهد نامۀ مالک اشتر) آن‌گاه روزى‌ها را بر آنان فراخ‌دار و به طور کامل تأمینشان کن.
«سَبْغ» در اصل به معناى زره و پیراهن گشاد و بلند است که همه تن را دربرگیرد، یا چیزى که تمام چیز دیگرى را به فراخى بپوشاند؛ و به معناى کامل، تمام، فراخ و گشاده آمده است؛ و «اِسْبَاغ ارزاق» تأمین مادّى فراخ و همه جانبه است؛ و این چیزى است که امام على(ع) مطلوب مى‌داند و فراتر از خط فقر زیستن را در چنین حدّى مى‌شناسد.
در نگاه امام على(ع) روابط و مناسبات اقتصادى باید به گونه‌اى باشد که هر انسان شاغل و تلاشگرى بتواند در رفاه اقتصادى به سر برد، و هر انسان از کار مانده و ناتوانى از تأمین کامل برخوردار باشد. به بیان امام على(ع) : «إِنَّالله ـ سُبْحَانَهُ ـ فَرَضَ فِی أَمْوَالِ الاَْغْنَیاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَراءِ، فَمَا جَماعَ فَقِیرٌ إِلاَّ بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِىٌّ، وَ اللهُ ـ تَعَالَى ـ سَائِلُهُمْ عَنْ ذلِکَ.» (همان ، حکمت ۳۲۸)
خداى ـ پاک از هر کاستى ـ روزى بینوایان را در دارایى‌هاى توانگران واجب دانسته است. پس بی‌نوایى گرسنه نمانْد جز آن که توانگرى از حقّ او خود را به نوایى رسانْد. و خداى بلندمرتبه، توانگران را از این کار بازخواست کند.
