رضا احمدی
دوستی می گفت سال 2010 در آلمان بودم، خبری در روزنامه ها و تلویزیون رسمی اعلام شد مبنی بر اینکه تا دو ماه دیگر قیمت قهوه بیست درصد گران می شود. در این فکر بودم چه صف های طولانی در مقابل فروشگاه ها شاهد خواهیم بود. صبح روز بعد که به دنبال کارم می رفتم خبری از صف های طولانی در مقابل فروشگاه ها نبود؛ با خودم گفتم هنوز همه مردم خبر ندارند ولی بعد از یک هفته هم هیچ اتفاقی نیفتاد.
این ذهنیت یک ایرانی بود، اگر این اتفاق در ایران درباره کالایی منتشر می شد چه اتفاقی رخ می داد؟ هر کس پولی داشت، یا قرض می کرد تا بتواند قهوه بخرد و بیست درصد سود نماید.
این گونه اخبار را از کشورهای مختلفی می شنویم به عنوان مثال در زلزله و سونامی ویرانگر ژاپن در 2011 شوک بزرگی به تمام دنیا وارد شد و تا ماه ها اسم این کشور، تداعی کننده سیل و خرابی بود. در جریان آسیب هایی که در زلزله و سونامی ژاپن دامنگیر مردمش شد و بر تمام دنیا پوشیده نبود، ژاپنی ها با شیوه های رفتاری مثبت خود درس هایی را به همگان آموختند.
در سوی دیگر در مواجهه با حوادث طبیعی چون زلزله، سیل و اتفاقات اجتماعی و اقتصادی در کشور خودمان، گزارش های عجیب و غریبی به گوش می رسد که دربعضی از شهرها مردم با هم بر سر دریافت کمک یا دریافت بهره بیشتر درگیری های شدیدی پیدا می کنند و آخرین نمونه آن را در روزهای اخیر در مسئله گرانی ارز شاهد بودیم.
حال سوال اساسی این است که چرا در بین ما چنین رفتارهایی امری عادی است و در کشورهایی که هیچ ادعایی دینی و اسلامی ندارند، شاهد رفتارهای تحسین برانگیزی هستیم؟
در پاسخ باید گفت: انسان ها محصول ساختارهای جامعه خود هستند به صورتی که همین هموطن های خودمان اگر در دیگر جوامع دیگری باشند، بسیار خوش می درخشند. بخش عظیمی از فشارهای روحی و روانی را باید در ویژگی های اخلاقی و آداب و عاداتی جستجو کرد که تحت شرایط فقر، ناامنی، نابرابری و بی قانونی در اجداد ما به وجود آمده و به نام فرهنگ، ما را در چنگال خویش اسیر کرده اند. (در اسارت فرهنگ، طاهره شیخ الاسلام، نشرصمدیه، ص61.)
ساختارها، محیطی هستند که شهروندان در آن زیست می کنند و تربیت می شوند. نظام معیشتی، امنیت، عدالت و نظام قانونمند، بسترهایی هستند که زیست انسانی را شکل می دهند. هر قدر جامعه معطوف به اصول ساختاری سالم ( امنیت پایدار، عدالت فراگیر، معیشت کامل و قانون جامع) باشد، شهروندان پایبندِ به ارزش های انسانی را در خود می پرواراند؛ ولی هرگاه جامعه و شهروندان در نظام معیشتی ناسالم و در ناامنی نهادینه شده قرار بگیرند، شیوه رفتاری آنان متناسب با این ساختارها شکل می گیرد. رفتارها و خلقیات گروه های اجتماعی از طریق انواع راهبرد سازگاری با واقعیت های زیست تاریخی شکل می گیرد، انتقال می یابد و نهادینه می شود. نحوه زیست تاریخی هر جامعه یا گروه اجتماعی بازتابی از شرایط و مقتضیات آن است. (ما ایرانیان، مقصود فراستخواه، نش نی، ص123.)
رفتارهای خاص که هرروز در پیرامون خود از هموطنان مشاهده می کنیم، محصول ساختار ناامن، نابرابر و قانون گریز و ناعادلانه ای است که در آن به دنیا آمده، تربیت شده و زیست می کنند.
دوستی می گفت سال 2010 در آلمان بودم، خبری در روزنامه ها و تلویزیون رسمی اعلام شد مبنی بر اینکه تا دو ماه دیگر قیمت قهوه بیست درصد گران می شود. در این فکر بودم چه صف های طولانی در مقابل فروشگاه ها شاهد خواهیم بود. صبح روز بعد که به دنبال کارم می رفتم خبری از صف های طولانی در مقابل فروشگاه ها نبود؛ با خودم گفتم هنوز همه مردم خبر ندارند ولی بعد از یک هفته هم هیچ اتفاقی نیفتاد.
این ذهنیت یک ایرانی بود، اگر این اتفاق در ایران درباره کالایی منتشر می شد چه اتفاقی رخ می داد؟ هر کس پولی داشت، یا قرض می کرد تا بتواند قهوه بخرد و بیست درصد سود نماید.
این گونه اخبار را از کشورهای مختلفی می شنویم به عنوان مثال در زلزله و سونامی ویرانگر ژاپن در 2011 شوک بزرگی به تمام دنیا وارد شد و تا ماه ها اسم این کشور، تداعی کننده سیل و خرابی بود. در جریان آسیب هایی که در زلزله و سونامی ژاپن دامنگیر مردمش شد و بر تمام دنیا پوشیده نبود، ژاپنی ها با شیوه های رفتاری مثبت خود درس هایی را به همگان آموختند.
در سوی دیگر در مواجهه با حوادث طبیعی چون زلزله، سیل و اتفاقات اجتماعی و اقتصادی در کشور خودمان، گزارش های عجیب و غریبی به گوش می رسد که دربعضی از شهرها مردم با هم بر سر دریافت کمک یا دریافت بهره بیشتر درگیری های شدیدی پیدا می کنند و آخرین نمونه آن را در روزهای اخیر در مسئله گرانی ارز شاهد بودیم.
حال سوال اساسی این است که چرا در بین ما چنین رفتارهایی امری عادی است و در کشورهایی که هیچ ادعایی دینی و اسلامی ندارند، شاهد رفتارهای تحسین برانگیزی هستیم؟
در پاسخ باید گفت: انسان ها محصول ساختارهای جامعه خود هستند به صورتی که همین هموطن های خودمان اگر در دیگر جوامع دیگری باشند، بسیار خوش می درخشند. بخش عظیمی از فشارهای روحی و روانی را باید در ویژگی های اخلاقی و آداب و عاداتی جستجو کرد که تحت شرایط فقر، ناامنی، نابرابری و بی قانونی در اجداد ما به وجود آمده و به نام فرهنگ، ما را در چنگال خویش اسیر کرده اند. (در اسارت فرهنگ، طاهره شیخ الاسلام، نشرصمدیه، ص61.)
ساختارها، محیطی هستند که شهروندان در آن زیست می کنند و تربیت می شوند. نظام معیشتی، امنیت، عدالت و نظام قانونمند، بسترهایی هستند که زیست انسانی را شکل می دهند. هر قدر جامعه معطوف به اصول ساختاری سالم ( امنیت پایدار، عدالت فراگیر، معیشت کامل و قانون جامع) باشد، شهروندان پایبندِ به ارزش های انسانی را در خود می پرواراند؛ ولی هرگاه جامعه و شهروندان در نظام معیشتی ناسالم و در ناامنی نهادینه شده قرار بگیرند، شیوه رفتاری آنان متناسب با این ساختارها شکل می گیرد. رفتارها و خلقیات گروه های اجتماعی از طریق انواع راهبرد سازگاری با واقعیت های زیست تاریخی شکل می گیرد، انتقال می یابد و نهادینه می شود. نحوه زیست تاریخی هر جامعه یا گروه اجتماعی بازتابی از شرایط و مقتضیات آن است. (ما ایرانیان، مقصود فراستخواه، نش نی، ص123.)
رفتارهای خاص که هرروز در پیرامون خود از هموطنان مشاهده می کنیم، محصول ساختار ناامن، نابرابر و قانون گریز و ناعادلانه ای است که در آن به دنیا آمده، تربیت شده و زیست می کنند.
