سید محمدعلی ایازی
انواع شادی
حضرت علی (علیه السلام) به یکی از اصحاب که مخالف منزل وسیع بود فرمودند: "هان اشتباه نکن تو با همین خانه وسیع می توانی در همین دنیا آن را برای آخرت به کار گیری. صله رحم کنی، این خانه را پایگاه اجتماعات قرار دهی."
در قسمت‌های قبل با مفهوم شادی و ضرورت آن و اهمیت شادی در اسلام آشنا شدیم. در آخرین بخش از این سری مطالب در رابطه با شادی در اسلام به "انواع شادی در اسلام" پرداخته می شود.
شادی ها در اسلام به دو بخش تقسیم می گردد:
۱- شادی های ظاهری
۲- شادی های معنوی .
برخی با شادی دیگران شادند و برخی با غم دیگران. مثلا رعایت حقوق دیگران و تلاش برای حل مشکلات آنان، ازلذت های معنوی است؛ که تنها انسانهای خودساخته آن را درک می کنند. گاه انسان می بیند انسانی در اثر مشکلات و ناراحتی، بیماری ، فقر و یا قرض ناراحت است. تلاش می کند مشکل او را برطرف کند. پس از برطرف شدن مشکل او شاد می شود و با شادی او لذت می برد. این گونه لذت ها را لذت معنوی می گویند. دراین صورت هر چند خود را به زحمت می اندازد، پول خرج می کند، اماشادی دیگران برای او لذت آور و از قبیل لذت های معنوی است. انبساط خاطر دارد. اما گاه خرمی وانبساط در اثر شادی های به ظاهر مادی است . مثل این که فرزند او در امتحانی سخت قبول شده، یا خودش کاری بزگ انجام داده، یا در سفری جاهای دیدنی را دیده و برای دیگران نقل می کند. این گونه شادی ها مادی ومعنوی هستند.
اسلام با هر دو نوع شادی موافق می باشد؛ لیکن شادی آفاتی نیز دارد. برای مقابله با این آفات، دین اسلام راه هایی را قرار داده است که این نعمت ها در جهت خانواده، جامعه و اهداف دینی قرار گیرد.
دراین باره شهیدبهشتی می نویسد:«من واقعا هنوز نتوانسته ام به صورت علمی این رابه دست بیاورم که باچه جرأتی قرنها به مسلمانان بی نشاطی در زندگی را تلقین می کرده اند. از بزرگترین امتیازات اسلام این است که بگوییم دین فطرت است. فطرت یعنی چه؟ ارتباط فطرت را با نشاط، دراین گفتاری که ازمولای متقیان علی(ع) در نهج البلاغه نقل شده است، بیان می کند.» آن گاه ایشان داستانی را از نهج البلاغه درباره مذمت داشتن خانه وسیع نسبت به یکی از صحابه ع امام نقل و بلافاصله توضیح می دهد که حضرت فرمود:« هان اشتباه نکن تو با همین خانه وسیع می توانی در همین دنیا آن را برای آخرت به کار گیری. صله رحم کنی، این خانه راپایگاه اجتماعات قرار دهی. تصور او را تصحیح کرد که مطلب آن طور که او خیال می کرد نیست، بل که می خواهد یاد دهد که خانه بزرگ تنها برای کامروایی نیست، چیزهای دیگری هم باید باشد. حضرت نمی خواست بااستراحت، شادی و بهره گیری از نعمت های الهی منع کند، زاهدمنشی و ترک دنیا تلقین کند.»
داستان دیگری که ایشان ازنهج البلاغه نقل می کند، در برابر قضیه پیش است. مردی که دنیا را ترک کرده، خانه را رها کرده، و به زندگی خود وخانواده نمی رسد. امام به او پرخاش کرد و فرمود: هان توچه خیال می کنی؟ چه گمانی درباره خدا می بری؟آیا فکرمی کنی که خدا این همه مواهب را در این دنیا آفریده و حلال کرده، ولی بعد از آفریدن و حلال کردن، دلش می خواهد ما به آن ها پشت پا بزنیم؟ این که معنی دارد ؟ از آن جا که روی مسلمان ها همیشه با پیشوایان دین باز بوده و در آن زمان این گونه رو در بایستی های موهومی که الان در جامعه حکم فرماست نبود، آن مرد مسلمان واقع طلب عرض کرد: یا امیرالمؤمنین : اگراین طوراست ، پس شما چرا این گونه زندگی می کنید؟ مولا فرمود: حساب من از حساب تو جداست. من زمام دار امت اسلامی هستم: «ان الله فرض علی ائمه العدل ان یقدروا انفسهم بضعفه الناس کیلا یتبیغ بالفقیر فقره؛ من نه چون توأم، که خدا بر پیشوایان دادگر واجب فرموده خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا مستمندی تنگدست را به هیجان نیارند و به طغیان واندارند. (نهج البلاغه، خطبه209، ترجمه شهیدی، ص 242)
بنا بر این در صورتی که شادی و نشاط در مسیر انسانیت و خانواده قرار گیرد، نه تنها اسلام مخالف نیست بلکه آن را ضروری می داند.
جمع بندی
بیان شد شادی و تفریح لازمه ی هر زندگی سالم و کامیاب است. همان گونه که نیاز به غذا و استراحت لازمه زندگی است، نیاز به خوشحالی طبیعی و لازمه ی هر زندگی سالم و کامیاب است.
این تصور که در فرهنگ مذهبی، رفتار اصل ، گریستن است و شادی کردن امری مذموم است، برخاسته از تلقی های صوفیانه در برخی از منابع است.
فرد و جامعه ای در زندگی موفق است که هر کاری را در جای خود قرار دهد و از افراط و تفریط بپرهیزد. اسلام بهره گیری از نعمت ها، روزی ها و تأمین خواسته های طبیعی را مشروع دانسته و از آن جمله شادی و تفریح را از نعمت های خداوندی می داند که باید به صورت نیکو از آن استفاده برد.
البته طبیعی است که در این دنیا نشاط و شادی خالص در دست رس هیچ کس نیست، ولی در همان حدود که وجود دارد و قوانین و حق و عدالت اجازه می دهد، مردم می توانند از آن بهره مند شوند.
مضامین برخی از روایات اسلامی این شائبه را ایجاد کرده که یا شادی کردن جایز نیست، یا درحد ضرورت جایز است. این روایات، بد فهم شده و نیاز به تفسیری دیگر دارد، که با کلیات دین به ویژه اصل بهره گیری از نعمت ها و اصل اباحه ناسازگار نباشد.
شادی سالم، درفرهنگ اسلامی، به جز استفاده از داروهای نشاط آور، مشروبات، آهنگ های غیر مجاز، سخنان بی جا، مسخره کردن دیگران، مطالب بیهوده و آزاردهنده ، و ده ها نمونه دیگر است.
انواع شادی
حضرت علی (علیه السلام) به یکی از اصحاب که مخالف منزل وسیع بود فرمودند: "هان اشتباه نکن تو با همین خانه وسیع می توانی در همین دنیا آن را برای آخرت به کار گیری. صله رحم کنی، این خانه را پایگاه اجتماعات قرار دهی."
در قسمت‌های قبل با مفهوم شادی و ضرورت آن و اهمیت شادی در اسلام آشنا شدیم. در آخرین بخش از این سری مطالب در رابطه با شادی در اسلام به "انواع شادی در اسلام" پرداخته می شود.
شادی ها در اسلام به دو بخش تقسیم می گردد:
۱- شادی های ظاهری
۲- شادی های معنوی .
برخی با شادی دیگران شادند و برخی با غم دیگران. مثلا رعایت حقوق دیگران و تلاش برای حل مشکلات آنان، ازلذت های معنوی است؛ که تنها انسانهای خودساخته آن را درک می کنند. گاه انسان می بیند انسانی در اثر مشکلات و ناراحتی، بیماری ، فقر و یا قرض ناراحت است. تلاش می کند مشکل او را برطرف کند. پس از برطرف شدن مشکل او شاد می شود و با شادی او لذت می برد. این گونه لذت ها را لذت معنوی می گویند. دراین صورت هر چند خود را به زحمت می اندازد، پول خرج می کند، اماشادی دیگران برای او لذت آور و از قبیل لذت های معنوی است. انبساط خاطر دارد. اما گاه خرمی وانبساط در اثر شادی های به ظاهر مادی است . مثل این که فرزند او در امتحانی سخت قبول شده، یا خودش کاری بزگ انجام داده، یا در سفری جاهای دیدنی را دیده و برای دیگران نقل می کند. این گونه شادی ها مادی ومعنوی هستند.
اسلام با هر دو نوع شادی موافق می باشد؛ لیکن شادی آفاتی نیز دارد. برای مقابله با این آفات، دین اسلام راه هایی را قرار داده است که این نعمت ها در جهت خانواده، جامعه و اهداف دینی قرار گیرد.
دراین باره شهیدبهشتی می نویسد:«من واقعا هنوز نتوانسته ام به صورت علمی این رابه دست بیاورم که باچه جرأتی قرنها به مسلمانان بی نشاطی در زندگی را تلقین می کرده اند. از بزرگترین امتیازات اسلام این است که بگوییم دین فطرت است. فطرت یعنی چه؟ ارتباط فطرت را با نشاط، دراین گفتاری که ازمولای متقیان علی(ع) در نهج البلاغه نقل شده است، بیان می کند.» آن گاه ایشان داستانی را از نهج البلاغه درباره مذمت داشتن خانه وسیع نسبت به یکی از صحابه ع امام نقل و بلافاصله توضیح می دهد که حضرت فرمود:« هان اشتباه نکن تو با همین خانه وسیع می توانی در همین دنیا آن را برای آخرت به کار گیری. صله رحم کنی، این خانه راپایگاه اجتماعات قرار دهی. تصور او را تصحیح کرد که مطلب آن طور که او خیال می کرد نیست، بل که می خواهد یاد دهد که خانه بزرگ تنها برای کامروایی نیست، چیزهای دیگری هم باید باشد. حضرت نمی خواست بااستراحت، شادی و بهره گیری از نعمت های الهی منع کند، زاهدمنشی و ترک دنیا تلقین کند.»
داستان دیگری که ایشان ازنهج البلاغه نقل می کند، در برابر قضیه پیش است. مردی که دنیا را ترک کرده، خانه را رها کرده، و به زندگی خود وخانواده نمی رسد. امام به او پرخاش کرد و فرمود: هان توچه خیال می کنی؟ چه گمانی درباره خدا می بری؟آیا فکرمی کنی که خدا این همه مواهب را در این دنیا آفریده و حلال کرده، ولی بعد از آفریدن و حلال کردن، دلش می خواهد ما به آن ها پشت پا بزنیم؟ این که معنی دارد ؟ از آن جا که روی مسلمان ها همیشه با پیشوایان دین باز بوده و در آن زمان این گونه رو در بایستی های موهومی که الان در جامعه حکم فرماست نبود، آن مرد مسلمان واقع طلب عرض کرد: یا امیرالمؤمنین : اگراین طوراست ، پس شما چرا این گونه زندگی می کنید؟ مولا فرمود: حساب من از حساب تو جداست. من زمام دار امت اسلامی هستم: «ان الله فرض علی ائمه العدل ان یقدروا انفسهم بضعفه الناس کیلا یتبیغ بالفقیر فقره؛ من نه چون توأم، که خدا بر پیشوایان دادگر واجب فرموده خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا مستمندی تنگدست را به هیجان نیارند و به طغیان واندارند. (نهج البلاغه، خطبه209، ترجمه شهیدی، ص 242)
بنا بر این در صورتی که شادی و نشاط در مسیر انسانیت و خانواده قرار گیرد، نه تنها اسلام مخالف نیست بلکه آن را ضروری می داند.
جمع بندی
بیان شد شادی و تفریح لازمه ی هر زندگی سالم و کامیاب است. همان گونه که نیاز به غذا و استراحت لازمه زندگی است، نیاز به خوشحالی طبیعی و لازمه ی هر زندگی سالم و کامیاب است.
این تصور که در فرهنگ مذهبی، رفتار اصل ، گریستن است و شادی کردن امری مذموم است، برخاسته از تلقی های صوفیانه در برخی از منابع است.
فرد و جامعه ای در زندگی موفق است که هر کاری را در جای خود قرار دهد و از افراط و تفریط بپرهیزد. اسلام بهره گیری از نعمت ها، روزی ها و تأمین خواسته های طبیعی را مشروع دانسته و از آن جمله شادی و تفریح را از نعمت های خداوندی می داند که باید به صورت نیکو از آن استفاده برد.
البته طبیعی است که در این دنیا نشاط و شادی خالص در دست رس هیچ کس نیست، ولی در همان حدود که وجود دارد و قوانین و حق و عدالت اجازه می دهد، مردم می توانند از آن بهره مند شوند.
مضامین برخی از روایات اسلامی این شائبه را ایجاد کرده که یا شادی کردن جایز نیست، یا درحد ضرورت جایز است. این روایات، بد فهم شده و نیاز به تفسیری دیگر دارد، که با کلیات دین به ویژه اصل بهره گیری از نعمت ها و اصل اباحه ناسازگار نباشد.
شادی سالم، درفرهنگ اسلامی، به جز استفاده از داروهای نشاط آور، مشروبات، آهنگ های غیر مجاز، سخنان بی جا، مسخره کردن دیگران، مطالب بیهوده و آزاردهنده ، و ده ها نمونه دیگر است.
