نوشته : هادی سروش
امام علی (ع) که به تعبیر شیخ الرئیس بوعلی سینا "عقل مجسم" در بین اصحاب رسول الله (ص) بود ، برهان و نشانه روشن بر "عقلانیت" را در یک حقیقت می داند و آن «عذر خواهی» در برابر کمی ها و کاستی ها و نیز ضعف در انجام مسئولیت ها است. عذرخواهی نشانه توانمندی و عقلانیت نسبت به درون انسان است و از آثار رشد و ترقی و حرکتِ رو به جلوست ، نسبت به زمین و زمینه هایی که با آن مواجهیم؛.پس آنجا که از عذرخواهی و جبران مافات خبری نیست، از عقلانیت دورنی و نیز رشد بیرونی هیچ خبری نخواهد بود !
اجازه دهید بدون اطاله سخن به غرض اصلی برسیم :
اگر همه ی وصیت نامه حضرت امام را فراموش کنیم که البته نمی کنیم ، اما عبارات پایانی وصیت نامه ایشان که حاکی از یک عذرخواهی صمیمانه در قصورها و تقصیرها بود ، فراموش نشدنی است . چرا در طول ۴۰سال کمتر این واژه از مسئولین از طریق رسانه ها به گوش و چشم مان رسیده ؟! مگر نه این است که خود حضرت امیر (ع) در چند جای نهج البلاغه استقبال از شنیدن نقدها در رابطه با حاکمیت و کارگزارانش داشته و با شجاعت تمام اعلام عذرخواستن در صورت کاستی نموده ؟
این مقوله یعنی «عذرخواهی» در میان روحانیت کمتر دیده شده، در حالیکه بخش مهمی از سکانداری تزکیه و تهذیب نفوس و نیز تعلیم و تربیت، خصوصا در حکومت اسلامی بدست "روحانیت" است و از مسئولیت های ایشان بشمار می رود، بالاخص که این جماعت ، با انبوهی از وعده ها در جهت رسیدنِ به برتری های اخلاقی و شخصیتی ، این انقلاب و نظام را به مردم عرضه کرد و از جان و مال آنان در تقویت بنیان های نظام سیاسی موجود بهره جست .
بله ما کم و بیش این "برهان عقل" را ، در بین روحانیت ، از سطح مرجعیت تا خطابه و منبر دیدیم ، مثلا چندسال قبل مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی در یک پیامی از همه ملت عذرخواهی کرد و حلالیت طلبید ، و یا یکی از وعاظ بسیار مشهور کشور در شب احیاء در حسینیه ای در خیابان ری تهران از همه مردم بخاطر آنچه که قبل انقلاب بالای منابر وعده داده بود و نشد ، عذرخواهی نمود . اما اگر خسارت را ، بالاتر از این حرفها می دانیم ، عذرخواهی ها و اقدام برای جبران هم باید بیش از این ها باشد.
اما سنخ عذرخواهی ها ، یک نواخت نیست ؛ گاه بخاطر پدید نیامدن وعده های اقتصادی و یا رفاهی است و گاه بخاطر عدم موفقیت در تبیین "اخلاق و معرفت" است که این قسم بسیار مهمتر از عدم توفیق در بهبود مسائل رفاهی و اقتصادی.
پوزش طلبی در راستای عدم موفقیت در تربیت و معرفت و اخلاق فرزندان این جامعه ، در صورتی که ما بداخلاقی و بی معرفتی و گذر از معیارها و شاخصه های شخصیتی را ببینیم ، ضروری است و این اولا و بالذات به عهده "روحانیت" است .متاسفم که باید بگوییم تا وقتی از تریبون های رسمی و متاسفانه مذهبی ، زشت ترین تعبیرات را میشنویم ، نصاب اخلاق و معرفت به قهقهرا خواهد رفت !
امروز در بین جوانان عزیزمان دو گروه را می یابیم که دچار این چالش شده اند ؛ گروهی که با مسجد و روحانی و حسینیه بی ارتباطند و گروهی که اتفاقا با همه این مراکز در ارتباطند و چه بسا به جهت حضور در برخی نهادها کلاس های معرفت و اخلاق و... می روند یا برده می شوند ، اما در ارتباطات خانوادگی شان مانند ؛ مواجهه با پدر و مادر و یا همسر و یا فرزند و یا دیگر اقوام و نیز ارتباطات اجتماعی شان بگونه ای هستند که ؛ «"آنچه یافت می نشود ؛ معرفت است» !!
بپذیریم که در اخلاق و معرفت نمره خوبی نداریم و بالاترین برهان بر چنین مشکلی دربین برخی از جوانان حزب اللهی ما، اظهار نظرهایشان است که در کامنت ها و نوشته هایشان در فضای مجازی دیده می شود !!
تندی ها ، خشونت ها ، بی حرمتی های نهفته در جامعه و خانواده را کوچک نشماریم ، این چالش چنان خطرناک است که امام سجاد(ع) اعلام میفرماید: "حاضرم دستم را قطع کنند اما در عوض ؛ شیعیان از روش های تند و تیز ، دست بر دارند !! وَدِدْتُ ـ وَ اللهِ ـ أَنی افْتَدَیتُ خَصْلَتَینِ فِی الشیعَةِ لَنا بِبَعْضِ لَحْمِ ساعِدِی: أَلنزَقَ وَ قِلةَ الْکتْمانِ " . (کافی .باب کتمان)
آقایان؛ از کم و کاستی ها عذرخواهی کنیم ، در پی جبران باشیم ، گوش شنوا برای دردها باشیم ، مودب و متخلق باشیم تا آنچه وعده کردیم محقق شود مگرنه روزی چشم باز کرده و خدای ناکرده می بینیم دیگر از "شیخ" خبری نیست و "پیری" جا او را گرفته !
مرید پیرمُغانم زمن مرنج ای شیخ چراکه وعده توکردی واواجابت کرد.
