سروش محلاتی: حق قضاوت درباره افراد را نداریم.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با بیان اینکه به صورت جزئی و موردی حق قضاوت درباره افراد را نداریم و نمی توانیم بیماری آنها را به معصیت پیوند بزنیم، گفت: علم، دانش و آگاهی ما در علل و عواملِ بروز حوادث کافی نیست، برای هر یک از این حوادث طبیعی علل طبیعی و غیر طبیعی مختلفی می تواند وجود داشته باشد به عنوان مثال شخصی بیمار می شود، ما چگونه می توانیم تشخیص دهیم که این بیماری علاوه بر علل و عوامل عادی و طبیعی ناشی از گناه و معصیت اوست! فقط خدا می داند و اولیای الهی به اذن الهی می توانند اطلاع پیدا کنند که در اینجا یک علت غیر مادی و طبیعی هم در بیماری موثر بوده است.
حجت الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی در گفت وگو با شفقنا، در پاسخ به این پرسش که آیا می توان گفت بیماری به ویژه بیماری کرونا که بسیار شیوع یافته، بلایی از جانب خداوند و حاصل گناهان انسان هاست؟ اظهار کرد: برخی از ما انسان ها متاسفانه خود را مجاز به داوری ماورایی درباره دیگران می دانیم مثلاً اگر فرد بیماری را ببینیم که در شدت بیماری قرار گرفته، بیماری او را ناشی از فسق، فجور، معصیت و گناه او تلقی می کنیم. در مقوله غیر از سلامت یعنی حوادث و وقایع طبیعی هم این موضوع بعضا دیده می شود. کسی گرفتار بلا و مصیبت می شود و عزیزی را از دست می دهد، برخی از ما تحلیل و داوری ماورایی می کنیم و این بلا را منتسب به گناه او می نماییم یا وقتی خشکسالی رخ می دهد آن را ناشی از معصیت انسان ها می شماریم و انسان ها را محکوم می کنیم.
حق نداریم حادثه بدی که برای کسی اتفاق می افتد را ناشی از فسق و فجور او بدانیم
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اسلام اجازه چنین داوری را به ما می دهد و ما حق داریم انسان هایی را متهم کنیم؟ گفت: ابتدا باید بیان شود که البته علل و عوامل غیر طبیعی هم در اتفاقات طبیعی موثر هستند یعنی عملکرد ما انسان ها هم در سرنوشت، سلامت، بیماری، رفاه و معیشت ما و حتی در نزولات آسمانی تأثیر می گذارد، از این جنبه تردیدی وجود ندارد که هم علل و عوامل مادی و طبیعی و هم علل و عوامل غیر طبیعی در حوادث و وقایع تأثیر دارد، به عنوان مثال هر انسان مومنی به تأثیر دعا اعتقاد دارد و تأثیر دعا، تأثیر یک عامل غیر طبیعی است که می تواند موجب شفا و عافیت شود یا موجب رفع بلا و مصیبتی گردد، ولی نکته این است که حتی با قبول این مبنا، ما به صورت جزئی و موردی حق قضاوت درباره افراد را نداریم و نمی توانیم بیماری آنها را به معصیت پیوند بزنیم. درباره جامعه، این حق را نداریم که بگوییم خشکسالی در این منطقه ناشی از گناه انسان هاست؛ حق نداریم حادثه بدی که برای کسی اتفاق می افتد و عزیزی را از دست می دهد، آن را ناشی از فسق و فجور او بدانیم.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ادامه داد: جهت اینکه ما حق چنین داوری را نداریم، این است که علم، دانش و آگاهی ما در علل و عواملِ بروز این حوادث کافی نیست، برای هر یک از این حوادث طبیعی علل طبیعی و غیر طبیعی مختلفی می تواند وجود داشته باشد به عنوان مثال شخصی بیمار می شود، ما چگونه می توانیم تشخیص دهیم که این بیماری علاوه بر علل و عوامل عادی و طبیعی ناشی از گناه و معصیت اوست! فقط خدا می داند و اولیای الهی به اذن الهی می توانند اطلاع پیدا کنند که در اینجا یک علت غیر مادی و طبیعی هم در بیماری موثر بوده است مثلاً ناراحتی پدر و مادر و نفرین آنها موجب یک حادثه و رخداد ناخشنود کننده برای فرزند آنها یا بیماری آنها شده است لذا ما در این زمینه حق داوری کردن نداریم. مگر پیغمبر اکرم(ص) فرزند خود ابراهیم(ع) را از دست نداد، مگر می توان گفت که این مصیبت از دست دادن فرزند ناشی از یک علت غیر مادی و طبیعی بود و خدای ناکرده معصیت و گناهی وجود داشت که این عمل، انتقام الهی تلقی می شد، هرگز چنین تصوری را درباره پیغمبر نمی توان داشت.
اینگونه داوری ها ناپسند است و نوعی سوء استفاده از دین در آن وجود دارد
سروش محلاتی بیان کرد: اینگونه داوری ها ناپسند نیست و نوعی سوء استفاده از دین در آن وجود دارد. به یاد بیاوریم داوری جاهلانه و مغرضانه ای که یزیدبن معاویه نسبت به امام حسین(ع) و خانواده حضرت داشت لذا وقتی کاروان اسرا به شام وارد شدند، یزید به امام سجاد(ع) خطاب کرد و این آیه را خواند «ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ؛ این یک مصیبت است و این مصیبت محصول و نتیجه رفتار خود شماست»، آیا می توان این آیه را برای هر مصیبتی به کار برد؟ آیا هر شخصی را براساس این آیه می توان محکوم کرد که مصیبت تو در اثر اعمال ناشایسته توست؟ امام سجاد(ع) در مقابل یزید او را تخطئه کردند و فرمودند: ما مصداق این آیه نیستیم و مصداق آیه دیگری هستیم.
وی در ادامه به ضرورت شکر و سپاس خداوند در زمان سلامتی و بیماری تأکید کرد و گفت: شخصی که سلامت خود را از دست می دهد و دچار بیماری و کسالت می شود، این بیماری وظایفی را موجب می شود؛ در حقیقت در قبال بیماری وظیفه ای پزشک برای معالجه دارد، وظیفه ای انسان های دیگر برای کمک کردن به بیمار و تخفیف آلام او دارند و غیر از این دو وظیفه، وظیفه ای هم شخص بیمار نسبت به خود دارد. بیمار باید برای درمان خود تلاش کند و وظیفه ای برای معالجه دارد.
در شرایط بیماری و کسالت هم باید شکر الهی را در زبان و دل داشته باشیم
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در پاسخ به این پرسش که چگونه باید با بیماری برخورد و تعامل داشت؟ تصریح کرد: بیمار باید بیماری را برای خود یک نعمت الهی ببیند که در پرتو این نعمت، خداوند الطاف تازه ای شامل حال او می کند، الطاف ویژه ای که در زمان سلامت چه بسا برای او وجود نداشت لذا انسان همانگونه که در شرایط صحت و سلامت لازم است حمد و سپاس الهی را به جا می آورد، در شرایط بیماری و کسالت هم باید شکر و سپاس الهی را در زبان و دل داشته باشد. به نظرم یکی از بهترین اسناد و مدارکی که در این زمینه وجود دارد، دعای ۱۵ صحیفه سجادیه با عنوان دعای امام سجاد(ع) در هنگام بیماری و یا گرفتاری های دیگر است «کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِذَا مَرِضَ»
سروش محلاتی در بررسی دعای ۱۵ صحیفه سجادیه، افزود: در این دعا آمده است: «اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا لَمْ أَزَلْ أَتَصَرَّفُ فِیهِ مِنْ سَلَامَهِ بَدَنِی، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا أَحْدَثْتَ بِی مِنْ عِلَّهٍ فِی جَسَدِی؛ خدایا تو را حمد و سپاس می گویم آنگاه که از سلامت در بدن برخوردارم و همچنین حمد و سپاس تو را می گویم در هنگامی که گرفتار بیماری می شوم» ولی نکته جالب توجه ادامه این دعاست که امام سجاد(ع) در درگاه الهی چنین مناجات و عرض می کند «فَمَا أَدْرِی، یَا إِلَهِی؛ پروردگار نمی دانم و ای کاش می دانستم» أَیُّ الْحَالَیْنِ أَحَقُّ بِالشُّکْرِ لَکَ؛ در کدام یک از این دو حالِ سلامت و بیماری، باید شکر بیشتری را داشته باشم. سپس امام سجاد(ع) این دو حال را توضیح می دهند، «الَّتِی هَنَّأْتَنِی فِیهَا طَیِّبَاتِ رِزْقِکَ، وَ نَشَّطْتَنِی بِهَا لِابْتِغَاءِ مَرْضَاتِکَ ؛ در زمان سلامتی به دلیل سلامت از روزی های تو استفاده می کنم و رزق پاک تو را بهره می برم، نشاط دارم و از این نشاط برای کار صالح و شایسته بهره می برم، توان دارم و این توانم را در راه طاعت تو و خدمت به مردم به کار می گیرم نَشَّطْتَنِی بِهَا لِابْتِغَاءِ مَرْضَاتِکَ وَ فَضْلِکَ، وَ قَوَّیْتَنِی مَعَهَا عَلَى مَا وَفَّقْتَنِی لَهُ مِنْ طَاعَتِکَ؛ پس باید در زمان سلامت سپاس الهی را داشت.»
الهیات، سلامت فضای معنوی را فراهم می آورد
وی درباره دلیل حمد و سپاس خداوند در زمان بیماری نیز گفت: امام سجاد(ع) می فرمایند؛ علت و بیماری هم نعمت الهی است، «أَمْ وَقْتُ الْعِلَّهِ الَّتِی مَحَّصْتَنِی بِهَا؛ اولاً پروردگارا دلم را با بیماری پاک کردی، آلودگی ها، قساوت ها، غرورها، کبرها و عداوت هایی که در شرایط عادی انسان و غفلت ها وجود دارد، در زمان بیماری و خلوت همه آنها در هم شکسته می شود و انسان به خود برمی گردد. رقت و عطوفت قلب و توجه به نفس پیدا می کند. وَ النِّعَمِ الَّتِی أَتْحَفْتَنِی بِهَا، تَخْفِیفاً لِمَا ثَقُلَ بِهِ عَلَیَّ ظَهْرِی مِنَ الْخَطِیئَاتِ؛ نعمت دیگر در دوران کسالت و بیماری توجه و تفضل الهی است که بار گناه را از انسان بر می دارد و انسان را پاک می کند وَ تَطْهِیراً لِمَا انْغَمَسْتُ فِیهِ مِنَ السَّیِّئَاتِ؛ انسان را آماده برای توبه و بازگشت قرار می دهد.»
سروش محلاتی در پایان گفت: الهیات، سلامت فضای معنوی که موجب آرامش خاطر برای انسان بیمار است را فراهم می کند، آرامش درونی نیاز ضروری در دوران بیماری است که به اتکای لطف الهی تحقق پیدا می کند.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با بیان اینکه به صورت جزئی و موردی حق قضاوت درباره افراد را نداریم و نمی توانیم بیماری آنها را به معصیت پیوند بزنیم، گفت: علم، دانش و آگاهی ما در علل و عواملِ بروز حوادث کافی نیست، برای هر یک از این حوادث طبیعی علل طبیعی و غیر طبیعی مختلفی می تواند وجود داشته باشد به عنوان مثال شخصی بیمار می شود، ما چگونه می توانیم تشخیص دهیم که این بیماری علاوه بر علل و عوامل عادی و طبیعی ناشی از گناه و معصیت اوست! فقط خدا می داند و اولیای الهی به اذن الهی می توانند اطلاع پیدا کنند که در اینجا یک علت غیر مادی و طبیعی هم در بیماری موثر بوده است.
حجت الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی در گفت وگو با شفقنا، در پاسخ به این پرسش که آیا می توان گفت بیماری به ویژه بیماری کرونا که بسیار شیوع یافته، بلایی از جانب خداوند و حاصل گناهان انسان هاست؟ اظهار کرد: برخی از ما انسان ها متاسفانه خود را مجاز به داوری ماورایی درباره دیگران می دانیم مثلاً اگر فرد بیماری را ببینیم که در شدت بیماری قرار گرفته، بیماری او را ناشی از فسق، فجور، معصیت و گناه او تلقی می کنیم. در مقوله غیر از سلامت یعنی حوادث و وقایع طبیعی هم این موضوع بعضا دیده می شود. کسی گرفتار بلا و مصیبت می شود و عزیزی را از دست می دهد، برخی از ما تحلیل و داوری ماورایی می کنیم و این بلا را منتسب به گناه او می نماییم یا وقتی خشکسالی رخ می دهد آن را ناشی از معصیت انسان ها می شماریم و انسان ها را محکوم می کنیم.
حق نداریم حادثه بدی که برای کسی اتفاق می افتد را ناشی از فسق و فجور او بدانیم
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اسلام اجازه چنین داوری را به ما می دهد و ما حق داریم انسان هایی را متهم کنیم؟ گفت: ابتدا باید بیان شود که البته علل و عوامل غیر طبیعی هم در اتفاقات طبیعی موثر هستند یعنی عملکرد ما انسان ها هم در سرنوشت، سلامت، بیماری، رفاه و معیشت ما و حتی در نزولات آسمانی تأثیر می گذارد، از این جنبه تردیدی وجود ندارد که هم علل و عوامل مادی و طبیعی و هم علل و عوامل غیر طبیعی در حوادث و وقایع تأثیر دارد، به عنوان مثال هر انسان مومنی به تأثیر دعا اعتقاد دارد و تأثیر دعا، تأثیر یک عامل غیر طبیعی است که می تواند موجب شفا و عافیت شود یا موجب رفع بلا و مصیبتی گردد، ولی نکته این است که حتی با قبول این مبنا، ما به صورت جزئی و موردی حق قضاوت درباره افراد را نداریم و نمی توانیم بیماری آنها را به معصیت پیوند بزنیم. درباره جامعه، این حق را نداریم که بگوییم خشکسالی در این منطقه ناشی از گناه انسان هاست؛ حق نداریم حادثه بدی که برای کسی اتفاق می افتد و عزیزی را از دست می دهد، آن را ناشی از فسق و فجور او بدانیم.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ادامه داد: جهت اینکه ما حق چنین داوری را نداریم، این است که علم، دانش و آگاهی ما در علل و عواملِ بروز این حوادث کافی نیست، برای هر یک از این حوادث طبیعی علل طبیعی و غیر طبیعی مختلفی می تواند وجود داشته باشد به عنوان مثال شخصی بیمار می شود، ما چگونه می توانیم تشخیص دهیم که این بیماری علاوه بر علل و عوامل عادی و طبیعی ناشی از گناه و معصیت اوست! فقط خدا می داند و اولیای الهی به اذن الهی می توانند اطلاع پیدا کنند که در اینجا یک علت غیر مادی و طبیعی هم در بیماری موثر بوده است مثلاً ناراحتی پدر و مادر و نفرین آنها موجب یک حادثه و رخداد ناخشنود کننده برای فرزند آنها یا بیماری آنها شده است لذا ما در این زمینه حق داوری کردن نداریم. مگر پیغمبر اکرم(ص) فرزند خود ابراهیم(ع) را از دست نداد، مگر می توان گفت که این مصیبت از دست دادن فرزند ناشی از یک علت غیر مادی و طبیعی بود و خدای ناکرده معصیت و گناهی وجود داشت که این عمل، انتقام الهی تلقی می شد، هرگز چنین تصوری را درباره پیغمبر نمی توان داشت.
اینگونه داوری ها ناپسند است و نوعی سوء استفاده از دین در آن وجود دارد
سروش محلاتی بیان کرد: اینگونه داوری ها ناپسند نیست و نوعی سوء استفاده از دین در آن وجود دارد. به یاد بیاوریم داوری جاهلانه و مغرضانه ای که یزیدبن معاویه نسبت به امام حسین(ع) و خانواده حضرت داشت لذا وقتی کاروان اسرا به شام وارد شدند، یزید به امام سجاد(ع) خطاب کرد و این آیه را خواند «ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ؛ این یک مصیبت است و این مصیبت محصول و نتیجه رفتار خود شماست»، آیا می توان این آیه را برای هر مصیبتی به کار برد؟ آیا هر شخصی را براساس این آیه می توان محکوم کرد که مصیبت تو در اثر اعمال ناشایسته توست؟ امام سجاد(ع) در مقابل یزید او را تخطئه کردند و فرمودند: ما مصداق این آیه نیستیم و مصداق آیه دیگری هستیم.
وی در ادامه به ضرورت شکر و سپاس خداوند در زمان سلامتی و بیماری تأکید کرد و گفت: شخصی که سلامت خود را از دست می دهد و دچار بیماری و کسالت می شود، این بیماری وظایفی را موجب می شود؛ در حقیقت در قبال بیماری وظیفه ای پزشک برای معالجه دارد، وظیفه ای انسان های دیگر برای کمک کردن به بیمار و تخفیف آلام او دارند و غیر از این دو وظیفه، وظیفه ای هم شخص بیمار نسبت به خود دارد. بیمار باید برای درمان خود تلاش کند و وظیفه ای برای معالجه دارد.
در شرایط بیماری و کسالت هم باید شکر الهی را در زبان و دل داشته باشیم
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در پاسخ به این پرسش که چگونه باید با بیماری برخورد و تعامل داشت؟ تصریح کرد: بیمار باید بیماری را برای خود یک نعمت الهی ببیند که در پرتو این نعمت، خداوند الطاف تازه ای شامل حال او می کند، الطاف ویژه ای که در زمان سلامت چه بسا برای او وجود نداشت لذا انسان همانگونه که در شرایط صحت و سلامت لازم است حمد و سپاس الهی را به جا می آورد، در شرایط بیماری و کسالت هم باید شکر و سپاس الهی را در زبان و دل داشته باشد. به نظرم یکی از بهترین اسناد و مدارکی که در این زمینه وجود دارد، دعای ۱۵ صحیفه سجادیه با عنوان دعای امام سجاد(ع) در هنگام بیماری و یا گرفتاری های دیگر است «کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِذَا مَرِضَ»
سروش محلاتی در بررسی دعای ۱۵ صحیفه سجادیه، افزود: در این دعا آمده است: «اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا لَمْ أَزَلْ أَتَصَرَّفُ فِیهِ مِنْ سَلَامَهِ بَدَنِی، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا أَحْدَثْتَ بِی مِنْ عِلَّهٍ فِی جَسَدِی؛ خدایا تو را حمد و سپاس می گویم آنگاه که از سلامت در بدن برخوردارم و همچنین حمد و سپاس تو را می گویم در هنگامی که گرفتار بیماری می شوم» ولی نکته جالب توجه ادامه این دعاست که امام سجاد(ع) در درگاه الهی چنین مناجات و عرض می کند «فَمَا أَدْرِی، یَا إِلَهِی؛ پروردگار نمی دانم و ای کاش می دانستم» أَیُّ الْحَالَیْنِ أَحَقُّ بِالشُّکْرِ لَکَ؛ در کدام یک از این دو حالِ سلامت و بیماری، باید شکر بیشتری را داشته باشم. سپس امام سجاد(ع) این دو حال را توضیح می دهند، «الَّتِی هَنَّأْتَنِی فِیهَا طَیِّبَاتِ رِزْقِکَ، وَ نَشَّطْتَنِی بِهَا لِابْتِغَاءِ مَرْضَاتِکَ ؛ در زمان سلامتی به دلیل سلامت از روزی های تو استفاده می کنم و رزق پاک تو را بهره می برم، نشاط دارم و از این نشاط برای کار صالح و شایسته بهره می برم، توان دارم و این توانم را در راه طاعت تو و خدمت به مردم به کار می گیرم نَشَّطْتَنِی بِهَا لِابْتِغَاءِ مَرْضَاتِکَ وَ فَضْلِکَ، وَ قَوَّیْتَنِی مَعَهَا عَلَى مَا وَفَّقْتَنِی لَهُ مِنْ طَاعَتِکَ؛ پس باید در زمان سلامت سپاس الهی را داشت.»
الهیات، سلامت فضای معنوی را فراهم می آورد
وی درباره دلیل حمد و سپاس خداوند در زمان بیماری نیز گفت: امام سجاد(ع) می فرمایند؛ علت و بیماری هم نعمت الهی است، «أَمْ وَقْتُ الْعِلَّهِ الَّتِی مَحَّصْتَنِی بِهَا؛ اولاً پروردگارا دلم را با بیماری پاک کردی، آلودگی ها، قساوت ها، غرورها، کبرها و عداوت هایی که در شرایط عادی انسان و غفلت ها وجود دارد، در زمان بیماری و خلوت همه آنها در هم شکسته می شود و انسان به خود برمی گردد. رقت و عطوفت قلب و توجه به نفس پیدا می کند. وَ النِّعَمِ الَّتِی أَتْحَفْتَنِی بِهَا، تَخْفِیفاً لِمَا ثَقُلَ بِهِ عَلَیَّ ظَهْرِی مِنَ الْخَطِیئَاتِ؛ نعمت دیگر در دوران کسالت و بیماری توجه و تفضل الهی است که بار گناه را از انسان بر می دارد و انسان را پاک می کند وَ تَطْهِیراً لِمَا انْغَمَسْتُ فِیهِ مِنَ السَّیِّئَاتِ؛ انسان را آماده برای توبه و بازگشت قرار می دهد.»
سروش محلاتی در پایان گفت: الهیات، سلامت فضای معنوی که موجب آرامش خاطر برای انسان بیمار است را فراهم می کند، آرامش درونی نیاز ضروری در دوران بیماری است که به اتکای لطف الهی تحقق پیدا می کند.
