پیام های اخلاقی غدیر

دکتر دلشاد تهرانی: عدالت برقرار شود، آواره ای در دنیا نباشد و حریمی شکسته نشود/ اخلاق غدیری در حکومت یعنی شایسته سالاری/ برای رساندن پیام های غدیر به جهان کمپین راه بیاندازیم

نویسنده و پژوهشگر برجسته نهج البلاغه و سیره نبوی و علوی معتقد است: «پیام غدیر این است که تجاوزی در جهان صورت نگیرد، عدالت برقرار شود، به ستم‏ها پایان داده شود، کودکی یتیم نشود، به زنی در هیچ جای دنیا تعرضی صورت نگیرد، آواره ای در دنیا نباشد، کشتن انسان بی گناه و ترور خط قرمز زندگی انسان باشد، هیچ حقوقی نادیده گرفته نشود، طبیعت تخریب نشود و به سمت نابودی نرود، حریمی شکسته نشود و همه انسان ها پروادارانه زندگی کنند.» دکتر دلشاد تهرانی با بیان اینکه مسلمانان در راستای پیام های اخلاقی غدیر حرکت نکردند، گفت: اگر زیست غدیری تحقق پیدا کرده بود، هم دنیای اسلام و هم جهان، رنگ و روی دیگری داشت؛ امروز باید رویکردهای مختلف به غدیر را تبیین و تحلیل کنیم و رویکرد زیستن با غدیر را دنبال کنیم و سپس آن را به همه‏ مسلمانان و ‏ جهان معرفی کنیم.

 دکتر مصطفی دلشاد تهرانی در گفت وگو با شفقنا، پیام های اخلاقی غدیر را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: ما می توانیم به غدیر رویکردهای مختلفی داشته باشیم، رویکردی به عقب یا رو به جلو یا رویکردی درجازننده  . انتخاب هر یک از این رویکردها به خود ما بستگی دارد لذا باید ابتدا در انتخاب رویکرد به غدیر دقت و توجه لازم را داشته باشیم.

غدیر کامل کننده‏ مقصد بعثت است

او افزود: غدیر کامل کننده‏ مقصد بعثت است؛ اگر بپذیریم که مقصد بعثت تربیت انسان و محقق کردن زیست مسلمانی بوده، در حقیقت با غدیر تربیت انسان و زیست مسلمانی حاصل و کامل می‏شود؛ تربیتی که پیامبر اکرم(ص) و امیرمومنان بر مبنای قرآن و الگودهی از خود برای ما ارائه کردند. اگر تعبیر کنیم که امیرمومنان علی (ع) خود غدیر است و اگر بخواهیم غدیر را دنبال کنیم باید امیرمومنان را به عنوان انسانی که حاصل همه قرآن و تمامیت مدرسه نبوی است، الگو قرار دهیم ، تعبیر دور از واقعی نیست . مرحوم شهید ثانی در کتاب شرح لمعه بیان کوتاه و زیبایی دارد و می‏گوید «شیعه کسی است که علی (ع) را دنبال و پیروی کند» در واقع اگر ما علی (ع) را به درستی، با تمام وجود و به تمام معنا به عنوان حاصل قرآن کریم و تربیت نبوی دنبال کنیم، غدیر محقق می‏شود.

او در پاسخ به اینکه شاخصه‏های دنبال کردن امیرمومنان چیست؟ گفت: اگر مجموعه‏ آموزه‏ها، رفتارشناسی و سیره‏ امیرمومنان را جستجو کنیم، می توانیم ۵ شاخصه مهم یعنی آزادی، اخلاق، حقوق، عدالت، قانون را دنبال کنیم .  به عبارت دیگر تربیت نبوی، زیست مسلمانی و پیروی از پیامبر اکرم و امیرمومنان با این ۵  شاخصه معنا پیدا می‏کند، منتهی در معنای درست و وسیع آن. به عنوان مثال آزادی یعنی اینکه انسان از غیر خدا چه در عرصه‏ فردی چه در عرصه‏های اجتماعی آزاد شود، فقط خدا را بندگی کند و در اسارت گناهان، خلاف ها و ستم‏ها نباشد؛ اما آنچه محور این شاخصه هاست، اخلاق است.

غدیر گوهر و اساس دین است

او به دلایل محور بودن شاخصه اخلاق اشاره و اظهار کرد: بعثت برای این اتفاق افتاد که انسان و جامعه‏ اخلاقی شکل بگیرد، تأیید بر این اصل هم می تواند روایات « اننَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ» باشد که بر اساس قران و روایت قابل اعتماد بسیار و سیره پیشوایان دین تأیید می شود .  از سوی دیگر می توانیم محور بودن اخلاق د ر دین را بپذیریم چون با روح قرآن کریم و با سیره‏ پیامبر اکرم و سایر پیشوایان دین کاملاً سازگار است. غدیر گوهر و اساس دین است و اگر کسی غدیر را انکار کند، گوهر دین را انکار کرده و آزادی، اخلاق، حقوق، عدالت و قانون را نادیده گرفته است. شیخ عبدالله علایلی عالم بسیار برجسته‏ معاصر اهل سنت متوفی سال ۱۹۶۶ می گوید: «ان عید الغدیر جزء من الاسلام؛ عید غدیر پاره‏ تن اسلام است و مَن اَنکَرَهُ  اَنکَرَ الاسلامَ بالذات ؛ و هرکسی غدیر را انکار کند، خود اسلام را انکار کرده است»

اگر شاخصه های غدیر را انکار کنیم، اسلام را نفی کرده ایم

این نویسنده و پژوهشگر نهج‌البلاغه به ارتباط میان اسلام و غدیر اشاره نمود و دلایل انکار اسلام با انکار غدیر را بیان کرد و گفت: اگر شاخصه های غدیر یعنی اخلاق، آزادی، عدالت، حقوق و قانون را در معنای درست و وسیع آن انکار شود، دیگر چیزی از اسلام باقی نمی ماند و در واقع اسلام نفی شده است . بنابراین یکی از رویکردهای غدیری که می‏تواند رویکرد عملیاتی و زیستی باشد، این است که زیست غدیری با ۵ شاخصه نام برده و با محوریت اخلاق را دنبال کنیم .

اگر به اخلاق علی(ع) عمل کنیم در حقیقت به غدیر عمل کرده ایم

او ادامه داد: امیرمومنان در خطبه‏ ۸۷ نهج البلاغه بیان بسیار آموزنده‏ای دارند و می‏گویند: «و  اَرَیْتُکُمْ کَرائِمَ الاْخْلاقِ مِنْ نَفْسى؛ من از جانب خود بزرگواری و اخلاق را به شما نشان دادم» یعنی امیرمومنان علی (ع) در امتداد سیره‏ پیامبر اکرم بیانگر تمامیت اخلاق است، اگر ما امیرمومنان را به عنوان الگوی زیست مسلمانی قرار دهیم و سیره آن حضرت را دنبال کنیم در واقع غدیر را دنبال کرده ایم و اگر به اخلاق علی(ع) عمل کنیم در حقیقت به غدیر عمل کرده ایم و اگر این نوع از اخلاق در زندگی فردی و اجتماعی ما محقق شد، در حقیقت زیست مسلمانی محقق شده است.

شاخصه های اخلاقی در اندیشه و سیره امیرمومنان علی(ع)

دلشاد تهرانی با بیان اینکه اخلاق در اندیشه و سیره‏ امیرمومنان دارای یک مدل هفت بخشی است، گفت: لازم است امروز  هفت  بخشی که امیرمومنان در موضوع اخلاق بر آن تأکید کردند را اصلاح کنیم؛ ابتدا «بینش ها» زیر ساخت اخلاق، بینش ماست و براساس آن هستی شناسی، جهان شناسی، خداشناسی، معادشناسی،  نگاه ما به انسان، به زندگی و به مناسبات باید اصلاح شود. دوم «ارزش‏ها» ارزش‏های ما باید بر اساس بینش‏ها سازمان پیدا کنند و اولویت بندی شوند. به عنوان مثال قرآن کریم  تقوا را رأس همه‏ ارزش‏ها می‏ داند و امیرمومنان نیز می‏فرمایند: تقوا در رأس همه‏ اخلاقیات است. سوم «گرایش ها» باید براساس بینش‏ها و ارزش‏ها، گرایش ها یعنی جهت گیری‏ها، وابستگی ها و تعلقات را سامان دهیم. براساس این سه اصل باید قواعد کلی عملی ثابت در زندگی داشته باشیم و از آن عبور نکنیم، مانند اصل  مرزبانی، حریم داری و پروا پیشگی، عدالت، پایبندی به کیفیت استخدام وسیله، پاسداشت حقوق، رفق و مدارا. چهارم «روش‏ها» باید راه حل های انتخابی در زندگی خود را بر اساس این اصول اتخاذ کنیم و از روش های نادرست بهره نگیریم . پنجم «کنش ها» یعنی افعال ، رفتار و سلوک خود را براساس اخلاق قرآنی، نبوی و علوی سامان دهیم. ششم «گویش ها» یعنی زبان و ادبیات خود را قرآنی و اخلاقی بسازیم . بر این اساس  هرچه به افعال اخلاقی در معنای وسیع آن ، نزدیک تر شویم، غدیری تر می‏شویم.

غدیر متعلق به شیعیان و مسلمانان نیست، بلکه برای همه بشریت است

او تأکید کرد: زمانی می‏توانیم به واقع غدیر را جشن بگیریم که در این جهات گام هایی برداشته باشیم ولو یک گام. سمبل غدیر یک روز است، اما غدیر یعنی همه سال و همه تاریخ. غدیر تنها متعلق به شیعه و مسلمانان نیست، بلکه برای همه بشریت است لذا باید غدیر و زیست غدیری را به بشریت عرضه کنیم.

او افزود: اگر در میان بشریت زیست غدیری نفوذ کند، جنگ ها، خونریزی ها، ترور‏ها، تجاوزگری ها که از جمله رفتارهای خلاف انسانیت است، دیده نخواهد شد. البته  در کنار رفتارها، ادبیات هم باید غدیری باشد یعنی «قولوا للناس حسنا؛ با مردم به زیبایی و حسن سخن بگویید »  زشت نگوییم  و  از ادبیات نادرست استفاده نکنیم . امیرمومنان وقتی دیدند، حجر بن عدی و عمرو بن حمق در زمان پیکار صفّین به  شامیان  دشنام می دهند، فرمودند: «من بیزارم از اینکه شما دشنام دهنده و زشت گو باشید»       ( کلام ۲۰۶  نهج البلاغه)

با غدیر زیستن یعنی با اخلاق زیستن و در مدار اخلاق حرکت کردن

این نویسنده و پژوهشگر نهج‌البلاغه گفت: ممکن است ما غدیر را بزرگ بشماریم، برای غدیر جشن بگیریم و شادی کنیم، اما زیست غدیری نداشته باشیم، لازمه  غدیر را جشن گرفتن و غدیر را بزرگ داشتن این است که قدم هایی هم برای زیست غدیری برداریم؛ با غدیر زیستن یعنی با اخلاق زیستن و در مدار اخلاق حرکت کردن.

پیام های غدیر

او در پاسخ به اینکه در حال حاضر پیام غدیر را باید چگونه به بشریت معرفی و منتقل کرد؟ گفت: امروز امکان پیام رسانی به قدری وسیع، راحت و  قابل دسترسی است که هیچ زمانی این چنین نبوده است. ما اگر غدیر را به خوبی تفسیر و ساماندهی کردیم و با ادبیات و بیان مناسب آن را تبیین کردیم، می توانیم با استفاده از امکانات گسترده موجود غدیر را به عنوان یک پیام به جهانیان منتقل کنیم. پیام غدیر این است که تجاوزی در جهان صورت نگیرد، عدالت برقرار شود، به ستم‏ها پایان داده شود، کودکی یتیم نشود، به زنی در هیچ جای دنیا تعرضی صورت نگیرد، آواره ای در دنیا نباشد، کشتن انسان بی گناه و ترور خط قرمز زندگی انسان باشد، هیچ حقوقی نادیده گرفته نشود، طبیعت تخریب نشود و به سمت نابودی نرود، حریمی شکسته نشود و همه انسان ها پروادارانه زندگی کنند.

برای رساندن پیام های غدیر به جهان کمپین راه بیاندازیم

او تأکید کرد: ما می توانیم برای رساندن پیام های غدیر به جهان ضمن به کارگیری از زبان مناسب، کمپین راه بیاندازیم و در واقع برای انتقال پیام های غدیر در طول سال حرکت های جمعی داشته باشیم و همه‏ مردم دنیا را فرا بخوانیم.

او به پیام های اخلاقی غدیر برای حکومت ها اشاره و تصریح کرد: اخلاق در همه عرصه های فردی، اجتماعی، خانوادگی، سیاسی، حکومتی، مدیریتی، اقتصادی، قضایی، نظامی و فرهنگی حضور پیدا می کند؛ وقتی پیام اخلاقی غدیر وارد حکومت می شود تأکید می کند کسانی که در جایگاه حکومت قرار می گیرند باید اخلاق بر آنها حکومت کند ، به تعبیری که در خطبه ۸۷ نهج البلاغه وارد شده است :« قَدْ أَلْزَمَ نَفْسَهُ الْعَدْلَ»،  عدالت را برای خود ملزم کند، « فکان اول عدله نَفْیَ الْهَوَى عَنْ نَفْسِهِ»  نخستین ظهور عدالتش این باشد که از روی هوای نفس عمل نکند . «یصف الحق و یعمل به»  حق را بگویند و به حق عمل کند .

اخلاق غدیری در حکومت یعنی شایسته سالاری

دلشاد تهرانی ادامه داد: اخلاق غدیری در حکومت می‏گوید، هرکسی در هر مرتبه‏ای از حکومت بر اساس شایسته سالاری قرار بگیرد و به فرمان الهی عمل کند؛ اگر کسی شایستگی‏های لازم را ندارد، خود را مطرح نکند و وارد عرصه حکومت نشود.

بنابراین اگر در حکومت شایسته سالاری، شفافیت، رفتار براساس قانون گرایی، پایبندی به کیفیت استخدام وسیله، پاسداشت حقوق مردم و عمل به عدالت رعایت شود، آن زمان می توان گفت اخلاق حکومتی به سمت غدیر حرکت کرده است.

مسلمانان به سمت غدیر و پیام های اخلاقی غدیر حرکت نکردند

او با بیان اینکه مسلمانان به سمت غدیر و پیام های اخلاقی غدیر حرکت نکرده اند، گفت: اگر زیست غدیری تحقق پیدا کرده بود، هم دنیای اسلام و هم جهان، رنگ و روی دیگری داشت؛ اینکه چرا این اتفاق نیفتاده باید مورد بررسی قرار گیرد؛ ممکن است بگوییم که پیام غدیر پوشانده شده، غدیر را انکار کرده اند، سعی کرده اند  مفهوم و معنا و پیام غدیر را منحرف کنند و یا حکومت ها از صدر اسلام همه توان خود را به کار گرفتند که غدیر تحقق پیدا نکند . با پذیرش این مسایل، امروز چه باید کرد؟ به نظرم می‏آید که ما باید رویکردهای مختلف به غدیر را تبیین و تحلیل کنیم و رویکرد زیستن با غدیر را دنبال کنیم و سپس آن را به همه‏ مسلمانان و به همه‏ جهان معرفی کنیم.

در منطق غدیری زیستن، زیرپا گذاشتن حقوق هر موجودی خط قرمز است

او به دلایل عدم تداوم پیام اخلاقی غدیر در زمان حیات پیامبر و کنار زدن امیرمومنان اشاره و اظهار کرد: کنار زدن امیرمومنان بعد از پیامبر سه بستر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد. روابط و مناسبات اجتماعی در آن دوره، فضای فرهنگ و عملکرد سیاسی گروه‏های ذی نفوذ و قدرتمند، دست به دست هم داد که امیرمومنان علی(ع) بعد از پیامبر تداوم بخش مسیر پیامبر نباشد . اگر امیرمومنان علی(ع) مسیری را که پیامبر ترسیم و تا اندازه زیادی آن را همواره کرده بود، ادامه می داد بسیاری از اتفاق ها رخ نمی داد. حضرت زهرا(س) در بیانی می فرمایند: «اگر  امیرمومنان این مسیر را ادامه داده بود، شما را به نرمی، بدون سختی، فشار، نزاع و درگیری حرکت می‏داد و به سرچشمه می‏رسانید» به هر حال در گذشته چنین اتفاقی نیافتاده و زمان قابل برگشت نیست، مسیری که علی(ع) می خواست بعد از پیامبر ادامه دهد در آموزه های علی(ع) نشان داده شده است و  ما امروز باید به سیره علی(ع) که سیره‏ قرآنی و نبوی است و  راه و رسمی معنوی، اخلاقی، انسانی، عقلانی و رساننده به مقاصد بعثت است، برگردیم، آن را تبیین و وارد عرصه های مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، حکومتی و اقتصادی زندگی کنیم.