در نشست «فرهنگ موضوعی قرآن» مطرح شد: دانش های جدید در تدوین تفسیر موضوعی مورد توجه قرار گیرد/ بین الاذهانی بودن ویژگی فرهنگ قرآن آیت الله هاشمی رفسنجانی است
شفقنا- قرآن پژوه حوزه علمیه گفت: در فرآیند تدوین تفسیر موضوعی نباید از دانش های جدید در حوزه اطلاع رسانی و تبیین در حوزه زبان شناسی، معناشناسی و هرمنوتیک وجود دارد و به مفسر کمک می کند که نگاهش به آیات و روایات تغییر می کند، غافل شد.
به گزارش شفقنا، آیت الله محمدعلی ایازی در نشست علمی موسسه فرهنگی پژوهشی فهیم با موضوع « فرهنگ موضوعی قرآن پیش زمینه؛ تفسیر جامع دین و قرآن» که به مناسبت گرامیداشت سالگرد ارتحال آیت الله هاشمی رفسنجانی برگزار شد، اظهار داشت: تفسیر موضوعی قرآن در یکصد سال اخیر یک بحث جدی در میان قرآن پژوهان و عالمان اسلامی بوده و هست.
وی افزود: تفاسیری که در ۱۴ قرن اخیر (پس از نزول قرآن کریم) نوشته شدند عمدتا ترتیبی هستند بجز تک نگاری هایی که در تاریخ نوشته شده است که برخی از این ها را می توان به عنوان تفسیر موضوعی در یک موضوع خاص، تلقی کرد اما با آن تفسیر موضوعی رایج تفاوت بنیادین دارد.
وی ادامه داد: ضرورت تفسیر موضوعی این است که وقتی کسی امروز می خواهد درباره موضع قرآن درباره مسئله ای بداند باید آیات مرتبط با آن موضوع، آثار و خواص آن موضوع را به طور مستقیم و غیرمستقیم، بررسی و تحلیل کند درحالیکه در تفاسیر گذشته حداکثر در ذیل برخی موضوعات مواردی را عنوان می کردند اما به آن اصطلاحی که امروز تلقی از تفسیر موضوعی می شود، مطرح نشده است.
وی گفت: فرهنگ موضوعی قرآن مقدمه ای برای انجام کار موضوعی است. بعد از واگذاری دفاتر آقای هاشمی به ما مقرر شد کلیه دفاتر بررسی و دسته بندی شود و آن دفاتر ۲۲ صفحه ای تبدیل به ۲۰ جلد گردید.
وی با بیان اینکه برای تدوین تفسیر راهنما نیاز به مقدماتی داشتیم، گفت: اولین مقدمه مشخص کردن مبانی بود یعنی بر اساس چه مبانی این تفسیر را باید تنظیم می کردیم.
آقای ایازی اظهار داشت: در ۵۰ – ۶۰ سال اخیر شاید چندین کتاب تحت عنوان تفسیر موضوعی قرآن نوشته شده است اما پشت پرده تدوین این تفسیرها تئوری ها و نظریاتی است که از دو مساله منشا می گیرد؛ اول اینکه تفسیر موضوعی چگونه باید شکل بگیرد و دوم اینکه براساس چه رویکردی باید تحقق پیدا کند. دونفر در این باب صحبت کردند که یکی از آنها سید محمدباقر صدر و دیگری آیت الله مصباح یزدی است. البته آیت الله شهید بهشتی و شهید مطهری در این باره معتقد بودند برای تفسیر موضوعی قرآن کریم باید سیر تاریخی را درنظر بگیریم و لذا اولین موضوعی را که انتخاب کرده بودند مسئله وحی بود که ۱۰۰ موضوع را استخراج کرده بودند.
وی گفت: آقای مصباح نظرش این بود که بر محورهای کلی خداشناسی، انسان شناسی و جهان شناسی کار را انجام دهند اما شهید صدر معتقد بود اگر بخواهیم در باب تفسیر موضوعی کار کنیم اگر ذهن محقق ما نسبت به آن موضوع حساس نشده باشد و اطلاعات و معلومات راجع به آن موضوع به اندازه کافی نداشته باشد، نمی تواند روی آن موضوع کار کند. نکته دیگر آقای صدر این بود که می گفت باید آیات اساسی و کلان راجع این قصّه را هم باید ببینیم.
وی در بخش دیگر سخنان خود بیان کرد: یکی از مشکلاتی که در تدوین تفسیر موضوعی است اینکه پایه ها و مقدماتی که معلومات و اطلاعات تفسیر موضوعی هستند درست چیده نشده باشد. اگر اطلاعات، کافی نباشد یک تفسیر موضوعی جامع هم انجام شدنی نیست.
وی ادامه داد: این تفاسیری که در دوره معاصر به عنوان «تفسیر موضوعی» نوشته می شوند دوتا مشکل دارند؛ یکی اینکه آیاتی که باید درست توجه و جمع آوری کنند انجام نشده است. مهم این است که وقتی تفسیر موضوعی می خواهد نوشته شود باید توجه محقق به آن موضوع جلب شده باشد.
وی گفت: در نوشتن تفسیر موضوعی نباید از روایات غافل شد. روایات حجم عظیمی در تبیین مفاهیم و موضوعات دارند. معمولا کسانی که در تفسیر موضوعی کار می کنند سراغ تفاسیر دیگر مانند نورالثقلین و تفسیر علی بن ابراهیم رفتند اما آقای بلغانی که ۲۷ جلد تفسیر نوشته است، روایات را با نگاه دیگری در کشف موضوعات دیده است.
آقای ایازی بیان کرد: در فرآیند تدوین تفسیر موضوعی نباید از دانش های جدید در حوزه اطلاع رسانی و تبیین در حوزه زبان شناسی، معناشناسی و هرمنوتیک وجود دارد و به مفسر کمک می کند که نگاهش به آیات و روایات تغییر می کند، غافل شد. تفسیر موضوعی یا گروهی یا تخصصی باید انجام بگیرد.
در ادامه دکتر محمد مرادی به جایگاه فرهنگ موضوعی قرآن کریم در صدسال اخیر پرداخت و گفت: آقای هاشمی در سال هایاخیر ایران رسانه ای ترین شخصیت روحانی بوده و خود را در معرض آراء مردم قرار داده است اما همواره براساس آنچه باور داشت عمل می کرد و هیچگاه دنبال رفتارهای زی علمایی نرفت درحالیکه توان و فهم و درایت این را داشت.
وی در ادامه بیان کرد: شاید در ۲۰۰ سال اخیر فعالیت هایی تحت عنوان «فرهنگنامه» ها و «معجم ها» صورت گرفته و عموما در صدد دستیابی به معانی و مفاهیم آیات قرآن هستند. «کشف الآیات»، «کشف المطالب» از این دست هستند.
وی خاطرنشان کرد: در سده اخیر در جهان اسلام بویژه در مصر کارهای بزرگی در زمینه کشف الآیات و کشف مطالب قرآن انجام گرفت که نوعی نمایه سازی بود که با دو هدف اطلاع رسانی و طبقه بندی آیات انجام می گرفت.
وی ادامه داد: بعدها این کار در حوزه حدیث انجام گرفت که «صحاح ستّه» در مصر از این نوع است اما روش فرهنگ نویسی و معجم نویسی برای قرآن کریم هدف سومی هم پیدا کرد که نشان دادن جایگاه موضوعات مختلف دینی در قرآن کریم، متون حدیثی یا میراث اسلامی بود.
وی گفت: نمایه نویسی متون دینی از دهه ۵۰ در ایران مورد توجه عالمان دینی قرار گرفته است. شخصیت هایی چون شهید مطهری، شهید بهشتی، مرحوم اردبیلی و مرحوم هاشمی رفسنجانی عالمان نواندیشی بودند که به سمت فیش برداری متون دینی رفتند و برخی بزرگان مانند آقای دین پرورهنوز هم فیش برداری کاغذی در حوزه نهج البلاغه را انجام می دهد که در کتابخانه ایشان است و هنوز سامان نیافته است.
آقای مرادی اظهار کرد: از دهه ۵۰ به این سو شخصیت هایی به فراست افتادند که برای دین شناسی به کار عمیق و گسترده نیاز داریم و آنچه در حوزه قرآن قابل استفاده است جمع آوری و نمایه شود همین کار هم در حوزه حدیث انجام شود.
وی گفت: در جهان اسلام و خارج از آن مجموعه های معجم قابل توجهی را تدارک دیدند که یا اطلاع رسانی یا کشف الآیات بودند. یک نقطه عطفی در ایران در حوزه اطلاع رسانی در قران اتفاق افتاد و آن کار مرحوم رامیار بود. ایشان مجموعه ای را تهیه کرده بود که تمام آن فهرست است. وی سپس سراغ کشف المطالب رفت.
وی به «فروغ بی پایان» دکتر معادیخواه اشاره کرد و گفت: این کتاب در راستای قرهنگ موضوعی قرآن آیت الله هاشمی است. در این کتاب ۲۳۰۰ موضوع و مسئله را در قرآن کشف کرده و ۷۵۰ ارجاع دارد. این یک رکوردشکنی بزرگ بعد از کار مرحوم رامیار است. اما به دلیل بین الاذهانی نبودن مورد استقبال قرآن پژوهان قرار نگرفته است و این یکی از آفت های معجم نگاری در حوزه قرآن پژوهی است.
وی افزود: فرهنگ قرآن در ۳۳ جلد تدوین و ۸۰ هزار موضوع در این مجموعه گنجانده شده است. بین الاذهانی بودن یکی از ویژگی های «فرهنگ قرآن» آیت الله هاشمی است.
