🔴امر به معروف و نهی از منکر لازمه زندگی اجتماعی اسلام است.یعنی به حقیقت در اجتماع قابل تصور و تحقق است.
🔴ازاین رو برخی در امر به معروف این مسئله را مطرح کرده که نباید سبب «وهن دین» گردد. بنابراین، اگر فرض شود خصوصیتی در مأمور و منهی وجود دارد که امر و نهی وی سبب وهن دین و تنفر می‌گردد، که آرزوی می شود، که بهتر نباشد. در این صورت امر به معروف و نهی از منکر نه تنها واجب نیست، بلکه حرام است؛ گرچه بقیه شرایط را داشته باشد.
🔴در این مسئله فرقی نمی کند که تلقی «وهن دین» از دیدگاه خود مردم معتقد به معروف و منکر باشد یا از دیدگاه دیگران.
🔴در میان معاصران فقهای بسیاری به این مسئله وهن شریعت در فریضه امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده اند.
🔴اگر امر و نهی در جائی و نسبت به کسی موجب وهن به شریعت مقدسه شود، هرچند پیش فرد دیگری، جایز نیست، به ویژه تنها با احتمال تأثیر، مگر در جائی که مورد از مهمات باشد، و صورتهای مختلفی داشته باشد.
اندیشه ما – آیت الله سیدمحمد علی ایازی از اساتید درس خارج فقه واصول وقرآن پژوه برجسته حوزوی- دانشگاهی در یاد داشت ارسالی برای اندیشه ما در نوشتاری با عنوان«امر به معروف و نهی از منکر» اینگونه نوشته است:
امر به معروف و نهی از منکر لازمه زندگی اجتماعی اسلام است.یعنی به حقیقت در اجتماع قابل تصور و تحقق است. اما با همه اهمیت این دو فریضه سوء استفاده و یا جهل در استفاده از این اصل بوده است. بسیاری به نام امر به معروف و نهی از منکر فجایعی به بار آورده و موجب بدنامی این فریضه شده¬اند. به همین دلیل یکی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر شرط تأثیر است. از نگاشته های فقهی فقهای اقدم فهمیده می¬شود، که این شرط مطرح بوده، مثلا در کتاب الکافی ابی الصلاح حلبی (م447هـ) دیده شد. نیز در کتاب الاقتصاد شیخ طوسی (م 460هـ) سپس به دیگر متون رفت، مانند الوسیلة ابن حمزه؛ السرائر ابن ادریس (م 598)؛ الشرائع محقق حلی(م676 )؛ قواعدالاحکام علامه حلی(م 726) نیز در دیگر کتابهایش؛ همچنین در لمعه شهید اول (م786)؛ مسالک الافهام شهید ثانی (م 966)؛ مجمع الفائده محقق اردبیلی (م 993) تا جواهرالکلام نجفی (م 1266) و افرادی ازمعاصران بر این اساس است، مانند تحریرالوسیله خمینی(م1368ش) .
شرط تأثیر توجه به پیامد حکم است، به ویژه گاه که به جای اثر مطلوب اثر منفی برجای بگذارد. بارها شاهد خشونتها، فحاشیها، فضولیها، بدزبانیها و ارتکاب منکرات به نام امر به معروف و نهی از منکر بوده، تا جائی که استاد مطهری می گوید: «وقتی در برابر منظره های هولناک و وحشیانه ای که در این اواخر به نام امر به معروف و نهی از منکر پیدا شده است، فکر می‌کنم، خدا را شکر می‌کنم که این امر به معروف‌ها و نهی از منکرها از بین رفت و ای کاش اگر بقایایی هم دارد از بین برود. مظالمی در این اواخر به نام امر به معروف و نهی از منکر در زندگی اجتماعی ما پیدا شده که باید گفت اگر معنای امر به معروف و نهی از منکر این است، خوب است که متروک بماند».
ازاین رو برخی در امر به معروف این مسئله را مطرح کرده که نباید سبب «وهن دین» گردد. بنابراین، اگر فرض شود خصوصیتی در مأمور و منهی وجود دارد که امر و نهی وی سبب وهن دین و تنفر می‌گردد، که آرزوی می شود، که بهتر نباشد. در این صورت امر به معروف و نهی از منکر نه تنها واجب نیست، بلکه حرام است؛ گرچه بقیه شرایط را داشته باشد. در این مسئله فرقی نمی کند که تلقی «وهن دین» از دیدگاه خود مردم معتقد به معروف و منکر باشد یا از دیدگاه دیگران.
در میان معاصران فقهای بسیاری به این مسئله وهن شریعت در فریضه امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده اند. به عنوان نمونه آیت الله خمینی در باره این شرط می نویسد: «لو كان الأمر أو النهی فی مورد بالنسبة إلى بعض موجبا لوهن الشریعة المقدسة و لو عند غیره لا یجوز خصوصا مع صرف احتمال التأثیر، إلا أن یكون المورد من المهمات و الموارد مختلفة» . اگر امر و نهی در جائی و نسبت به کسی موجب وهن به شریعت مقدسه شود، هرچند پیش فرد دیگری، جایز نیست، به ویژه تنها با احتمال تأثیر، مگر در جائی که مورد از مهمات باشد، و صورتهای مختلفی داشته باشد.
آیت الله صافی هم که کتابی در این باره با عنوان «راه اصلاح یا امر به معروف و نهی از منکر» نگاشته در مقدمه کتاب به این نکته و اصل مهم اشاره می کند: «غرض از نگارش این رساله، این نیست که بعضی مردم نادان، بی‌اطلاع از آداب و اخلاق حسنه و مسائل امر به معروف و نهی از منکر به نام امر به معروف و نهی از منکر، هیاهو و جار و جنجال برپا کرده، برای یک موضوع کوچک، مفاسد بزرگ تولید کنند؛ زیرا علاوه بر آنکه امر به معروفی که چنین اشخاصی بنمایند، سودی نخواهد داشت، ممکن است به واسطه سوء اخلاق و بی نزاکتی و درشتی و خشونتهای بی موردی که از اینگونه افراد در بسیاری از موارد صادر میشود، شریعت سمحه سهله اسلامی، که مبنی بر مهربانی و حسن ادب است، و بهترین روش اخلاقی را به جامعه یاد میدهد، به صورت دیگر معرفی گردیده و وضع آنها و نادانی هایی که به این اسم مرتکب می شوند، موجبات تنفر و انزجار مردم را فراهم کند .
آیت الله صانعی در استفتائات قضائی، در بحث امر به معروف و نهی از منکر به این پرسش که آیا در فقه شیعه اجازه برخوردهای فیزیکی با فردی که یکی از نمادهایی مانند حجاب را رعایت نکرده، می دهد، اینگونه به طور خلاصه می نویسد: «آنچه وظیفه مُسّلَم مسلمانان در مقابله با ارتکاب این گونه از معاصی می باشد، همان نهی از منکر است، لیکن بحثی که بین فقها مطرح است، آن است که آیا رفتار و برخوردهای فیزیکی، یعنی ضرب بالید، که موجب جرح نشود، جزء مراتب از نهی از منکر است، یا خیر؟ بحث است و از کلام شیخ الطائفه، در نهایه و برخی دیگر است که جزء مراتب منکر نیست و بعد می گوید، به نظر اینجانب هم این نظر اقوی است؛ ولی به هر حال به نظر قائلان به جواز هم آنها جواز را مشروط به عدم فساد و هرج و مرج و کریه شدن چهره اسلام و بدبین شدن به اسلام و مسلمین میدانند و بعد ایشان مینویسد: و ظاهرا در جامعه باز امروز و ارتباطات وسیع ضرب و برخورد فیزیکی، اگر مطمئاً مستلزم همه آن تبعات و مفاسد و یا بعضی از آنها نباشد، احتمالش وجود دارد و همان احتمال هم برای اهمیت محتمل، سبب عدم جواز و حرمت نهی از منکر به مرتبه ایذا و ضرب و هتک افراد است.
