فقه سلفی و خشونت

دکتر داود فیرحی

به گزارش روابط عمومی موسسه فهیم، دویست و هفتمین جلسه نظریه پردازی موسسه فهیم با موضوع "فقه سلفی و خشونت"  با سخنرانی «حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی»، با حضور اساتید، طلاب، دانشجویان و پژوهشگران در محل موسسه فهیم قم برگزار شد.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی در ابتدای این نشست گفت: از 10 ـ 15 سال قبل شاهد رشد پدیده خشونت مذهبی ـ اسلامی هستیم و در سوریه، عراق، لبنان، مصر و کم و بیش در ایران هر روز آثار مخرب آن دیده می شود. و این خشونت مذهبی در جهان اسلام با جریان سلفی پیوند خورده است.

 وی با تقسیم اندیشه اهل سنت به جریان سلفی و اخوانی در بیان تفاوت های این دو اندیشه اظهار داشت: اخوانی ها به لحاظ تشکیلات قوی و از نظر ایدئولوژی نوگرا هستند ولی طرفداران جریان سلفی زیاد است و افکار خود را به گونه ای می گویند که ساده و روان است و همه آن را می فهمند، ادعاهای جذاب دارند، دنبال راه حل رادیکال برای جهان اسلام اند، ضد غرب و عملگرا هستند.

 این استاد دانشگاه در تقسیم بندی فقه سلفی عنوان کرد: فقه سلفی به سه دوره تقسیم می شود: اول؛ فقه ابن تیمیه که مربوط به 8 ـ 7 هجری است و در حوزه های علمیه ما با این جریان آشنا هستند، دوم؛ فقه محمد بن عبدالوهاب نجدی است که در قرن 12 هجری ظهور کرد این فقه دیدگاه سیاسی دارد، با حکومت آل سعود گره خورده و بازوی ایدئولوژی سعودی هاست و سوم؛ سلفیه معاصر است که از 1994 تا امروز به مدت 20 سال رشد کرده است.

 وی با بیان اینکه سلفیه معاصر به جریان جامیه و سروریه تقسیم می شود افزود: موسس جریان جامیه محمد امان الجامی است و این اندیشه محافظه کار است و با دولت عربستان مأنوس است ولی جریان سروریه رادیکال است.

حجت الاسلام فیرحی ادامه داد: از جریان سروریه افکار مشایخ صحبه (بیداری) بیرون آمد و این گروه در اندیشه سلفی بازاندیشی کردند، به دنبال آشنایی با دنیای مدرن هستند، از ابزار جدید مثل فیسبوک و تویتر استفاده می کنند و جریان تکفیری در مقابل این گروه هستند.

 وی با طرح این سوال که دانش فقه سلفی چیست؟ و چرا خشونت تولید می کند؟ در ادامه اظهار داشت: به استثنای اخوان، اندیشه سلفی از یک جهت روشنفکرترین فقه اهل سنت است چون به مکاتب سنتی چهارگانه اهل سنت پایبند نیست، فقهی بدون مفتی و مرجع است و اندیشمندان دانشگاهی این فقه را دوست دارند و به این دلیل این اندیشه مولّد خشونت است و بیشتر از تحصیل کرده ها یارگیری می کند نه از فقرا. و به همین خاطر عربستان از 2001 به بعد از تکفیری ها حمایت نکرده است و به دنبال حمایت از جریان صحوه (بیداری) است.

 این استاد حوزه و دانشگاه در بیان مبانی فقه سلفی گفت: فقه سلفی سه مبنای بزرگ “توحید”، “اتّباع” و “تزکیه “ دارد و هر سه این مبانی مولّد خشونت هستند.

 فقه سلفی و خشونت

وی تاکید کرد: سلفی ها در اندیشه توحید معتقدند که ایمان به صفات و اسماء خداوند آنگونه که در قرآن آمده است بدون تأویل کفایت می کند و در توحید به پرهیز از شرک در عبادت معتقدند و مشکلات جهان اسلام را در عمل نکردن مسلمانان به دین و تمایل به جریان های دیگر، می دانند و از این لحاظ با شیعیان تضاد پیدا می کنند و سومین نکته توحید این است که آنها معتقدند حق قانونگذاری دست خداست و قانون موضوعه را نفی می کنند و حوزه مباحات را نمی پذیرند  و از این لحاظ گرایش ضد مدرنیته دارند. 

 حجت الاسلام فیرحی ادامه داد: فقه سلفی با قبول شرک در عبادت برای شیعیان و شرک در وضع قانون موضوعه برای اهل سنت نتیجه می گیرند که شرک مساوی کفر است و هر جا که قانون موضوعه باشد شرک  و کفر وجود دارد و مفهوم تکفیر هم همین است که دارای بار خشونت است.

 وی در تبیین مفهوم اتباع از دیدگاه فقه سلفی اظهار داشت: اتباع از تبعیت است یعنی انسان مسلمان از هیچ کس تقلید نمی کند و از نص یعنی کتاب و سنت تبعیت می کند با این اندیشه سلفی ها جریان های اجتهادی و مکاتب اربعه را حذف کرده و مستقیم به قرآن و سنت مراجعه می کنند.

 این استاد دانشگاه، مفهوم تزکیه از دیدگاه فقه سلفی را مفهومی متفاوت نسبت به دیدگاه شیعه به این مفهوم معرفی کرد و افزود:  فقه سلفی معتقد است که تحت تأثیر مذاهب مختلف، امت اسلامی به خطا رفته است و باید کل امت تزکیه شود و ابزار تزکیه عمل به شریعت و حمایت از حکومت حامی شریعت است.

 وی درباره اهداف دعوت سلفی گفت: جریان سلفی فراگیر است و حزب یا گروه خیریه نیست، مرزهای ملی و نظامهای سیاسی موجود را نفی می کنند، درصورت ناسازگاری با حکومتی، تقیه را جایز می دانند، به دنبال ساختن مسلمان و جامعه حقیقی اسلامی اند، دعوت را اتمام حجتی برای معاندان و غیر مسلمانان می دانند و آن را بزرگترین امانتی می دانند که خدا نزد مسلمانان گذاشته و دعوت را در قالب امر به معروف اجرا می کنند.

 حجت الاسلام فیرحی با بیان اینکه فقه سلفی تضادهایی دارد و از درون این تضادها خشونت تولید می شود افزود: سلفی ها مصائب مسلمانان را اختلافات داخلی و از درون جامعه اسلامی می دانند و می گویند مسلمانان اصل کتاب و سنت را فراموش کرده اند و باید به کتاب و سنت مراجعه شود و در برداشت از کتاب و سنت اختلاف وجود دارد پس باید تکثر و تساهل در برداشت ها وجود داشته باشد و این تناقض است.

 وی تکفیر را تضاد دیگر فقه سلفی بیان کرد و در ادامه تاکید کرد: فقه سلفی نمی تواند از کمند تکفیر رها شود چون هر کس هر قانونی را وضع کند و تن به دولت های ملی دهد مشرک است و با این تفکر بخش عظیمی از مسلمانان را از حوزه اسلام خارج می کنند.

 این استاد حوزه و دانشگاه در بیان تضاد دیگر فقه سلفی گفت: از طرفی اجتهاد را نفی می کنند و از طرف دیگر نفی اجتهاد، آنارشیسم تولید می کند و این به ضرر خود سلفیه نیز است.

 وی با اشاره به اینکه در تعدیل افکار تکفیری ها در مسئله امر به معروف و نهی از منکر، جریانهای صحبه (بیداری) فقه "انکار" را تبیین کردند، افزود: مشایخ صحوه به دنبال این هستند که امر به معروف را از حالت همگانی خارج کنند تا خشونت همگانی نشود. آنها می گویند: شناختن فعل منکر و اراده شخص مشکل است، در امر به معروف و نهی از منکر نباید عجله کرد، اثبات اینکه منکری رخ داده مسئله سختی است، کسانی که احاطه به شریعت ندارند نباید امر به معروف و نهی از منکر کنند، در امر به معروف و نهی از منکر باید از مقاصد شریعت آگاه بود. حکومت باید به مردم در مورد امر به معروف و نهی از منکر آموزش دهد، دیدگاه علما را باید در نظر گرفت و انکار باید با نرمی باشد نه با خشونت.

 وی در پایان درباره آینده جنبش سلفی و تعامل شیعیان با سلفی ها اظهار داشت:  تفکرات نوسلفی به دنبال کنترل تکفیری ها هستند ولی خشونت در ارکان فقه سلفی وجود دارد و نهادینه شده است و جامعه شیعه باید با جریانهای صحوه ارتباط داشته باشد و از این گروه در جهت نفی تکفیری های و جریان جامی بهره برداری نماید، ­چون اینها ضد تکفیری ها هستند و تا حدودی عاقلانه رفتار می کنند.