دویست و هفتادو ششمین جلسه از سلسله جلسات نظریه پردازی موسسه پژوهشی , فرهنگی, فهیم شامگاه شنبه 29 مهر ماه 96 پیرامون ویژگی های تفسیری آیت الله مصطفی خمینی با سخنرانی آقایان : حجت الاسلام محمدعلی ایازی و حجت السلام محمد عبداللهیان با حضور جمع کثیری از اندیشمندان , فضلا , طلاب و دانشجویان در محل موسسه برگزار شد.
در آغاز استاد محمد علی ایازی در تبیین ویژگی های تفسیری آیت الله سید مصطفی خمینی بیان داشت: من با توجه به شناخت و مراجعه ای که به حدود چهارصد تفسیر داشته ام میتوانم ادعا کنم که خصوصیاتی که در تفسیر ایشان امده ممتاز و منحصر در تفسیر حاج اقا مصطفی است وی سپس افزود: تفسیر حاج آقا مصطفی دارای چهار ویژگی انحصاری است که ارتباط مستقیم با شخصیت علمی و فکری ایشان دارد . وی دارای تحصیلات فلسفی عرفانی , کلامی , اصولی و فقهی است که در جابه جای تفسیر ایشان به چشم میِ آید همچنین ایشان معلومات گسترده ای از علوم مانند هیئت, جبر, اعداد و ... داشتند که باعث تغییر دیدگاه ایشان به تفسیر شده است, پژوهشگر علوم قرآنی با اشاره به چگونگی تاثیر گذاری شخصیت مفسر در تفسیر خاطرنشان ساخت: خصوصیات و روحیات حاج آقا مصطفی باعث خلق تفسیری با انواع نگرش ها شده که دارای چهار ویژگی منحصر به فرد که اولین ویژگی؛ جامعیت آن است به گونه ای که دایره المعارفی است که انواع علوم در آن گرد آمده است . از جمله مباحث ادبی مانند صرف , نحو , فصاحت , بلاغت , بیان و معانی در آن به وفور دیده میشود.
استاد حوزه علمیه قم به ویژگی دوم تفسیر حاج آقا مصطفی اشاره و اظهار داشت:
ویژگی دوم روش اجتهادی ایشان است این خصوصیت زمانی آشکار میشود که انسان با مراجعه به بسیاری از تفاسیر متوجه میشود که کپی برداری از یکدیگر است لذا ایشان هیچ بحثی را بدون نقدو بررسی و رد تثبیت باقی نمیگذارد.
سومین ویژگی تفسیر ایشان کاوش های عقلی است و اهمیت این ویژگی از آن جهت است که به فرموده شهید مطهری , به لحاظ شیعه بودن عدلیه به شمار میرویم ولی در عمل و در خیلی از افکار فکر اشعری داریم. لذا خیلی وقت ها میبینیم که مطلبی بر خلاف عقل و قرآن است اما فقها براساس آن فتوا داده اند و این مشکل جدی در فقه و تفسیر است که بما بنای لازم را به عقل نمیدهند و این به خاطر آن است که پیش فرض های خود را منقح نکرده اند و علی المبنا بر اساس آن تفسیر میکنند اما ذهن نقاد و کاوشگر مفسری چون حاج آقا مصطفی میداند که یک مرحله تفسیر, فهم لفظ و مرحله دیگری فهم معنا است و بخش مهم آن فهم مراد متکلم است که کاوش های عقلی را میطلبد
نظریه پرداز نشست در بخش دیگری از سخنانش کاوش های عقلی تفسیر حاج آقا مصطفی را دارای سه بخش مهم دانست و تاکید کرد: اولین بخش فهم مراد متکلم دومین بخش تبیین معارف و سومین بخش اثبات معارف قرآنی است .
استاد ایازی در ادامه چهارمین ویژگی تفسیر حاج آقا مصطفی را عرفانی بودن آن برشمرد و یاد آورد شد : ایشان در زمینه تفسیر عرفانی از قرآن متاثر از پدرشان امام خمینی هستند و مباحث بسیارلطیف عرفانی را در تفسیر خود آورده اند.
در بخش دوم نشست استاد عبداللهیان درباره ویژگی تفسیر حاج آقا مصطفی بیان داشت : نکته ای که در این مورد میتواند ذکر کرد این است که تفسیر حاج آقا مصطفی دارای امتیازاتی است که چند گام به جلو محسوب میشود همان طور که حضرت امام درباره تفسیر گفته اند تاکنون تفسیری برقران نوشته نشده که دارای وصف جامعیت و قلمرو جدید باشد ما میبینیم که تفسیر حاج اقا مصطفی هردو ویژگی مورد نظر حضرت امام را برآورده کرده اند . ایشان قبل از آن که تفسیر خودشان را بنویسند مدت ها روی طرح آن مطالعه و هندسه آن را طراحی کرده اند و لذا تفسیر ایشان بر اساس طرح و برنامه و رفع کاستی ها و نواقص موجود بوده است نه صرفا از روی علاقه به همین خاطر چند گام رو به جلو محسوب میشود.
این استاد دروس خارج حوزه علمیه در ادامه با اشاره به گام های مهم حاج آقا مصطفی در تفسیر خودشان خاطرنشان ساخت: اولین گام قلمرو تفسیر است که در تفاسیر دیگران منحصر میشود به عبارات قرآن و بیان مراد آن بر اساس فهم بشری. ولی حاج آقا مصطفی در آغاز تفسیرشان روایت امام سجاد(ع) را برآورده اند که قرآن بنا شده بر چهار پایه : عبادت, اشارت, لطائف و حقایق. اما وظیفه پنجمی هم بر عهده مفسر است که بداند هدف از آیه چه بوده است ؟ و تقریبا تمامی مفسران از هدف آیه غافل بوده اند. ولی در تفسیر حاج آقا مصطفی بدان توجه شده است .
رئیس موسسه قرآن پژوهی امام رضا در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به گام دوم ایشان تاکید کرد:حاج آقا مصطفی پنج وظیفه برای مفسران بر میشمردند: 1-تبیین عبارات 2-بیان لطائف 3- اشارات 4-حقائق 5- بیان پیام آیه که شامل پیام آیه و پیام آیات پیام سوژ و پیام کل قرآن است . لذا ایشان در تفسیرشان پیام کل آیات را بیان داشته اند.
استاد حوزه در ادامه به گام سوم حاج آقا مصطفی در تفسیرشان پرداخت و یاد آورشد. گام دوم ایشان جامعیت بخشیدن به تفسیر است . یعنی از تمامی علوم که در تفسیر به کار گرفته استفاده کرده برای تبیین بیان مراد و پیام آیه.
ایشان در بخش پایانی سخنانش خاطر نشان ساخت : در واقع حاج آقا مصطفی در تفسیر خودشان چند کار عظیم انجام دادند که اهم آن عبارتند از : 1- ایجاد یک حرکت جدید و رو به جلو 2- محقق کردن دیدگاه و نظر حضرت امام درباره تفسیرقرآن که هم هدف و مقصد آیات بیان بشود و هم از علوم و رشته های مختلف علمی در تبیین آیات قرآن استفاده شود.
مرحوم حاج آقا مصطفی یک وظیفه مهمی را هم برای مفسر تعریف میکنند و آن این است که مفسر وقتی پیام آیه را بیان میکند کوشش میکند در مخاطب خود تغییر ایجاد کند یعنی آیه برای سازندگی و هدایت نازل شده و به همین خاطر ایشان در پایان مباحث اخلاقی را ذکر میکنند
