دکتر یوسفی: موضوعات باید در دسته بندی جدید مطابق با زندگی مردم بیان شود/ نیازمند تغییر ساختار پاسخگویی هستیم.
شفقنا- عضو هیئت علمی دانشگاه مفید بر لزوم دسته بندی جدید موضوعات مطابق با زندگی مردم در رساله های عملیه تاکید کرد و در عین حال تنوع مخاطبان در این رساله ها را مورد اشاره قرار داد و گفت: برای اینکه تنوع رساله ها اتفاق بیفتد ما نیازمند آن هستیم که ساختار به سمت تخصصی شدن سوق پیدا کند. مرجعیت را نباید در قالب رساله و رساله نویسی خلاصه کرد بلکه در یک رسالت باید تعریف نمود.
دکتر محمدرضا یوسفی در گفت وگو با شفقنا درباره ضرورت بازنگری و بازاندیشی در رساله های عملیه اظهار داشت: جامعه ایران امروز یک جامعه متنوع و متکثری است. با وجود این، مراجع تقلید هنوز مرجع فقهی و اخلاقی بخشی از جامعه و جامعه مذهبی ایران هستند و لذا رساله های عملیه نقش مرجعیت فقهی را در زندگی این دسته از افراد بازی می کنند. اما این رساله ها که زمانی (زمان مرحوم آیت الله العظمی بروجردی) پیشرو محسوب می شدند و به زبان فارسی نوشته شد، امروز نیازمند به یک بازخوانی هستند.
وی تصریح کرد: یکی از اشکالاتی که این رساله ها دارند، زبان و سبک نگارش مطالب است که ممکن است برای برخی افراد دشوار باشد. اشکال دومی که می توان برای برخی رساله ها برشمرد، وجود مسائل مستحدثه و نوپدیدی است که در جامعه شکل می گیرد و رساله های موجود خالی از احکام اینهاست، این دو اشکال به تنهایی ما را وادار به بازبینی این رساله ها می کند.
رساله های عملیه باید قابل فهم برای عموم مردم باشند
وی با بیان اینکه رساله های عملیه باید زبان ساده و روان و قابل فهم برای عموم داشته باشند، گفت: حتی الامکان از اصطلاحات ثقیل و سنگین عربی در رساله ها استفاده نشود؛ استفاده از زبان فارسی غیرتخصصی در اینجا لازم است. اگر بکاربردن واژگان فقهی ضروری به نظر می رسد، می بایست در پاورقی ها برای فهم بهتر مخاطب بیان شود حتی از مثال های روزمره می توان برای توضیح احکام استفاده کرد.
وی با اشاره به ابواب معمول در رساله های عملیه از قبیل تقلید، طهارت، نماز، روزه، زکات و…. اظهار کرد: به نظر می رسد موضوعات باید در دسته بندی جدید مطابق با زندگی مردم بیان شود؛ به عنوان مثال، بحث رسانه می تواند یک باب را به خود اختصاص دهد، بحث خانواده، اقتصاد، محیط زیست، شایعه پراکنی، حریم خصوصی و حتی مهاجرت از موضوعاتی است که در این رساله ها باید وارد شوند و بلکه کتاب مستقلی را می توان برای آنها تدوین کرد.
ابواب مستقلی درباره «حقوق» در رساله ها اختصاص یابد
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید خاطرنشان کرد: حقوق حیوانات، حقوق شهروندی و کرامت انسانی، مشارکت سیاسی و اجتماعی از دیگر موضوعاتی است که لازم است ابواب مستقلی بدانها اختصاص داده شود.
وی با بیان اینکه در این رساله ها، با تنوع مخاطبان نیز روبرو هستیم، گفت: بر این اساس می توان نسخه های مستقلی برای زنان، جوانان، نوجوانان و خانواده ها، کارکنان دولت، معلولان و سالمندان نوشت.
وی تصریح کرد: تخصصی شدن و ساده سازی زبان رساله ها و هماهنگ با نیاز جامعه و گام برداشتن رساله ها در این مسیر، با ساختار فعلی مطابقت ندارد. این امر نیازمند احاطه علمی به جهان پیرامونی و موضوعات تخصصی است. به عنوان مثال، اگر بخواهیم وارد مباحث اقتصاد دیجیتال شویم نیازمند علم و دانش روز هستیم یا اگر کسی بخواهد وارد مسئله بانکداری شود، اطلاعات ویژه ای از بانکداری می طلبد. به همین دلیل است که وقتی در زمینه موضوعات نوین از مراجع مربوطه سوال می شود، پاسخ ها دقیق نیست و این، اعتراض متخصصین را بلند می کند. به همین دلیل، گاهی اوقات، افرادی که در سطح مرجعیت نیستند، به دلیل هم فهمی و هم درکی با متخصصین عملا مرجعیت پیدا می کنند.
وی تاکید کرد: برای اینکه تنوع رساله ها اتفاق بیفتد ما نیازمند آن هستیم که ساختارها به سمت تخصصی شدن سوق پیدا کند یا مرجعیت یک مرجعیت عامی باشد که در زیرمجموعه های خود کمیته ای مرکب از روحانیون متخصص داشته باشد.
جایگاه مرجعیت تنها در نوشتن رساله خلاصه نمی شود
یوسفی افزود: نکته مهم دیگر اینکه، جایگاه مرجعیت صرفا بیان رساله نیست؛ مرجعیت را نباید در قالب رساله و رساله نویسی خلاصه کرد بلکه در یک رسالت باید تعریف کرد.
وی توضیح داد: «رساله عملیه» براساس یک نیاز زمانه ایجاد شد و جامعه آن روز یک کتاب «عمل به احکام» را مطالبه می کرد به این صورت که این دغدغه وجود داشت که اگر مسئله دینی برای کسی پیش آمد و روحانی عالمی که بتواند آن را پاسخ بدهد در دسترس نبود، چگونه پاسخ خود را دریافت کنیم؟ اینجا «رساله عملیه» نقش یک راهنما را برای افراد جامعه ایفا می کرد.
وی اظهار داشت: از نظر مردم «مرجعیت» یک نقش آفرینی تاریخی، اجتماعی و سیاسی داشته و دارد و این نقش را حداقل از زمان مشروطه به این طرف می توانیم به صورت پررنگ ببینیم. همین مسئله یک سطح توقعی از مرجعیت ایجاد می کند.
مرجعیت اجتماعی بخشی از روحانیت به شدت افول کرده است
یوسفی با اشاره به کاهش اعتماد عمومی به بخشی از روحانیت در دهه های اخیر و بویژه بین نسل جوان بیان کرد: آنچه می توان گفت اینکه در موضوعاتی چون حقوق زنان، فقر و نابرابری های ناموجه، واکنشی را از سوی برخی از روحانیون نمی بینیم. بی عدالتی های فراوانی به نام اسلام در جامعه ما صورت می گیرد اما واکنشی را از جانب آنها به معنای عام نمی بینیم و به همین دلیل، اعتماد عمومی نسبت به روحانیت کاهش یافته و مرجعیت اجتماعی روحانیت هم به شدت افول کرده است. در چنین شرایطی، طبیعی است که مردم اساسا دنبال رساله نمی روند.
نوع رابطه مردم با نهاد دینی باید از مرجعیت صرف فقهی خارج شود
وی ادامه داد: مردم توقع بیشتری از مرجعیت دارند، بویژه جایی که احساس می کنند در مواردی به آنها فشار وارد می شود و حکومت هم پاسخگو و شفاف نیست. از آن طرف رسانه ها کارکرد قوی ندارند و احزاب مستقلی هم نداریم و حکومت هم با نام روحانیت گره خورده است طبیعی است که در این وضعیت از مرجعیت توقع می رود جلوی یکسری مسائل که خلاف بودن آن محرز شده است و یا به زندگی مردم آسیب می زند، بایستد اما وقتی مردم این را مشاهده نمی کنند، طبیعتا جایگاه مرجع در ذهنیت مردم کاهش پیدا می کند بنابراین به نظر می رسد نیازمند تغییر در ساختار مرجعیت باشیم به این نحو که نوع رابطه مردم با نهاد دینی و مرجعیت از مرجعیت صرف فقهی خارج و نمود آن در حوزه های اجتماعی بیشتر شود.
تغییر سبک دینداری جامعه یکی از دلایل کاهش جایگاه اجتماعی روحانیت است
یوسفی گفت: یکی از دلایل کاهش جایگاه اجتماعی روحانیت به تغییر سبک دینداری جامعه باز می گردد بدین معنا که از نظر نسل جدید، امر دینی، «امری فردی» است و آن الگوبرداری های سنتی و جمعی که ما داشتیم به یکسری تجربه های فردی و انتخاب گرایانه تغییر کرده است.
جوان امروز به عقل گرایی و عقل پسندی بیشتر توجه دارد
وی با اعتقاد بر اینکه مساله تقلید برای خیلی از جوانان جدی نیست، گفت: جوانان بیشتر به وجوه معنوی، اخلاقی و عدالت اجتماعی توجه دارند. جوان امروز به عقل گرایی و عقل پسندی بیشتر توجه دارد و یک منطق عقلانی برای مسائلی که به نام دین مطرح می شود، لازم می بیند.
وی افزود: بنظر می رسد با توجه به ساختار سنتی فتوا و تقلید، این بخش پاسخی برای سبک جدید دینداری ندارد و نسبت به این موضوعات واکنشی از این نهاد بزرگ نمی بینیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید تصریح کرد: ما در زمانی زندگی می کنیم که اطلاعات دینی انحصار در روحانیت و مرجعیت ندارد؛ عصر رسانه ها و گسترش آنها، شبکه های اجتماعی، انحصار روحانیت و مراجع را در تولید و توزیع دانش دینی از بین برده و مشاهده می کنیم که استقبال از رساله ها مانند گذشته نیست.
وی ادامه داد: یکی دیگر از دلایلی که سبب کاهش اعتماد عمومی به بخشی از روحانیت شده است، درک این مسئله است که این بخش از روحانیت با ساختار حکومت پیوند خورده است. اینکه صداهایی در حوزه است و بحث استقلال نهاد روحانیت از حکومت به عنوان یکی از خواسته های مردم بیان می شود یک گام مثبت است. اما غلبه بر جریان همسو با حکومت بوده که در عمل در مواردی در مقابل مردم قرار می گیرند.
مسئله مرجعیت، باید تداوم دینداری جامعه در اشکال جدید باشد نه صرفا رساله عملیه
وی تاکید کرد: مراجع از نظر مردم صرفا یک «ناصح» نیستند بلکه آنها را بخشی از قدرت می دانند و می بینند. اینکه مراجع در بحران های اجتماعی متعدد، بخواهند سکوت کنند یا مواضع خیلی محافظه کارانه بگیرند یا گاهی اوقات تائید حکومتی داشته باشند، به معنای فاصله گرفتن مرجعیت و روحانیت از مردم است.
یوسفی گفت: با تغییراتی که در جامعه و وضعیت روحانیت صورت گرفته است، مسئله مرجعیت، باید تداوم دینداری جامعه در اشکال جدید باشد نه صرفا رساله عملیه. اگر هم به رساله می اندیشند، رساله با توجه به شرایط موجود که نیازمند تخصصی شدن است، نیازمند به تغییر ساختار پاسخگویی است که در حال حاضر ما فاقد آن هستیم.
