با تغییر تفکر تقدس حکومت، روحانیت می‌تواند نقش گذشته را ایفا کند

دکتر محمود شفیعی: مردم انتظار دارندمراجع و روحانیت، موضع‌گیری‌ صریحی درباره مفاسد اقتصادی داشته باشند/ روحانیت بدون ملاحظه وضعیت موجود را مورد انتقاد قرار دهند.

عضو هیات علمی دانشگاه مفید قم با اشاره به این که امروز از سوی روحانیت، درکی از حکومت در حال معرفی است که بخشی از حکومت را امر قدسی می‌داند، گفت: مادامی که این تصویر از حکومت وجود دارد، نباید از روحانیت انتظار داشته باشیم که آن نقش تاریخی قبل از انقلاب را ایفا کنند. چرا که یک امتناع ذهنی اجازه‌ی این کار را به روحانیت نخواهد داد که بتوانند در مقابل حکومت اسلامی یک موضع انتقادی داشته باشند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمود شفیعی با بیان این که روحانیت، قبل از انقلاب اسلامی به‌عنوان یک نیروی اجتماعی بود که همیشه در سنگر مبارزه با حکومت‌های استبدادی، وابسته به استعمار و ستمگر نسبت به مردم قرار داشت، اظهار کرد: تقابلی همیشگی بین روحانیت و این حکومت‌ها به‌ویژه در تاریخ معاصر ایران و به‌طور مشخص بعد از دوره‌ی مشروطه وجود داشته است. در آن دوران، روحانیت به مثابه‌ یک نیروی اجتماعی قدرتمند در مقابل حکومت و مظالم حکومتی می‌ایستاد و به نحوی پایگاه و پناهگاهی برای مردم به شمار می‌رفت.
تصویر امروز مردم از روحانیت، روحانیتی نیست که بتوانند به آن‌ها پناه ببرند
او ادامه داد: امروز در وضعیتی قرار گرفته‌ایم که توده‌های مختلف مردم، از وضعیت موجود بسیار ناراضی هستند. نارضایتی‌ها به ویژه در حوزه‌هایی اعم از اقتصادی، اجتماعی، تبعیضات، مفاسد اداری و… کاملاً مشهود است و اساساً قابل انکار نیست. در عین حال این تصور به وجود آمده که روحانیت نمی‌تواند نقش گذشته‌ی خود در برابر مفاسد حکومتی را امروز هم ایفا کند. اساساً تصویری که امروز، مردم از روحانیت دارند، آن روحانیتی نیست که مردم بتوانند به آن‌ها پناه ببرند و این صورت مسأله است.
تصویر روحانیت قبل از انقلاب از حکومت، یک پدیده‌ی دنیوی بود
شفیعی برای پاسخ به این سوال که «چگونه روحانیت پیش از انقلاب اسلامی این نقش را در برابر فساد حکومتی ایفا می‌کرد اما امروز نمی‌تواند چنین نقشی داشته باشد؟» گفت: تصویری که روحانیت، قبل از انقلاب اسلامی از حکومت داشتند، این بود که حکومت یک پدیده‌ی دنیوی است و در معرض انواع فسادها قراردارد. بر اساس این نگاه نیز حکومت را امری غیر مقدس می‌دیدند و در مقابل مفاسد این امر غیر مقدس و مظالم این پدیده‌ی دنیوی مبارزه می‌کردند و با تمام اعتقاد هم این کار را انجام می‌دادند. در عمل هم مورد توجه مردم قرار می‌گرفتند.
درکی از حکومت در حال معرفی است که بخشی از حکومت را امر قدسی می‌داند
بحث روحانیت از مفاسد، همیشه در مورد بخشی از حکومت است
او ادامه داد: بعد از انقلاب اسلامی به تدریج درکی از حکومت از سوی روحانیت در حال معرفی شدن است که حداقل بخشی از حکومت را امر دنیوی در نظر نمی‌گیرند و امر قدسی و سماوی تعبیر می‌کنند. به این شکل حکومت را از دسترس توده‌ی مردم خارج می‌بینند و معتقدند که این بخش از حکومت همیشه باید مورد تأیید قرار بگیرد. اساساً وقتی روحانیت در مورد مفاسد هم بحث می‌کنند، همیشه در مورد بخشی از حکومت، مفاسد را مطرح می کنند و نه کل حکومت.
غالب روحانیت امروز، بخش غیرانتخابی حکومت را سماوی و قدسی می‌بینند
این استاد دانشگاه با اشاره به اعتراضات اخیر طلاب در فیضیه، آن اعتراضات را نیز مربوط به بخش انتخابی حکومت یعنی قوه‌ی مجریه دانست و افزود: در حالی که آن بخش غیرانتخابی حکومت را همچنان غیردنیوی، سماوی و قدسی می‌بینند؛ گویی در آن بخش غیرانتخابی بنا نیست هیچ مساله‌ای اتفاق بیفتد. مادامی که این تصویر از حکومت وجود دارد، نباید از روحانیت انتظار داشته باشیم که آن نقش تاریخی قبل از انقلاب را ایفا کنند. چرا که یک امتناع ذهنی اجازه‌ی این کار را به روحانیت نخواهد داد که بتوانند در مقابل حکومت اسلامی یک موضع انتقادی داشته باشند.
امروزه مردم، روحانیت را به عنوان بخشی از حاکمیت تصور می‌کنند
او با بیان این که امروزه مردم، روحانیت را به عنوان بخشی از حاکمیت تصور می‌کنند، گفت: این ذهنیت به هیچ وجه به مردم اجازه نمی‌دهد حتی انتقاداتی که کم وبیش از سوی روحانیت صورت می‌گیرد را جدی بگیرند. مسأله‌ی اصلی در این زمینه یک امتناع ذهنی است که یک امر معرفتی به شمار می‌رود.
روحانیت باید رویکرد خود را نسبت به حکومت تغییر دهد
شفیعی با اعتقاد بر این که روحانیت باید رویکرد خود را نسبت به حکومت تغییر دهند، اظهار کرد: این یک بحث بسیار جدی معرفتی است. در نهج‌البلاغه وقتی حضرت علی (ع) حکومت را توضیح می‌دهد، آن را امری دنیوی می‌بیند. گاهی حضرت، این تعبیر را دارد که «لابد للناس من أمیر بر أو فاجر» یعنی مردم به حکومت نیاز دارند، حال حاکم آن حکومت، فاجر و ستمگر باشد یا صالح؛ یعنی حکومت را دنیوی می‌بینند. در جای دیگر نیز تعبیر «دنیاکم…» را به کار می‌برند یعنی دنیای شما و منظور، حکومت است. جایی دیگر نیز می فرمایند که «حکومت به اندازه‌ی بند کفشی هم برای من ارزش ندارد».
خود امیرالمؤمنین(ع) حکومت را یک امر سماوی نمی‌دانند
وقتی حکومت را به آسمان‌ها ببرند، امکان نقد آن وجود نخواهد داشت
او ادامه داد: حضرت، حکومت را امری دنیوی می‌بینند و در جایی دیگر از نهج‌البلاغه نیز این تعبیر را به کار برده‌اند که «حکومت به اندازه‌ی آب دهان بز هم برای من ارزش ندارد». در نتیجه خود  حضرت امیرالمؤمنین(ع) که پنج سال حکومت کردند، حکومت را یک امر سماوی نمی‌دانند. اگر روحانیون نیز حکومت را این‌گونه ندانند، نمی‌توانند آن را نقد کنند. وقتی حکومت را متعالی کنند و به آسمان‌ها ببرند، دیگر امکان نقد آن وجود نخواهد داشت و به شکل کاذب، مجبور هستند مفاسد را منحصر به آن بخش انتخابی کنند؛ قسمتی که آن را دنیوی می‌بینند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: این در حالیست که مفاسد شکل گرفته در حوزه‌ی اقتصادی در یک روز اتفاق نیفتاده است یا مربوط به بخش خاصی نیست. بحث فساد طی دوره‌ای طولانی به شکل ساختاری و با عوامل بسیار پیچیده ایجاد شده است و مربوط به همه‌ی نهادهای قدرتمند سیاسی است که افسار اقتصاد در دست آن‌ها قرار دارد. بخش بزرگی از آن هم مربوط به قوه‌ی مجریه نیست.
با تغییر این تفکر که بخشی از حکومت، مقدس است، روحانیت می‌تواند نقش گذشته را ایفا کند
او تأکید کرد: کلیت این فکر سیاسی دینی که بخشی از حکومت، امری مقدس است، باید تغییر کند تا روحانیت بتوانند نقش کلیدی گذشته را دوباره ایفا کنند. در نتیجه‌ی این تغییر، مردم هم به تدریج تصویری که از روحانیت پیدا کرده‌اند را تغییر دهند و به نتیجه برسند که روحانیت ما از حکومت مستقل هستند. درعین حال که تعامل با حکومت را توصیه می‌کنم و بخشی از روحانیت، جذب در حکومت هستند اما بدنه‌ی روحانیت به عنوان یک نهاد اجتماعی دینی از نهاد حکومت مستقل است. این تصویر باید برای مردم به وجود بیاید و این به وجود نمی‌آید، مگر این که روحانیت به تدریج رویکردها و عملکردهای خود را تغییر دهد.
امیدی ندارم که در وضعیت فعلی، روحانیت نقش اساسی در مبارزه با فساد ایفا کنند
شفیعی ادامه داد: با نکته‌ای که به آن اشاره کردم، واقعاً ناامید هستم که در وضعیت فعلی، روحانیت ما بتوانند نقش اساسی در مبارزه با فساد ایفا کنند و مردم هم بتوانند به آن‌ها تکیه کرده و از آن‌ها کمک بگیرند و این فساد کنترل شود.
مردم انتظار دارند روحانیت، موضع‌گیری‌های صریحی در مورد مفاسد اقتصادی داشته باشند
او با بیان این که مردم انتظار دارند که نهاد روحانیت و به طور ویژه مراجع و نخبگان این نهاد بتوانند مانند گذشته‌ی تاریخی خود به نفع مردم موضع‌گیری شفافی داشته باشند، گفت: روحانیت باید بدون ملاحظه و با صداقت کامل، وضعیت موجود را مورد انتقاد قرار دهند؛ نه این که به صورت جانبدارانه و در راستای علایق یک جریان سیاسی، موضع‌گیری داشته باشند. این انتظاری است که مردم از روحانیت دارند. البته بخشی از روحانیت و مراجع که فهم بهتری از سیاست و حکومت دارند، موضع‌گیری‌های مناسبی اتخاذ می‌کنند اما مردم انتظار دارند که کل مرجعیت و اساس نهاد روحانیت در راستای منافع به‌حق مردم، موضع‌گیری‌های صریحی راجع به مفاسد اقتصادی داشته باشند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: توان نقد روحانیت، بسیار بالا است و مردم انتظار دارند که این توان در راستای منافع آن‌ها به کار گرفته شود و پشتیبان مردم باشند. امیدواریم که این اتفاق بیفتد، اما برای رخ دادن این اتفاق، شرایطی لازم است و یک بخش آن، مباحث معرفتی است که امیدواریم در این زمینه تغییراتی به وجود آید.