جایگاه انسان در نظام هستی

استاد سید محمدعلی ایازی، استاد حوزه و دانشگاه، در نشست علمی «جایگاه انسان در نظام هستی» در مؤسسه فهیم قم گفت: یکی از سؤالاتی که همواره مطرح است این است که برخی اتفاقات مانند سیل و زلزله و ... آیا همیشه نتیجه گناه است؟ زیرا اگر سدسازی و پیش‌بینی لازم نشود اتفاقات باعث تخریب طبیعت می‌شود و این موضوع، ربطی به ایمان مردم ندارد.

وی افزود: برخی کشورها که در طبیعت کار کرده و کانال و سدسازی می‌کنند و پیش‌بینی دارند و وقتی سیل، طوفان و ... آمد، با اینکه مردمش ایمان ندارند، ولی حادثه بدی هم رخ نمی‌دهد. در مقابل کسانی هستند که اهل دین و دیانت و نماز هستند، ولی وقتی سیل می‌آید خانه‌شان را تخریب کرده و همه چیز را از بین می‌برد؛ آیا این ربطی به تقوا و ایمان دارد؟

ایازی بیان کرد: کشورهایی هستند که در زمینه زلزله، پیش‌بینی کرده و در برابر آن مقاوم هستند؛ زلزله باعث تخریب آنان نشده و در مقابل هم، کشورهایی هستند که فارغ از ایمان آنان حوادث تخریبی زیادی دارد. اگر این کشورها دانش لازم و برنامه‌ریزی مناسبی برای این کار داشتند، هیچ اتفاقی رخ نمی داد؛ در مورد سونامی، بیماری و ... نیز همین وجود دارد.

وی ادامه داد: بنابراین چه جامعه مؤمن باشد و چه نباشد، اگر براساس اصول مهندسی و معماری کار کرده باشند تخریب آنان کم است؛ اینها هیچ ربطی به ایمان و عذاب ندارد، بلکه اتفاقات مربوط به اعمال و رفتار ما هستند.

ایازی بیان کرد: دسته‌ای از حوادث و اتفاقات هستند که مربوط به گناه است و این گناهان در طبیعت مؤثر است؛ مثلاً اگر ما از طبیعت درست استفاده نکنیم و یا ماشین‌های دودزای زیادی در شهرها داشتیم، در این صورت شهر تخریب خواهد شد یا آنچه در مورد لایه ازن بیان می‌شود، ناشی از استفاده نادرست از طبیعت است.

وی افزود: اگر برخی گناهان مانند دروغ در جامعه رواج یافت خود به خود سبب توسعه بی اعتمادی میان مردم می‌شود و این بی‌اعتمادی موجب بهم ریختن نظام ارتباطی جامعه است؛ اینکه می‌گویند که دروغ باعث عذاب می‌شود، امروزه در علوم سیاسی هم این حرف را می‌زنند که وقتی بی‌اعتمادی سیاسی ایجاد شد، مشروعیت حکومت از بین می‌رود و شورش شکل می‌گیرد.

تبعیض و بی‌عدالتی؛ عامل بی‌اعتمادی اجتماعی

استاد دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه دروغ در میان اعضای یک خانواده هم سبب فروپاشی خانه شده و این گناه آثار خود را باقی می‌گذارد تصریح کرد: از جمله کارهایی که سبب بی اعتمادی در جامعه است تبعیض است، اینکه در قرآن این همه بر عدالت تاکید دارد به همین دلیل است زیرا معنویت بدون عدالت امکان تحقق ندارد؛ جامعه سالم اخلاقی وقتی می‌تواند محقق شود که در آن عدالت وجود داشته باشد.

وی تصریح کرد: قرآن در آیه ۳۱ سوره نساء«إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيمًا» فرموده است که از کبائر اجتناب کنید؛ البته گناه در هر حال بد است و حتی گاهی گناه کوچک سبب رواج گناه بزرگ می‌شود ولی آنچه سبب تاثیر بد در جامعه است گناهان کبیره و بزرگ است که عذاب به همراه دارد.

ظلم در ردیف شرک

ایازی افزود: بزرگترین گناه شرک است ولی قرآن، ظلم و ستم را با شرک مقایسه می‌کند؛ زیرا ستم کردن در وضعیت جامعه موثر است؛ ممکن است در جامعه‌ای افراد نماز و روزه بخوانند و بگیرند ولی اهل ظلم و ستم باشند در این صورت سرنوشت خوبی نخواهند داشت ولی اگر جامعه‌ای اهل گناهان صغیره باشد ولی ستم استبداد و ظلم در آن نباشد خداوند گناهان کوچک را خواهد بخشید البته تاکید می‌کنم که گناه کبیره و یا صغیره آن هم، بد است.

ایازی با اشاره به تاثیر تقوا در زندگی تصریح کرد: در آیه ۶۵ سوره مائده«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ» فرموده است که اگر اهل دیارها ایمان آورده و تقوا داشتند ما از کارهای بد آنان چشم‌پوشی می‌کردیم.

وی افزود: در دعاهای زیادی هم رابطه میان رفتار انسان‌ها و وضعیت جامعه را داریم؛ در دعای امام سجاد، و کمیل نمونه آن هست، در  دعای کمیل می‌خوانیم«اللهم اغفر لی الذنوب التی تغیر النعم، الهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلاء و ... . یعنی برخی گناهان سبب دگرگونی نعمات الهی می‌شوند؛ گناهانی هستند که سبب می‌شوند تا دعا قبول نشود و بلا بر انسان نازل شود.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: گاهی در جامعه گناهان بزرگ را کوچک می‌کنیم و آنان را نادیده می‌گیریم و برعکس برخی گناهان کوچک را بزرگ می‌شماریم. مثلا اگر آب بی رویه مصرف کنیم و صرفه جویی نشود و برنامه‌ریزی نکنیم خشکسالی ایجاد می شود؛ اینها هم به تقوا و ایمان بر می‌گردد ولی آنچه موجب نزول بلا و برکات و ... در ادعیه است این مصادیق نیست، فرموده که اگر از فقرا دستگیری نکنند موجب بلا می‌شود.

دستگیری از فقرا بلاهای اجتماعی را کاهش می‌دهد

وی اظهار کرد: امام موسی صدر در تفسیرش می‌گوید که روشن است که وقتی اغنیاء به فقرا کمک کنند به خودشان خدمت می‌کنند زیرا جلوی خشم و شورش فقرا را می‌گیرند و اموال خودشان محفوظ می‌ماند؛ اگر در جامعه اغنیاء به فکر فقرا باشند دوستی و محبت در آنجا نهادینه می‌شود و فقرا احساس برتری اغنیاء را نسبت به خود ندارند.

وی افزود: برخی گناهان، پنهان است که نباید آن را دست کم بگیریم و کوچک بشماریم مثلا جهل و ندانستن از مواردی است که دست کم می‌گیریم؛ قرآن فرموده است که کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند یکی نیستند؛ بنابراین جامعه‌ای که به علم اهمیت می‌دهد و جامعه‌ای که به علم اهمیت نمی‌دهد تفاوت دارند؛ البته گاهی بحث مدرک و عنوان است ولی سخن ما در جایی است که اهل تخصص و دانش وجود دارند و کسی به آراء آنان بها نمی‌دهد.

گناهانی که مقدمه عذاب هستند

ایازی تصریح کرد: دسته‌ای از گناهان هستند که زمینه‌ساز عذاب هستند؛ مثلا غیبت سبب از بین رفتن کرامت افراد و تحقیر آنان می‌شود و اعتماد را از بین می‌برد؛ دروغ، نمامی، افشای سر همینطور؛ اشاعه فحشا هم این طور است اینکه برخی مسائل خصوصی افراد را بر ملا کنند از گناهانی است که سبب عذاب است. وی تاکید کرد: جک‌هایی که برای تخریب قومیت‌ها ساخته می‌شود در نهایت باعث از بین رفتن سرمایه اجتماعی و اعتماد و از مصادیق گناهان کبیره است که در وضعیت جامعه موثر است.