آیت الله ایازی: باید نقش مردم در مجالس مذهبی پر رنگ شود/ / یکی از آسیب‌های جدی دامن زدن به مداحی‌گری و مداحان بی محتوا است.
آیت الله ایازی عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم به جماران گفت: مراسم عزاداری امام حسین از قرن اول به جز برخی دوره‌ها مثل صفویه یا قاجاریه، عموماً مردمی بوده است و این مردم بودند که مجالس عزاداری را با سلیقه‌ها و گرایش‌های مختلف برگزار می‌کردند. امروز هم باید این نقش مردمی پر رنگ شود و به همه طیف‌های جامعه اجازه داده شود با سلیقه‌های مختلف این عزاداری برگزار شود و نباید از سوی حکومت، نسبت به عزاداری تصدی‌گری به وجود بیاید؛ حتی اگر گاهی مشکل و انحرافی دیده می‌شود باید از طریق محافل علمی، مراکز دینی، حوزه‌های علمیه و سخنرانان دانشمند، حل شود تا شائبه یک نوع جبهه‌گیری و قطب‌بندی حکومت و مردم در آن به وجود نیاید. لذا دخالت کردن دولت، دولتی کردن و تصدی‌گری دولت در مجالس مذهبی خطرناک است.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با آیت الله محمدعلی ایازی در آستانه محرم و عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) در پی می آید:
به عنوان سؤال نخست، لطفا آسیب‌های عزاداری در ایام محرم از دیدگاه خود را بیان کنید.
ایام محرم الحرام و عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) را خدمت شما تسلیت عرض می‌کنم. در ابتدا این نکته را تأکید می‌کنم که ما نباید نسبت به برگزاری مراسم دینی مفید و سالم کوتاهی داشته باشیم و همه افراد، نهادها و دستگاه‌های فرهنگی باید به این مسأله توجه کنند که حیات جامعه ما و جامعه دینی با ذکر اباعبدالله الحسین(ع) و عزاداری آن حضرت است و این جایگاه به لحاظ نظری و عملی بسیار مهم است.
حرکت و نهضت امام حسین(ع)، نقاط مثبت بسیار زیادی برای زنده نگاه داشتن داشته است و باید نقاط مثبت را روز به روز، روزآمد کرد و از روش‌های درست و صحیح برای فرهنگ‌سازی حماسه حسینی در جامعه و بیان اهداف آن نهضت استفاده کرد.
اما در کنار جنبه‌های ایجابی نهضت اباعبدالله(ع)، یک نگرانی جدی وجود دارد که از گذشته‌ها مطرح بوده و متفکران و مصلحین ما در دهه‌های اخیر درباره آن صحبت کرده‌اند؛ به ویژه مرحوم استاد مطهری که تحریفات عاشورا را مطرح کرد و بزرگان دیگری درباره فلسفه حرکت و نهضت امام حسین(ع) کتاب نوشتند.
در سال‌های اخیر اتفاقاتی افتاد که مسأله دیگر «تحریف» نیست، بلکه یک نوع «انحراف و بدعت» است و کارهایی انجام می‌شود که به آینده حرکت حسینی(ع) آسیب می‌زند. متأسفانه حکومت در هر جریان مذهبی که شکل مردمی و طبیعی داشته، به عنوان تصدی‌گری وارد شده و به جای آنکه مروج آن کار باشد، خود دخالت کرده؛ اثرات نامطلوبی مطلوب برجای گذاشته و به آن ضربه زده است، تا جایی که بر خلاف گذشته که در مجالس معارف دینی بیان می‌شد، امروزه فرهنگ مداحی‌گری و شعرخوانی‌های بی‌محتوا و ایجاد مزاحمت های خیابانی و آلودگی صوتی بر برنامه‌های مذهبی و دینی حاکم شده است.
در گذشته‌ها در کنار ذکر مصیبت و یا مداحی با اشعار خوب، سخنرانانی داشتیم که درباره دین، عقاید و اخلاق دینی و فلسفه نهضت امام حسین(ع) صحبت می‌کردند و مردم را با اهداف قیام اباعبدالله(ع) آشنا می‌کردند و مجالس حسینی یک نوع کلاس درس و تربیت بود. چه بسا می‌توان گفت، برخی از مردم در طول سال فقط به این محافل می‌آمدند اما در ده روز یا دو ماه، برای آنها انرژی ایجاد می‌کرد؛ به گونه‌ای که در طول سال مسائل اعتقادی و اخلاقی در رفتارهای آنها تأثیر می‌گذاشت و در بزنگاه‌های عملی و کارکرد، تأثیر محافل محسوس بود.
ما درباره نهضت امام حسین(ع)، دو بُعدِ عاطفی و عقلانیت را داریم. این دو در جای خود ضروری است، اما اگر به یکی از این ابعاد، بسیار دامن زده شود و دیگری تخریب شود، آثار منفی به جای می‌گذارد. به دلیل اینکه یکی از آسیب‌های جدی در حوزه مراسم و عزاداری‌های امام حسین(ع)، دامن زدن به مداحی‌گری و مداحان بی محتوا است. من هرگز با مداحی هایی که در آن معارف دین و اخلاق و ذکر درست مصائب باشد مخالف نیستم.
حضرت امام در ایام محرم یک یا دو جلسه عزاداری در ماه محرم داشتند، آقای کوثری را دعوت می‌کردند و وی ده دقیقه یا یک ربع ذکر مصیبت می‌کرد و بس؛ اینگونه نبود که ده مداح را ردیف کنند و آنان پشت سر هم مداحی کنند!
اما در عین حال، ما در گذشته سخنرانان بسیار خوبی داشتیم که درباره فلسفۀ حرکت و قیام امام حسین(ع) سخنرانی می‌کردند، اهداف قیام را می‌گفتند و شعارهای حرکت امام حسین(ع) را بیان می‌کردند، این‌ها بسیار تأثیرگذار بودند؛ اما امروزه می‌بینیم که گاهی بدون اینکه مطالبی گفته شود، یک مداح نیم یا یک ساعت فقط چند کلمه را می‌خواند و دیگران سینه می‌زنند. پارسال در برخی از شهرستان‌ها مداحانی شعرهای خوبی انتخاب کرده بودند اما با آنها برخورد کردند، جلو آنها را گرفتند و گفتند که ما چنین جلساتی نمی‌خواهیم، که مفهومش این بود چیزهایی می‌خواهیم که سر مردم گرم شود شعور نباشد و شعار باشد!
این نگرانی وجود دارد که گاهی مسائل دینی ابزار سیاسی یک گروه و جریان خاص، شود
گفتید که «عزاداری از تحریف درآمده و به انحراف گراییده شده است». از دیدگاه شما، تحریف یا انحراف در برنامه‌های محرم چه تبعات منفی را متوجه اصل دین و تشیع می‌کند؟
این نگرانی و دغدغه وجود دارد که گاهی مسائل دینی ابزار سیاسی و در جهت مقاصد یک گروه و جریان خاص، شود. در سال‌های گذشته گاهی برخی از محافل و مجالس مذهبی برای تخریب اشخاص یا ایجاد فضای دو قطبی تشکیل می‌شد. متأسفانه آسیب این مجالس این بود که عده‌ای برای ابراز مخالفت با آن جریان، اصل را انکار می‌کردند، یا می‌خواستند کاری انجام دهند که به نوعی ضدیّت خود را نشان دهند.
ما امروزه شاهدیم که چون در جامعه به شکل درست و منطقی با مسأله پوشش برخورد نشده، افرادی که با حجاب مخالفت ندارند، برای ایستادگی در برابر آن، مسأله را سیاسی می‌کنند. نگرانی من این است که اگر با موضوع عزاداری امام حسین(ع)، با چنین روش و شیوه‌ای برخورد کنیم و از آن استفاده‌های ابزاری داشته باشیم، منجر به یک نوع ضدّیت با اصل مسئله عزاداری شود و این خطرناک است و آسیب‌های جدی به عزاداری‌ها وارد می‌کند.
با توجه به اینکه مداح‌محوری و رشد سرسام‌آور مداحان در همه مجالس، و سوگیری و جهت‌گیری آنان در یک مسیر خاص، به اصل عزاداری آسیب می‌زند، برای اینکه مجالس عزاداری ابزاری و سیاسی نشود و در اختیار دستگاه امام حسین(ع) قرار گیرد، چه کار باید انجام دهیم و چه پیشنهادی دارید؟
مراسم عزاداری امام حسین از قرن اول به جز برخی دوره‌ها مثل صفویه یا قاجاریه، عموماً مردمی بوده است و این مردم بودند که مجالس عزاداری را با سلیقه‌ها و گرایش‌های مختلف برگزار می‌کردند. امروز هم باید این نقش مردمی پر رنگ شود و به همه طیف های جامعه اجازه داشته شود با سلیقه های مختلف این عزاداری برگزار شود و نباید از سوی حکومت، نسبت به عزاداری تصدی‌گری به وجود بیاید؛ حتی اگر گاهی مشکل و انحرافی دیده می‌شود باید از طریق محافل علمی، مراکز دینی، حوزه‌های علمیه و سخنرانان دانشمند، حل شود تا شائبه یک نوع جبهه‌گیری و قطب‌بندی حکومت و مردم در آن به وجود نیاید. لذا دخالت کردن دولت، دولتی کردن و تصدی‌گری دولت در مجالس مذهبی خطرناک است.
برای نمونه، در ایام غدیر در قرن‌های گذشته، مجالس شادی و جشن و دید و بازدیدها را در شهرها، روستاها و مناطق مختلف از سوی مردم داشتیم. حتی این مسأله در مناطق اهل سنت هم جریان داشت و بسیار طبیعی بود. اگر در برخی جاها اشکالاتی وجود داشت از سوی عالمان و ناصحان به صورت علمی برخورد می‌شد، اما امسال در روز غدیر کارناوال‌های رسمی و دولتی راه افتاد که بازتاب بد و منفی در رسانه‌ها ایجاد کرد.
اگر قصد کسی واقعا این باشد که برای خراب کردن چیزی، از آن بد دفاع کند؛ نمونه‌ای است که ما در مناسبت عید غدیر شاهد بودیم. این قصه درباره مسأله محرم هم ممکن است جریان داشته باشد که اگر کسانی زیرکانه می‌خواهند محرم و نهضت امام حسین(ع) را خراب کنند، این گونه تصدی‌گری و دخالت و ترویج مسائل سطحی و ابزاری کنند.
بنابراین، ما در قضیه عزاداری نباید حرکت مردمی را خراب کنیم و باید اجازه دهیم حرکت مردمی با سلایق و دیدگاه‌های مختلف مثل گذشته ادامه پیدا کند. اینجا وظیفه روحانیت، عالمان و ناصحان است که درباره بدعت‌ها، تحریف‌ها و انحرافات موضع‌گیری کنند.
در طول تاریخ اینگونه نبوده که عزاداری، روند درستی داشته باشد. لذا عالمان و بزرگان با حرکت‌های اصلاحی، روشی صحیح را به جامعه نشان می‌دادند. اما دخالت کردن‌های رسمی حتی جایی که مثبت باشد، مفید نخواهد بود. برای نمونه، قمه زدن از دیدگاه اندیشه اصلاحی و نواندیشی کار درستی نیست؛ هم به لحاظ مبنای فقهی و هم به لحاظ اثرات و بازتاب آن در جامعه ایراد دارد و یک نوع خشونت و آسیب زدن است، اما بدتر از آن دخالت‌ها و ورود حکومت برای جلوگیری کردن آن است. چون دخالت‌های حکومت عده‌ای را بیشتر تحریک می‌کند که از لج حکومت این کار را به هر شکل ممکن انجام دهند.
اعتقادم این است که مسأله قمه زدن را باید به تبیین عالمان واگذار کرد. آنها باید بیایند، توضیح دهند و بازتاب منفی این کار را توضیح دهند و مخاطبان را قانع کنند. چون کسی که قمه می‌زند بر اساس اعتقاد این کار را انجام می‌دهد. لذا اگر چنین چیزی در جامعه وجود دارد، با زور و فشار نمی‌شود جلو آن را گرفت و افراد باید قانع شوند که این کار چه آسیب‌هایی به تشیع دارد.
امروز به جایگاه روحانیت آسیب زده شده است
از دیدگاه شما غیبت عالمان برجسته و روشن‌ضمیر که شرائط دنیا، ایران و جهان تشیع و اسلام را درک می‌کنند، چه مقدار زمینه‌ساز این انحرافات و آسیب‌ها بوده است؟ چون امروز می‌بینیم که تریبون رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما در اختیار یکسری سخنرانان و مداحان است که برخی از آنها از سواد بهره‌ای ندارند اما افراد نخبه و خبره در تبیین مباحث عاشورا، چندان فضای و عرصه‌ای ندارند. از دیدگاه شما این غیبت چه تبعاتی دارد؟
در طی این سال‌ها دو اتفاق افتاده است که نمی‌شود آنها را نادیده گرفت. یک اتفاق این است که سلیقه های متفاوت برتابیده نمی شود و روحانیون همراه، به عنوان سخنگویان دین معرفی می‌کند و بسترهایی برای آنان در مساجد، منابر و محافل اجتماعی فراهم می شود. لذا حتی با کانون‌های دینی و غیر دینی که مستقل بودند برخورد می‌شود و به اصل دین و دین‌داری آسیب زده می شود.
دوم، به خاطر اینکه همین دسته از روحانیون به عنوان نمایندگان دین ترویج می‌شوند، منزلت روحانیت آسیب می‌بیند. برخی مردمی که دوست دارند عزاداری کنند، به دلیل ذهنیتی که نسبت به این گروه پیدا کرده‌اند، می‌خواهند مجالس عزاداری را به گونه‌ای برگزار کنند تا کمتر از روحانیون مستقل و غیر حکومتی استفاده کنند. این نکته‌ای است که نمی‌شود آن را نادیده گرفت.
امروز به جایگاه روحانیت آسیب زده شده است. در حالی که اگر نشان داده می شد که صداها و نگاه‌های دیگری هم در میان روحانیت وجود دارد، در بین مردم بدبینی نسبت به اصل دین، دین‌داری و روحانیت به وجود نمی‌آمد و خود حکومت آسیب‌پذیر نمی‌شد، اما حکومت عملاً جلو مساجد مستقل را گرفته و از مساجد، روحانیونی که اندک استقلالی داشته باشند و با آنها سازگاری ندارند را برمی‌دارد و در میان ائمه جماعات و جمعه چنین کاری اتفاق می‌افتد. لذا طبعاً نگاه مردم نسبت به روحانیت تغییر می‌کند؛ چون مردم فقط این روحانیون را به عنوان نماینده دین می‌شناسند و منزلت روحانیت آسیب می‌بیند.
به عبارت دیگر، حکومت یک نوع فشاری را به کانون‌های مستقل دینی وارد کرده و روحانیون را به گونه‌ای معرفی کرده که فقط آنها هستند. مطلب دوم بازتاب آن است که منزلت روحانیت به خاطر این کارها کاهش پیدا کرده است و قهراً مردم می‌خواهند بدون روحانی عزاداری کنند و این کار نتیجه اقدامات حکومت است.
نکته آخری که لازم است تأکید کنم خطاب من به موکب های عزاداری و مجالس است که بعضا سر و صدای آنها باعث اذیت و آزار همسایه ها و خارج از روال عادی است. آنان بدانند که سر و صدای زیاد و ایجاد راه بندان خدمت به امام حسین و عزاداری او نیست. اگر برای افراد بیماری که سر و صدا به آنان زیان دارد، امام حسین(ع) هم راضی نیست.
توزیع مواد غذائی اگر موجب راه بندان شود و بیماران و افرادی که عجله دارند که به بیمارستان برسند و سدّ معبر شود خدمت نیست. ایجاد ناراحتی و تنفر است. من خواهش می کنم به این نکات توجه کنند و رضایت اباعبدالله را در نظر بگیرند که آیشان دوست ندارد که برای کسی آسیب و زیان بزنند.
