دکتر رنانی: عرفان های زمینی نمونه های جایگزین برای خلاهای ایمانی هستند/ توسعه، ایمان را تقویت می کند
استاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ایمان یکی از بهترین جایگزین های هوش معنوی است، ابراز داشت: توسعه با این بخش دین نه تنها مشکلی ندارد بلکه بسیاری از عرفان های زمینی که در غرب توسعه می یابد در حقیقت نمونه های جایگزینی برای خلاهای ایمانی است.
به گزارش خبرنگار شفقنا در قم، دکتر محسن رنانی در جلسه علمی «دین و توسعه» که شامگاه شنبه به همت موسسه فرهنگی و پژوهشی فهیم برگزار شد، اظهار داشت: در این جلسه دنبال آن هستیم که بگوئیم آیا فقیهان ما می توانند آداب و زندگی خود را با توسعه سازگار کند؟ آیا فقهای امروز قم می تواند در دنیای توسعه یافته صحبت کند یا باید تغییر کند؟
او با بیان اینکه ارزیابی دین و توسعه موضوع امروز نشست ماست؛ افزود: اگر تا امروز با این تعارضات در این ۳۷ ساله توانستیم دوام بیاوریم به دلیل درآمدهای نفتی بوده است اما از امروز که درآمد نفت کفاف مایحتاج ضروری ما را نمی دهد، نمی توانیم به شیوه گذشته بی مهار تصمیم گرفته و پروژه تعریف کنیم چون باید از مالیات خرج کنیم.
این استاد دانشگاه بیان کرد: انسان از بدو تولد با سه سرگشتگی و حیرانی درگیر است که اگر پاسخ درست ندهد نمی تواند زیست متعادلی داشته باشد؛ اولین سرگشتگی برابر خلقت است، انسان اگر نتواند خود را به جایی آویزان کند این تعلیق کشنده است و حتما خودکشی خواهد کرد.
او ادامه داد: در این عالم نمی توان عریان زیست کرد لذا همیشه نقصها را طوری می پوشانیم که حتی خودمان این نقصها را نبینیم چون دیدن نقصها برای خودمان هم وحشتناک است.
رنانی سرگشتگی دوم را برابر جامعه دانست و ابراز داشت: ما یک فرآیند نقاب گذاری از کودکی داریم که خانواده شروع می کنند به شخصیت گذاری ما و اینها نقابهایی است که جامعه دائما روی ما این نقاب را می گذارد و عرفان و اخلاق یکی از راههای نقاب برداری است.
او سومین سرگشتگی انسان را تنهایی و سرگشتگی برابر قدرت عنوان کرد و گفت: جامعه باید بتواند سازوکارهایی در برابر این سرگشتگی تعبیه کند که چگونه از خودم برابر قدرت بی مهار مراقبت کنم و نگذارم تنها در برابر قدرت بی مهار قرار گیرم.
استاد دانشگاه اصفهان افزود: آنچه که جامعه و وجود ما تعبیه می کند، سه راهکار مهم و عام برای پاسخگویی به این سرگشتگی است که شامل ایمان، شریعت و ایدئولوژی می شود.
او بیان کرد: ایمان تنظیم کننده رابطه من با خداست همینکه بتوانم این ارتباط را برقرار کنم رابطه من با هستی تعریف خواهد شد لذا پاسخ نخستین سرگشتگی من را ایمان می دهد.
رنانی تصریح کرد: دنیای مدرن راههای زیادی تعبیه کرده است که پرهزینه است اما ایمان ساده ترین و نزدیکترین و کم هزینه ترین راه برای سرگشتگی برابر خلقت و در دسترس همه است.
او اظهار داشت: شریعت مناسبات ما با جامعه سامان داده و رفتارها و روابط ما را پیش بینی پذیر می کند، اگر رفتارهای ما پیش بینی پذیر نباشد ما را دچار وحشت می کند لذا شریعت الگوی زندگی ما را کم هزینه و پیش بینی پذیر می کند و بخش زیادی از هزینه های ما را شریعت جبران می کند و می پردازد.
استاد دانشگاه اصفهان، امنیت خارجی و نظم داخلی و انتشار پول را سه وظیفه دولت مدرن دانست و ادامه داد: بخش بزرگی از وظایف ما که دولتها برعهده گرفته اند، سابق بر این شریعت برعهده گرفته بود و انجام می داد لذا سرگشتگی ما برابر یکدیگر را شریعت جبران می کرد اما امروز دولتها جایگزین شریعت شده و این وظیفه را انجام می دهند.
او سطح سوم دین ورزی را ایدئولوژی اندیشی دانست و افزود: ایدئولوژی ابزاری است که مناسبات ما را با قدرت تنظیم کرده و به ما قدرت و نیرو می دهد تا برابر قدرت طاقت بیاوریم یا دیگران را کنترل کنیم لذا در حوزه سیاست و قدرت ابزاری که از حوزه دین می آید و ما را تجهیز می کند، ایدئولوژی است.
رنانی با بیان اینکه ایمان از جنس محبت است و عبادت هم در حوزه ایمان بسته بندی می شود؛ گفت: شریعت از جنس منفعت است به این معنا که مجموعه ای از قواعد رفتاری و ارزشها و سنتهایی است که به وسیله آنها زندگی خود را ساماندهی کرده و برخی از آنها از سوی شارع تعبیه شده است.
او ادامه داد: بخشی از شریعت مقوم ایمان است و امروز برخی احکام جزو شریعت است اما بخشی، از ابزار تقویت ایمان است و در حوزه ایمان طبقه بندی می شود.
استاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ایدئولوژی از جنس قدرت و خشونت است؛ ابراز کرد: ما بخش بزرگی از آداب اجتماعی را رعایت می کنیم که ناشی از ترس و ایدئولوژی است لذا مجموعه انگاره ها و آداب و رفتارهایی است که هدفش اعمال قدرت است. از منظر دیگر ایمان اسم عام است و تعارضها بین شریعتهاست چون ایمان مرز ندارد و حقیقت واحد است که در قلب همه ما مشترک است.
او با بیان اینکه داعش، القاعده و صهیونیسم از جنس ایدئولوژی هستند نه شریعت، افزود: اینها اسامی ایدئولوژیک هستند که دارای تاریخ و هدف خاصی هستند و گروه خاصی آنها را مدنظر قرار می دهند.
رنانی به برخی ویژگی های ایمان، شریعت و ایدئولوژی اشاره کرد و بیان داشت: ایمان وحدت آفرین است و بین ما و خلقت وحدت ایجاد می کند. شریعت با خلق وحدت آفرین است و ایدئولوژی با حکومت یا قدرت غالب وحدت آفرین است.از منظر دیگر ایمان آرامش قلب می دهد شریعت تن و مغز را راضی می کند و بخش بزرگی از تعارضات را حل کرده و دستور زیستی و راهکار معیشت و کسب درآمد می دهد. ایدئولوژی نفس را راضی می کند.
او ادامه داد: در منظری دیگر در ایمان، خدا حق و محور است و در شریعت، خلق محور است و در ایدئولوژی، فرد محور است.در ایمان کنترلها درونی و در شریعت کنترل بیرونی و نامحسوس و در ایدئولوژی کنترل بیرونی و محسوس است.
استاد دانشگاه اصفهان اظهار داشت: گمان من این است که پیامبران ایمان آوردند و برای اصل ایمان ظهور کردند، با نگاهی به روش زیست پیامبران می بینیم به ندرت پیامبری تلاش کرد شریعت را مستقر کند چون شریعت پس از پیامبران شکل گرفت و تکامل یافت.
او بیان کرد: در حوزه ایدئولوژی هم در کل تاریخ انبیاء، سه پیامبر به حوزه حکومت پا گذاشتند؛ سلیمان(ع)، داوود(ع) و محمد(ص). داوود با دختر پادشاهی ازدواج کرد و جانشین پادشاه شد و سلیمان هم طبیعتا از پدرش ارث برده است اما محمد(ص) هم حکومت بر او عارض شد و از حکمیت به حکومت رسید یعنی برای رسیدن به حکومت تلاشی نکرد.
دین اصیل توانایی حفاظت خود را دارد
رنانی جنگاوری های بعدی پیامبر اکرم را برای حفظ ایمان دانست و گفت: جنگهای پیامبر همه از نوع دفاعی بوده است لذا به نظر می رسد آورندگان ایمان الهی حول ایدئولوژی سیر نکردند لذا به عنوان انگاره اولیه می گوئیم ماموریت اصلی پیامبران، آوردن ایمان بود و شریعت محصول جانبی ایمان بود. بخشی از شریعت را در صدر دین تکامل بخشیدیم و بخشی هم در طول تاریخ. این بخش شریعت تا جایی که از جنس حفظ ایمان باشد مقدس است اما از جایی که ابزار ایدئولوژی شود، قابل دفاع نیست. دین اصیل توانایی حفاظت خود را دارد چونا اگر دینی که از جانب خالق آمده است، نتواند خود را حفظ کند باید به اصالت آن شک کرد.
او در مورد نسبت دین با توسعه بیان داشت: از زمان سقراط تا دو قرن پیش، بخش بزرگی از تلاش بشر در پاسخ به این پرسش بود که سعادت چیست؟ وفیلسوفان بزرگی عمر خود را صرف پاسخ به این پرسش کردند.
استاد دانشگاه اصفهان بیان کرد: تاریخ خونبار بشر تاریخ آزادی و عدالت است و لذا خیلی زمان برد تا بتوانیم تعریفی این زمینی از سعادت کنیم، دین هم مسیر خود را می رفتند و سعادت را در تامین سعادت اخروی تعریف می کردند؛ در قرن ۲۱، کم کم فیلسوفان و جامعه شناسان گفتند سعادت آسمانی را رها کنید و راه آسمان را به افراد واگذار کنید و ما تنها باید سعادت زمینی را تامین کنیم.
او ادامه داد: توسعه رفاه و رضایت را برای بشر به ارمغان می آورد؛ بعد رفاهی و مادی توسعه را نوسازی نامگذاری کرده و بعد دوم توسعه که مناسبات ما و قوانین اجتماعی را تنظیم می کند و امکان آزادی عمل را می دهد، نوگرایی نامگذاری می کنیم.
رنانی بیان کرد: نوسازی ما را در برابر تنگناهای طبیعی و نقاط اجباری زیستی حمایت می کند و نوگرایی ما را در برابر تنگناها و اجبارهای اجتماعی تجهیز و توانمند کرده یا روابط ما را به گونه ای تنظیم می کند که کمتر تحت فشار باشیم.
او تصریح کرد: ما خط تولید رفاه را در توسعه راه انداختیم و توسعه فیزیکی ایجاد کردیم اما تحول فرهنگی و رفتاری را محقق نکردیم و توسعه ای که تنها بعد مادی توسعه در آن رخ دهد، بسیار پرهزینه می شود بنابراین اگر جامعه ای بتواند هر دو بعد کمَی و مادی توسعه که رفاه ایجاد می کند و بعد کیفی که رضایت ایجاد می کند را محقق کند این جامعه به سمت توسعه حرکت می کند.
استاد دانشگاه اصفهان حاکمیت دولت مدرن را یکی از مولفه های مدرنیته برشمرد و افزود: در این دولت رابطه حکومت و مردم رابطه قراردادی و قانونی است نه ارباب و رعیتی؛ حتی وقتی پادشاه هستی رابطه ات با شهروندانت قراردادی است.
او شکل گیری بازارها و تقسیم کار اجتماعی را از دیگر مولفه های مدرنیته برشمرد و گفت: در حوزه فرهنگ عقلانیت جایگزین سنت و عاطفه باید شود؛ قانون بر سنت مقدم می شود و بخش بزرگی از روابط و مناسبات را قانون تنظیم می کند.
رنانی ادامه داد: در دولت مدرن، رواداری جایگزین استبداد می شود لذا اندیشه و زیست دیگران به خودشان مربوط می شود درواقع مسائل اعتقادی به حوزه شخصی رانده می شود.
او بیان کرد: استقرار دولت مدرن ، عقلانیت و رواداری سه مولفه اصلی در شکل گیری مدرنیته است.
استاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ایمان یکی از بهترین جایگزین های هوش معنوی است، ابراز داشت: توسعه با این بخش دین نه تنها مشکلی ندارد بلکه بسیاری از عرفانهای زمینی که در غرب توسعه می یابد در حقیقت نمونه های جایگزینی برای خلاهای ایمانی است.
او ادامه داد: در بخش شریعت، توسعه با آن انگاره ها و باورهایی که بالقوه می تواند ایدئولوژی محسوب شود و به خدمت ایدئولوژی دربیاید، در تعارض است بنابراین توسعه و ایمان و مدرنیته کنترل درونی می آورد درواقع مدرنیته تقوای مدرن می آورد.
توسعه با ایمان هیچ تضادی ندارد
رنانی افزود: ایمان محدودیتها را درونی می کند و در توسعه، محدودیتها ذهنی شده است. لذا توسعه از جنس ایمان است و ایمان را تقویت می کند و لذا توسعه تضادی با ایمان ندارد.
او افزود: در حوزه شریعت تا جایی که به حقوق دیگران آسیب وارد نشود، برای ما حق قائل می شود بنابراین توسعه با آن لایه شریعت که مقوم ایمان است تعارض ندارد اما توسعه با بخش ایدئولوژی در تضاد است و اجازه نمی دهد از ابزار اعتقادی برای کنترل و تحمیل دیگران استفاده کنید.
استاد دانشگاه اصفهان تصریح کرد: داعش نظام ایدئولوژیکی است و اگر صدسال بر کشوری حاکم باشد از آن توسعه بیرون نمی آید مگرآنکه متحول شود؛ جمهوری اسلامی نظام شریعتی است که بخشی با توسعه سازگار است و بخشی از آن با توسعه در تضاد است اینجا باید حکومت تکلیف خود را روشن کند و جامعه کانادا جامعه ایمانی است به ندرت کسی را پیدا می کنید که ایمان نداشته باشد گرچه هرهفته به کلیسا نرود.
او با تاکید براینکه ایمان با توسعه تضاد ندارد، افزود: جوامع غربی جامعه ایمانی هستند حتی آنجا که ایمان دینی ندارند اما ایمان مدرن دارند و علم هم اینجا به کمک آمده و با راههای جدید، راههای تولید ایمان را در بشریت به همراه آورده است لذا ایمان زدودنی نیست ولی دین ممکن است زدوده شود.
