عبدالرحیم سلیمانی
امام صادق(ع) مي‌فرمايد:
«من زين الايمان الفقه، و من زين الفقه الحلم، و من زين الحلم الرفق، و من زين الرفق اللين، و من زين اللين السهوله؛ آگاهي عميق از دين زينت ايمان است، و بردباري زينت دين‌شناسي و آگاهي عميق از دين است، و زينت بردباري رفق و مدارا با مردم است، و زينت رفق و مدارا نرمي است، و زينت نرمي سهل‌گيري و آسان‌گيري است» (تحف العقول، كوتاه سخنان امام صادق(ع)، ش 100).
امام(ع) در اين سخن در واقع پنج صفت و ويژگي و رفتار را باعث زينت و زيبايي ايمان مي‌شمارد و آنها را به تربيت بيان مي‌كند. اين پنج صفت و رفتار به ترتيب عبارتند از: درك درست دين، بردباري، مدارا، نرمي و تساهل و آسان‌گيري. در واقع اين پنج صفت و رفتار در يك راستا و مكمل همديگرند.
امام علي(ع) مي‌فرمايد: «بردبار كسي است كه برادران خود را تحمل مي‌كند» (غرر الحكم، ح 1111). انسان‌ها در صفات و اعمال و اعتقادات و سليقه‌ها يكسان و يكنواخت نيستند و پايين و بالا دارند و انسان مؤمن كسي است كه بتواند انسان‌هاي متنوع و مختلف را تحمل كند. اين صفت و ويژگي در دين و ايمان چنان مهم است كه پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «انسان بردبار به پيامبري نزديك است» (بحار الانوار، ج43، ص70) پس مهمترين ويژگي پيامبران بردباري و تحمل آنان است. بردباري و تحمل امري عقلاني است و با عقل و خرد و دانش ارتباط مستقيمي دارد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «بردباري كمال خرد است» و مي‌فرمايد: «با زياد شدن عقل بردباري زياد مي‌شود» و مي‌فرمايد: «بر تو باد به بردباري كه آن ثمره دانش است» (غرر الحكم، ح1055 و 4274 و 6084).
بردباري كليد موفقيت و كاميابي و پيروزي است. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «هر كس بردبار باشد آقايي كند» (بحار الانوار، ج77، ص208) و مي‌فرمايد: «آن كس كه در برابر دشمن خود بردباري نشان دهد بر او پيروز شود» (كنز الفوائد، ج1، ص319) و مي‌فرمايد: «بردباري مايه سامان يافتن كار مؤمن است» و مي‌فرمايد: «زيبايي انسان به بردباري اوست» (غررالحكم، ح 1420 و 4718). و مي‌فرمايد: «بردباري و وقار دو همزادند كه مولود بلند همتي هستند» (نهج البلاغه حكمت 460).
پس حلم و بردباري و تحمل ديگران در دينداري و شخصيت انسان از جايگاهي مهم و كليدي برخوردار است، اما خود اين بردباري به فرموده امام صادق(ع) زيور و زينتي دارد و آن مدارا با مردم است. پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «پروردگارم، همان‌گونه كه مرا به انجام واجبات فرمان داده، به مدارا كردن با مردم نيز فرمان داده است» و مي‌فرمايد: «مدارا كردن با مردن نصف ايمان است» (كافي، ج2، ص117 و 116). امام علي(ع) مي‌فرمايد: «ميوه خرد، مدارا كردن با مردم است» و مي‌فرمايد: «سلامت دين و دنيا در مدارا كردن با مردم است» (غررالحكم، ح 4629 و 5610).
در گام بعدي اين مداراي با مردم نيز زيور و زينتي دارد كه نرمي و ملايمت است. پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «خداوند نرم و مهربان است و نرمي را در هر كاري دوست دارد» (كنزالعمال، ح 5370) و مي‌فرمايد: «خداي تعالي نرم است و نرمي را دوست دارد و بر پايه آن عطايي مي‌بخشد كه در سايه خشونت نمي‌دهد» (صحيح مسلم، ح8، ص22) و مي‌فرمايد: «نرمي رأس حكمت است» (نهج الفصاحه، مجيدي خوانساري، ص312).امام علي(ع) مي‌فرمايد: «نرمي كليد كاميابي است» (غررالحكم، ح294) و امام باقر(ع) مي‌فرمايد: «هر چيزي را قفلي باشد و قفل ايمان نرمي است (كافي، ج2، ص118).
اما گام آخر اين است كه نرمي و ملايمت خود زينتي دارد و آن سهل‌گيري و آسان‌گيري است. از آياتي از قرآن مجيد بر مي‌آيد كه خداوند در دين سخت‌گيري نكرده و سنت و روش او بر سخت‌گيري نبوده است. در آيه‌اي از قرآن مجيد آمده است: «خداوند در دين براي شما دشواري قرار نداده است» (حج/ 78). پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «اي مردم! همانا دين خدا آسان است» و مي‌فرمايد: «من براي آوردن دين آسان حنيف برگزيده شده‌ام و هر كس با سنت و روش من مخالفت كند از من نيست» و مي‌فرمايد: «همانا بهترين دين نزد خدا آيين آسان حنيف است» (كنزالعمال، ح5418 و 900 و 5422).
اين در باره آساني اصل دين بود. روايات متعددي درباره آسان‌گيري در امر دين و ديگر امور زندگي وارد شده است. پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «خداي تعالي آسان‌گير آزاده را دوست دارد» (نهج الفصاحه، مجيدي خوانساري، ص312) و مي‌فرمايد: «خداي تعالي مرا براي ايراد گيري و درد سر تراشي مبعوث نكرد، بلكه براي آموزگاري و آسان‌سازي برانگيخت» (كنزالعمال، ح31989)
از سخن امام صادق بر مي‌آيد كه دين و ايمان و دينداري با تحمل و بردباري رابطه‌اي تنگاتنگ دارد و شخص و جامعه و نظامي كه مدعي است كه پرچم دين را بلند كرده است بايد به نهايت بردباري و تحمل داشته باشد، به گونه‌اي كه حتي با متخلفان و مجرمان تا حد ممكن با صبوري برخورد كند، تا چه رسد به افراد بي‌گناه و پاك. چنين نظامي و جامعه‌اي بايد بداند كه امر دين با خشونت و سخت‌گيري پيش نمي‌رود. چنين نظام و جامعه‌اي بايد دغدغه اش اين باشد كه همگان را جذب كند و چنين چيزي تنها با عفو و بخشش و برخورد همراه با مدارا و نرمش ممكن است. سخت‌گيري و خشونت هرگز نمي‌تواند قلب و دل انسان‌ها را رام كند و تنها تنفر مي‌آفريند. تنها با تحمل و مدارا و نرمش و آسان‌گيري است كه دلها نرم مي‌شوند و مخالفان به موافق و دوست تبديل مي‌شوند. خشونت و سخت‌گيري هيچ ميانه‌آي با دين و ايمان ندارد.
