نشست سیر نزولی آیات قرآن مجید با تاکید بر جایگاه مدیریتی زنان از سوی شورای راهبردی زنان فرهیخته دانشگاه آزاد اسلامی با همکاری انجمن علمی ایرانی مطالعات زنان، در خانه اندیشمندان علوم انسانی با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی مهریزی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار شفقنا، دکتر مهدی مهریزی با بیان اینکه متون دینی در متن زندگی مردم شکل گرفته است، اظهار کرد: متون دینی مانند احادیث و آیات قرآن در متن زندگی مردم شکل گرفته است، این آموزه ها یکسری آموزه های انتزاعی نیستند. برای مثال وقتی می خواهیم در مورد شان نزول آیات بحث کنیم به این علت است که به مکی و مدنی بودن آیات توجه می کنیم.
او ادامه داد: درک شرایط روزگار برای فهم آیات و روایات بسیار مهم است؛ برخی از آیات برای رفع بحران خاصی در یک زمان مشخص نازل شدند. وقتی با جزییات و دقت بیشتری به آیات توجه می کنیم می بینیم که قرآن در چه سال هایی در خصوص چه مسایلی نازل شده است یا متوجه خواهیم شد که پربسامدترین واژه ها در طول ۲۳ سال چه کلمات یا با چه موضوعاتی بوده است.
این استاد دانشکده علوم و حدیث درباره آیاتی که درمورد زنان نازل شده است توضیح داد: حدود ۳۵۰ آیه در دست داریم که به طور مستقیم کلمه نسا، امره و … در آنها ذکر شده است. آماری استخراج شده که آیات قرآن به ترتیب سال نزول دسته بندی شده اند و به طور مستقیم و غیر مستقیم به مسایل زنان پرداخته است.
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه در همه سال های نزول آیات قرآن به مسایل زنان پرداخته شده است، گفت: سوره های کوتاه مدنی هستند اما سوره های بلندتر مانند بقره یا نسا در مکه نازل شده اند. در همه سال ها به مسایل زنان پرداخته شده اما ممکن است در سالی یک آیه یا در سال دیگری چندین آیه با مضمون زنان نازل شده باشد که قدیمی ترین آنها هم سوره قلم است.
مهریزی افزود: در سال اول در ۵ سوره و ۸ آیه به مساله زنان اشاره شده است. در سوره قلم می گوید به پسران و اموال خود مغرور نباشید، در جامعه ای که دختر داشتن را نشان از بدبختی می دانستند چنین آیه ای نازل شد که به اموال و پسران خود فریفته نشوید و قرآن زنده به گور کردن دختران را بسیار زشت و مذموم می داند؛ در سوره تکفیر نیز آمده که در جهان آخرت پدرانی که دختران خود را زنده به گور می کنند مورد بازخواست قرار می گیرند.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: در آیاتی پسران مورد مذمت قرار گرفتند مثل پسر نوح، پسر آدم و پسران یعقوب و البته پسر لقمان را هم داریم که تحسین شده است و درباره دختران تحسین دیده می شود مانند نظر مثبت قرآن به دختران حضرت شعیب(ع)، حضرت مریم(س)، بلقیس و مادر و خواهر حضرت موسی(ع)، البته همسر حضرت لوط هم از زنانی است که در قرآن از او به خوبی یاده نشده است. قرآن به هیچ یک از جنسیت ها بر دیگری برتری نمی دهد بلکه زن و مرد از دیدگاه قرآن یکسان هستند اگر هر کدام از آنها بیشتر مورد توجه قرار بگیرد باز هم ظلم است.
او با اشاره به سال دوم نزول آیات بیان کرد: در این سال ۴ سوره است که اولین آن سوره نجم است و عقیده مشرکان را که فرزند پسر را جنس خوب و ماندگار برای خودشان می دانستند و معتقد بودند که فرزند دختر برای خداوند است. البته در سوره عروج هم باز دیدگاه یکسانی نسبت به زن و مرد مومن دارد و می گوید آزار زنان و مردان مومن عذاب اخروی دارد نه اینکه جنسی را بر جنس دیگر برتری بدهد.
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه در سال سوم دو سوره و ۱۵ آیه آمده است، تصریح کرد: در سوره اعراف حقیقت آدم را ذکر می کند البته دیدگاه های مختلفی نسبت قصه حضرت آدم وجود دارد. در این سوره خداوند بحث خلقت آدم را مطرح می کند که شیطان هر دو را فریب می دهد در حالی که برخی به اشتباه می گویند شیطان ابتدا حوا را فریب داد و حوا هم آدم را فریب داد. در سال چهارم هم ۴ سوره و ۲۳ آیه در مورد زنان داریم و سوره حضرت مریم و بادار شدن مادر ایشان است که مادر حضرت مریم(س) او را نذر معبد می کند چون فکر می کرده که پسردار خواهد شد؛ یا می توان به گفت و گوی امام حسین(ع) و حرابن ریاحی اشاره کرد و در اینجا است که متوجه می شویم مادر نام فرزند خود را انتخاب می کرده است به این دلیل که امام حسین(ع) به حر می گوید تو آزاده ای مانند اسمی که مادرت به روی تو گذاشته است.
مهریزی ادامه داد: در سال چهارم قرآن برای اینکه دید غلط رایج در جامعه جاهلی آن زمان را تغییر دهد این آیات نازل می شوند چون گفتیم که آیات در متن زندگی مردم شکل می گرفتند. حتی روایت از پیامبر(ص) نقل شده که زنان به ایشان شکایت می برند برای اینکه همسرانشان آنها را کتک می زنند و پیامبر(ص) هم به او می گوید تو هم برو همسرت را قصاص کن و برای اینکه جامعه جاهلی عرب در آن زمان متشنج نشود خداوند آیه ای را بر پیامبر نازل می کند.
او با اشاره به سال ۵ نزول آیات اظهار کرد: در این سال ۱۷ آیه و ۳ سوره در مورد زنان داریم که مربوط به داستان حضرت موسی(ع) و تصمیم مادر و خواهر ایشان است.
این استاد دانشگاه علوم حدیث درباره نزول آیات در سال ۶ عنوان کرد: در این سال هم ۳ سوره و ۳۲ آیه به این موضوع پرداخته است؛ در این سال به صالح بودن همسر فرعون اشاره دارد و قدرت تصمیم گیری و عملکرد دختران حضرت شعیب را مورد توجه قرار می دهد. ملکه صبا به حضرت سلیمان خبر می دهد یک زنی پادشاه است و در سرزمین نعمت به وفور پیدا می شود و در مورد پادشاهی یک زن هم قرآن نظر مثبتی دارد و نقطه کوری در این مساله نیست. (قالُوا نَحْنُ أُولُوا قُوَّهٍ وَ أُولُوا بَأْسٍ شَدِیدٍ وَ الْأَمْرُ إِلَیْکِ فَانْظُرِی ما ذا تَأْمُرِینَ «۳۳» قالَتْ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذا دَخَلُوا قَرْیَهً أَفْسَدُوها وَ جَعَلُوا أَعِزَّهَ أَهْلِها أَذِلَّهً وَ کَذلِکَ یَفْعَلُون«َ۳۴» سوره نمل)
این پژوهشگر دینی در مورد جایگاه ویژه ای که قرآن برای زنان در عرصه های مختلف در نظر می گیرد توضیح داد: آیات در مورد حوزه مدیریت زنان به سه بخش خانواده، اجتماع و سیاست تقسیم شده است و درباره هر سه این حوزه ها نمونه هایی در قرآن داریم، در حوزه خانواده مادر و خواهر حضرت موسی(ع)، در مورد مدیریت اجتماعی دختران حضرت شعیب و در حوزه سیاست نیز بلقیس و به دور اندیشی او در این عرصه اشاره دارد. دیدیم که دختران حضرت شعیب چطور از قدرت تصمیم گیری برخوردار بودند و زندگی پدر خود را هم مدیریت کردند.
مهریزی افزود: در سال ۸ هم احسان به والدین (در سوره احقاف) مورد توجه قرار می گیرد که نیکی کردن به پدر و مادر را یکسان می داند و نمی گوید که به کدام یک از والدین خود بیشتر نیکی کنید البته اشاره می کند که مادر برای فرزند خود زحمت بیشتری می کشد. در سال ۹ سه سوره و ۸ آیه داریم که عقیده مشرکان را عنوان می کند که داشتن فرزند پسر را بهتر و برتر می دانستند و معتقد بودند که فرشتگان دختر هستند و دختر برای خداوند است.
او با توجه به سال ۱۰ نزول آیات تصریح کرد: در این سال هم دوباره به عقیده مشرکان نسبت به فرزند دختر و پسر می پردازد و آفرینش زن و مرد را مطرح می کند. در سوره زخرف کسانی که از شنیدن خبر دختر دار شدنشان چهره آنها سیاه و خشمگین می شود را مذمت می کند.
این استاد دانشگاه به آخرین سال نزول آیات در مکه اشاره کرد و گفت: در این سال ها آیات به فلسفه ازدواج و تشکیل خانواده می پردازد که این موضوع در سوره روم مطرح می شود، با ایجاد مودت و رحمت میان خانواده پرونده آیات مکی بسته می شود. بحث ها در سوره های مدنی به سمت اجتماعی شدن و ایجاد قوانین و مقررات پیش می رود؛ برای مثال موضوعات آیات قرآن حول محور طلاق، ازدواج، قصاص و… است حتی برای توضیح مساله عادت ماهانه زنان از تعابیر بسیار لطیف استفاده می شود. به طور طبعی جامعه جدیدی در حال شکل گیری است که سوال ها و پرسش های افراد جامعه نیز به روزتر می شود.
مهریزی توضیح داد: حتی در موضوع طلاق زنانی که دخل و تصرف کمی نسبت به اموال دارند و مهریه ای برای او تعیین نشده باشد باید مهریه به اندازه زنان همتای خودش به او پرداخت شود و در قرآن اشاره دارد که او را تجهیز کنید تا او معطل و معلق نباشد تا بتواند برای خود زندگی تشکیل دهد. در سوره بقره به طور مفصل به مساله زنان پرداخته که این موضوع ۲۹ آیه را تشکیل می دهد. در این سوره به شهادت زن و مرد هم می پردازد و اشاره ندارد که مرد شهید جایگاه بهتری در بهشت نسبت به زن شهید خواهد داشت.
این استاد دانشگاه با اشاره به سوره احزاب و ممتحنه بیان کرد: در سال چهارم هجرت در سوره احزاب و ممتحنه بحث های مختلفی در این سوره ها مطرح می شود که بحث طلاق، فرزند خوانده و پوشش بیان می شود. البته در سوره ممتحنه بحث هجرت و بیعت زنان مطرح می شود که این موارد مفاهیم سیاسی هستند و در جامعه جدید زنان هجرت می کنند و با پیامبر(ص) بیعت می کنند.
این پژوهشگر دینی توضیح داد: در سال ۷ در دو سوره طلاق و نور به این موضوع به تفضیل پرداخته است. سوره نور هم مانند سوره های احزاب، بقره و نسا بیشترین آیات مربوط به مسایل زنان را عنوان کرده اند، اما در سوره نور بحث پوشش، پوشش زنان سالخورده و ازدواج با همتا و مسایلی از این قبیل است. در سال هشتم هم ۱۶ آیه به مساله زنان پرداخته است که مسایل قیامت بیان می شود. سوره مجادله هم در همین سال نازل می شود «قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِی تُجَادِلُکَ فِی زَوْجِهَا وَتَشْتَکِی إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ یَسْمَعُ تَحَاوُرَکُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ» در این سوره شرح می دهد که زنی با پیامبر(ص) جدال کرد که قرآن مطرح می کند این زن از پاسخ پیامبر(ص) قانع نشد و بعد به خداوند شکایت کرد و خداوند گفت و گوی شما را می شنود اما آیه ای با این مفهوم نازل نشد که چرا یک زن با پیغمبر(ص) جدال می کند بلکه جدال با پیامبر را به گفت و گو تشبیه می کند.
او درباره الگو بودن دو زن در قرآن اظهار کرد: در سوره تحریم الگو و نمونه ای برای همه مومنان دو زن را مثال می زند. یکی حضرت مریم(س) است و دیگری هم همسر فرعون است که همسرش ادعای خدایی می کرد؛ این دو زن در سخت ترین شرایط توانستند به درجه عالی برسند که نمونه ای برای همه نه فقط برای زنان هستند. در سال نهم هم آیات مربوط به حد سرقت ذکر می شود و در سال دهم نیز در سوره توبه که مباحث بیشتر در مورد آخرت و زنان و مردان منافق است.
مهریزی در پایان با اشاره به آیه «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ» گفت: زنان و مردان مومن نسبت به هم ولایت دارند. امر به معروف در جامعه ای مطرح می شود که زندگی قبیله ای در آن رواج دارد، در این سبک افراد در شیخ و رییس قبیله غرق شدند اما امر به معروف و نهی از منکر به فرد هویت می دهد بنابراین هر فردی، فرد است؛ عنصر امر به معروف و نهی از منکر احیایی فردیت است چه در گذشته که افراد در قبیله هضم بودند و چه امروز که افراد در احزاب غرق شدند که البته این موضوع هم برای زنان و مردان است.
