ضرورت گفتمان اعتدال در ریاست جمهوری آینده

محمد تقی فاضل میبدی

چه کسی در انتخابات آینده پیروز خواهد شد نمی دانیم قدر مسلم این که راه ریئس جمهور فعلی را نخواهد رفت و گفتمان و رویکرد او با آن چه که وجود دارد، تغییر خواهد کرد و این تغییر بطور عمده در سیاست خارجی خواهد بود. چرا که سیاستهای افراطی دولت فعلی و بلند پروازیهای وی در سطح جهانی خسارات بزرگی به کشور وارد نمود. از دعای تعجیل در ظهور، هنگام شروع سخنرانی و ادعای هاله نور تا انکار هولوکاست و محو یک کشوری از روی زمین چیزهایی نبود که در قامت و قاموس رئیس یک دولت و نماینده ملت ایران باشد. به طور مسلم رئیس جمهور آینده درس عبرتی از اشتباهات این دولت خواهد آموخت تا اعتماد از دست رفته کشور در عرصه جهانی را باز گرداند. و از سوی دیگر رئیس جمهور آینده باید معیشت و زندگی روزمره مردم را که تحت تاثیر این سیاستهای افراطی و شعارهای توخالی راه به تنگنایی و فشار برده و تورمهای سرسام آوری که در تاریخ این کشور، با وجود در آمدهای هنگفت نفتی، بی سابقه بوده جزو اولویتهای برنامه خود بداند. به نظر می رسد این سیاستهای افراطی تنها از ناحیه دولت اعمال نگشته، بلکه بخشی از حاکمیت و یا گروههایی که معلوم نیست از کجا هدایت می شوند، در کنار این دولت نظام جمهوری اسلامی را آسیب پذیر ساخته اند. با کمال تاسف برخی روحانیون و مبلغان مذهب نیز نگاههای افراطی مذهبی و یا سیاسی خود را به نام اسلام، در این چند سال برای توجیه خطاها به کار گرفتند. به طوری که امروز در نگاه برخی، دین مبین اسلام به عنوان یک دین خشن و انعطاف ناپذیرشناخته می شود. و رفق و مدارایی که از توصیه های پیامبر اسلام است جای خود را به سب و سرکوب و سرسختی داده است. و در نتیجه رودررویی هایی که امروز در جهان اسلام شاهد هستیم و در این جا نیز تقابلی که میان علمای شیعه به وجود آمده هست ناشی از همین نگاههای افراطی به دین و سیاست است. در این چند سطر لازم می دانم در مورد نگاه نکوهش گونه اسلام راجع به دیدگاههای افراطی در دین و سیاست اشاره ای داشته باشم.
واژه ی اعتدال یا میانه روی در برابر افراط گرایی است. در ادبیات اخلاقی و اجتماعی اسلام، مسلمانان از افراط در هر کاری، حتی در عبادات، پرهیز و به سوی اعتدال و میانه روی خوانده شده اند. در گفتمان دینی واژه " قصد " از واژه های پراستعمال و مثبت و از لحاظ هنجار و اخلاق از کلمات ارزشی تلقی می شود. " قصد " به فارسی یعنی میانه روی در تمامی امور و اصطلاع اقتصاد از همین ریشه برخاسته است. لقمان حکیم به فرزندش می گوید: واقصد فی مشیک و اغضض من صوتک؛ پسرم در راه رفتن، اعتدال را رعایت کن؛ و از صدای خود بکاه(لقمان/18) در روایت آمده است: ما عال مَن اقتصد؛ کسی که میانه روی ورزید در تنگنا نیفتاد. امیر مومنان علی (ع) در وصف پیامبر اسلام می فرماید: ... سیرته القصد ( نهج البلاغه خطبه 94) یعنی پیامبر راه میانه رادر پیش داشت و آن حضرت در نامه ای در نکوهش معاویه می فرماید: و عدلت بهم عن القصد، یعنی با سیاستهای تندروانه ای که درپیش گرفتی، امت اسلام از راه اعتدال خارج گشت.(نامه 32 ) و در نهایت می فرماید: من ترک القصد جار، کسی که میانه روی را ترک نماید به انحراف و خیانت می گراید. علت اینکه غلو و افراط ورزی نسبت به دین و پیشوایان دین مذموم و موجب هلاکت است، چون جامعه را به دو قطبی می کشاند و جامعه دو قطبی در نهایت به تشاجر و تخاصم می انجامد و دو دسته از مردم به نام دین در برابر هم قرار می گیرند. چنانکه در این روزگار در بیشتر بلاد اسلام و برخی کشورهای دیگر شاهدیم. ضربه ای که فلسطینیها از اسرائیل می خورند ناشی از سیاستهای افراط گونه ای است که صهیونیستهای تندرو دنبال می کنند و نمی گذارند صلح در آن جا حاکم شود. این که قرآن کریم امت اسلام را امت وسط خوانده است؛ زیرا بنیان این دین، عدالت واعتدال است. و از هرگونه افراط و تفریط پرهیز می دارد.
به نظر می رسد رویکردی که برخی مسئولان کشور در این چند سال گذشته، چنان که آمد به ویژه در عرصه سیاست خارجی داشته اند، و سخنرانیهایی که در مجامع جهانی ایراد کرده اند، در قالب یک گفتمان اعتدال و یا" قصد" نبوده است و کشور را به سوی چالشهای بی ثمر و یا از دست دادن منافع ملی کشانده است مع الاسف این گفتمان افراطی در ادبیات رسانه ای و مطبوعاتی نسبت به افراد منتقد و یا مخالف بیشتر خود را نشان داده است و اکنون در آستانه انتخابات ریاست جمهوری نیز در بعضی از رسانه ها و گفته ها برای تخریب رقیب به وضوح مشاهده می شود. البته نمی توان گفت که این روحیه افراط گرایی و خروج از میانه روی در این چند سال اخیر در میان برخی نویسندگان و سیاسیون رواج پیدا کرده است؛ بلکه می توان گفت این حالت ریشه در زوایای فرهنگ حاکمیت سیاسی ما دارد. فرهنگ تملق و مداحی در برابر صاحبان قدرت برخاسته از همین روحیه است. یکی از موانع رشد و تعالی، چه در سطح دینی و چه درسطح ملی، حب و بغضهای بی مورد در میان آدمیان است لذا حضرت علی (ع) برای اینکه جامعه اسلامی نسبت به رهبران خود دچار افراط و تفریط نگردند فرمود: «در آینده نه چندان دور ،دو گروه از این امت در ارتباط با شخص من به ورطه هلاکت می افتد؛ یکی دوستان افراطی که با دوستی خارج از اعتدالشان و دیگر کینه توزانی که از اعتدال خارج گشته اند. در این میان بهترین شکل در ارتباط با مهر و دوستی من همان راه اعتدال است.»(خطبه 127)
جامعه امروز ما را به سه گروه می توان تقسیم کرد: 1. عده ای افراطی که به نام دین دست به هر کاری می زنند و از باب مثال، خود سرانه از دیوار سفارت کشوری بالامی روند و پرچمی را به آتش می کشند و اعتبار کشور و ملت را فدای جهل و تعصبات خود می کنند و همواره شعار مرگ بر این و آن می دهند و برخی مداحان و مبلغان به نام دین این سیاستهای افراطی را تایید و تهییج می کنند 2. افراد میانه رو و خرد پذیر و کسانی که همواره مصلحت و منافع کشور را منظور دارند و از اسلام و قرآن آموخته اند که افراط گرایی در هیچ عرصه یی معقول نیست 3. کسانی که در گوشه ای به تماشا نشسته اند. به نظر می رسد آسیبی که افراطیون و سیاستهای تندروانه به نظام جمهوری اسلامی، از اشغال سفارت آمریکا تا دوران جنگ تحمیلی و امروز در پاره ای مسائل دیگر، بویژه در این چند سال اخیر، وارد کرده کم نبوده است. در این جا مجال برشمردن موارد آن نیست همین اندازه باید گفت که ما بدین علت یاد شده در عرصه سیاست خارجی تا حدودی به انزوا رفته ایم و در داخل، با بن بست اقتصادی مواجه گشته ایم و در برابر واقعیتهای جهانی واقع بینانه و سیاستمدارانه برخورد نکرده ایم و همواره در مقام محو و نابودی این کشور و آن کشور بوده ایم و در داخل نیز کمتر منتقدی را برتافته ایم. و این افراط گرایی از برخی تریبون های نماز جمعه تا برخی روزنامه ها خود را نشان داده است و در نتیجه گروههای سیاسی برابر هم قرار گرفته اند.
تخریبها و تهدیدهایی که هنوز مبارزه انتخاباتی آغاز نگشته، در برخی روزنامه ها و سایتها مشاهده می شود، نشان از خروج از اعتدال و در نهایت هتک حیثیت افراد است. و هیچ توجیه دینی و اخلاقی ندارد. ضربه ای که در سال 88 بر نظام وارد گشت ناشی از تبلیغات تخریبی و به اصطلاح بگم بگم های غیر اخلاقی بود. و نتیجه ای جز برافروختن آتش کینه در بر نداشت. در این روزهایی که مناظرات انتخاباتی صورت می گیرد، جا دارد از نگاه کاندیداها مسئله افراط گرایی در سیاست داخلی و خارجی – از نخست تاکنون – و آسیبهایی که در پی داشته است مورد نقد و تحلیل قرار گیرد تا این سیاستهای افراطی از این به بعد تداوم نیابد .
به نظر می رسد اشکالی نیست که ما آسیبهای چند سال اخیر را، که اقتصاد و فرهنگ و سیاست خارجی را دچار بحران کرده است، باز شناسی کنیم و علل آن را در یابیم. و در صورت لزوم نسبت به رویکردهای موجود تجدید نظر نماییم اقرار به شکست در گذشته پیروزی آینده را در بر خواهد داشت.
تصور این بود که آمدن آقای هاشمی در عرصه سیاسی و اجرایی کشور از آن جهت می تواند به فال نیک گرفته شود و روزنه امید برای ملت بگشاید که سرلوحه سیاستش " قصد " یعنی اعتدال و پرهیز از سیاستهای افراطی است و تجربیاتی که این سیاسی مرد در این سه دهه اندوخته و ملاقات و نشستهایی که در این چند سال اخیر با سلیقه ها و اندیشه های گوناگون داشته است می توانست راه واقعیت را از راه تخیل و شعارهای توخالی جدا سازد اما با کمال تاسف، به خاطر برخی سیاستها و یا سلیقه های احتمالا افراطی که در برخی وجود داشت ایشان را از کاندیداتوری محروم ساخت و امید را در برخی به یاس تبدیل کرد. امید است کسانی که تایید گشته اند با پرهیز از سیاستهای افراطی و در پیش گرفتن سیاست اعتدالی منافع ملت را بر هر چیز مقدم بدارند.
می دانیم در دوران اصلاحات و پیش از آن در دوران سازندگی، با همه اشکالاتی که، احیانا وجود داشت اما عزت و اقتدار ملت ایران در سطح جهان بر همگان واضح بود. چالشهایی که اکنون میان ایران با خیلی از کشورها وجود دارد، وجود نداشت و در نتیجه اقتصاد ایران به خاطر سرمایه گزاریهای بیرونی دارای رونق بیشتری بود. شاید علت رویکرد نخبگان کشور و کثیری از مردم به حضور دوباره آقای هاشمی در کشور به خاطر ملالت و خستگی و اعمال سیاستهای افراطی و غیر واقع بینانه ای بود که در این چند سال صورت گرفته است. و نتیجه ای جز بی اعتمادی، کاهش ارزش پول ملی، تورم و مشکلات دیگر در بر نداشته است. بر این باورم دول منطقه و کشورهای اسلامی که می خواهند با ایران روابط دوستانه باشند، با وجود رئیس جمهوری که سیاست اعتدال را پیشه کند و از شعارهای افراطی بپرهیزد استقبال خواهند کرد و در کنار ایران قرار خواهند گرفت.
جنگهای قومی و مذهبی، که می رود تا آتش آن منطقه را تهدید نماید، و در صورت بی تدبیری کشور ایران را آسیب پذیر نماید، با یک سیاست اعتدالی و واقع بینانه می تواند صلح و آشتی را به منطقه باز گرداند و برادران ما را در عراق و سوریه و افغانستان شادمان نماید.