.jpg)
سيد ابوالفضل موسويان
2- ممنوعیت تکبر حاکم و تحقير کردن مردم
امیرالمؤمنین (ع) در جنگ صفین برای سپاه خود خطبه ای ایراد نمود و از حقوق متقابل حاکم و مردم یاد کرد در این میان یکی از اصحاب برخاست و در مدح آنحضرت مطالبی ایراد کرد. امام عمل او را نپسندیدند و این امور را شایسته حکومتهای جباران دانستند و از پليدترين حالات واليان و زمامداران نزد مردم صالح اين دانستند كه پنداشته شود افتخار طلبند و وضع آن واليان بر كبر و خود بزرگ بینی بنياد شده است. سپس وظایف مردم را در این رابطه بیان داشتند.
ما به لحاظ اهمیت این مطلب گزارشی از آن را که کلینی در روضه کافی حدیث 550 ذکر کرده است می آوریم. البته سیدرضی در نهج البلاغه خطبه 216 همین خطبه را نقل کرده است ولی مطلبی را که آن صحابی گفته، نیاورده است. این گزارش به نقل کلینی چنین است:
امام در این خطبه فرمود:
راستى خدا تعالى براى من بر شما حقى قرار داده بسبب سرپرستى كردن كار شما و بسبب مقام و درجهاى كه خدا عز ذكره در ميان شماها بمن داده و از براى شماها بر من بمانند همان حقيست كه من بر شماها دارم، حق از همه چيز زيباتر و برازندهتر است در مقام توصيف و از همه چيز شايانتر است در پيشگاه عدالت عمومى، براى هر كس مجرى شود خود او را هم مقيد و محدود ميسازد و بر عليه كسى مجرى نشود جز اينكه بسود او هم باشد و اگر براى كسى ممكن بود كه حق بسود او باشد و هيچ حقى بر زيان او نباشد، اين خاص براى خدا عز و جل شايسته است نه براى خلق خدا...
در این میان یکی از سپاهیان آنحضرت بپا خواست و در مدح ایشان چنین گفت:
... تو فرمانده و امير ما هستى و ما رعيت توايم بوسيله تو خداوند عز و جل ما را از خوارى نجات داد و به عزت بخشى تو بندههاى خود را از زير غل و زنجير ستم خلفاء ناحق آزاد كرد تو براى ما راهى انتخاب كن و ما را بدان راه ببر و مشورتى طرح كن و در رأى و نظرى كه تصميم گرفتى پيش برو و ما را بدان وادار زيرا تو گويندهاى باشى مصدق و حاكمى باشى موفق و سلطانى با قدرت و نفوذ و ما به هيچ وجه نافرمانى تو را روانشماريم و هيچ علم و دانشى را با دانش تو قابل سنجش ندانيم منزلت و مقام تو بدين جهت نزد ما بزرگ است و فضل و تقدمت در خاطره ماها والا است.
امير المؤمنين(ع) در پاسخ او فرمود:
سزا است كه هر كس جلال خدا را در پيش خود بزرگ دانست و مقام خدا را در دلش والا درك كرد بخاطر آن هر چه جز خداوند در نزد او زبون و كوچك گردد و شايستهتر كسى كه بايد چنين باشد آن كسى است كه نعمت بزرگوارى بدو داده و لطف احسان خود را بوى ارزانى داشته، راستش اينست كه نعمت خدا بر احدى بزرگ و شايان نشود جز اينكه حق خدا هم در برابر آن بر عهده او بزرگ و شايان گردد.
و راستى پليدترين حالات واليان و زمامداران نزد مردم صالح اينست كه پنداشته شود افتخار طلبند و وضع آن واليان بر كبر و سرافرازی بنياد شده من بد دارم كه در پندار شماها بگذرد كه از مدح و ستايشم خوشم مىآيد.
و سپاس خدا را كه من چنين نيستم و اگر بفرض دوست داشته باشم كه ثنايم گويند آن را براى تواضع در پيشگاه خداوند وامىنهم بخاطر دريافت آنچه خداوند بدان شايستهتر است از عظمت و كبرياء.
برخى مردم ستايش و اظهار قدردانى را پس از امتحان و آزمايش شيرين شمارند و وظيفه شما در برابر من اينست كه:
1- بمحض اينكه من آمادگى خود را در برابر خدا و شما نسبت به پايدارى و رعايت حقوقى كه هنوز نپرداختم و واجباتى كه بناچار بايد اجراء شوند اظهار ميدارم شما مرا ستايش و مدح مكنيد.
2- با من بزبانى سخن مگوئيد كه با زورگويان و قلدران سخن مىگوئيد.
3- از اظهار حقيقت و سادگى در برابر من خوددارى نكنيد چنانچه در برابر تازيانه كشان و فرماندهان ناحقى كه بىمحاكمه مردم را كيفر ميكنند خوددارى و محافظه كارى مىشود.
4- بظاهرسازى و پشتهماندازى و چاپلوسى با من آميزش نكنيد.
5- مپنداريد در هيچ حقى كه بمن گفته شود گرانى و نگرانى دارم.
6- مپنداريد در برابر هر آنچه وسيله اصلاح حال منست دنبال خودستائى و بزرگىطلبى هستم زيرا راستش اينست كه هر كه از شنيدن حقى كه باو گفته شود گرانخاطر و نگران گردد و يا اينكه از نشان دادن راه عدالت بوى دلگران باشد عمل بحق و عدالت بر او گرانتر آيد شما از گفتار حق و اظهار نظر عادلانه بعنوان مشورت هيچ خوددارى نكنيد زيرا من در ذات خود معصوم و برتر از اين نيستم كه خطا كنم و در كار خود از ارتكاب آن خاطر جمع نيستم جز اينكه خداوند كه بر من از خودم مسلطتر است بمن كمك كند و مرا يارى دهد (و اين همان مقام عصمت است كه خاص امامان بر حقست) همانا من و شماها بندههاى مملوك پروردگارى هستيم كه جز او پروردگارى نيست بر ما تسلط دارد بوجهى كه ما خود بر خود تسلط نداريم و او است كه ما را از آن وضع ناگوارى كه در آن گرفتار بوديم برآورد و پس از گمراهى وضع ما را بهدايت بدل كرد و پس از كورى به ما بينائى داد.
تحقیر مردم روش فراعنه
نقطه مقابل حرکت امیرالمؤمنین (ع) شيوه هاي حكومتي جباران است که با تحقير مردم شأن و منزلتی برای خود درست می کنند. خداوند از روش فرعون در حكومت چنين ياد مي كند: فاستخف قومه فاطاعوه؛ قومش را كوچك و تحقير نمود پس مطيع او شدند.
روزي علي(ع) از جايي به جايي سوار بر مركب در حركت بود. يكي از ياران در حالي كه پياده بود امام را همراهي مي كرد. حضرت چون كسي را در ركاب خود ديد فرمود: ارجع فان مشي مثلك مع مثلي فتنة للوالي و مذلت للمؤمن؛ برگرد چرا كه راه رفتن مثل تو با مثل من فتنه براي حاكم و ذلت براي مومن است.[1] و هنگامي كه امام علي(ع) در راه صفين در شهر انبار براساس رسوم ايرانيان استقبال كردند حضرت ناراحت شد و فرمود: ««ماهذه الذي صنعتموه. فقالوا: خلق منا تعظم به امرء نا. فقال: والله ما ينتفع بهذا امراء كم»؛ اين چه كاري است كه ميكنيد به خدا سوگند حاكمان شما از اين گونه احترام گذاشتن ها سودي نبردند شما در دنيا خود را به زحمت مي افكنيد و در آخرت نيز دچار عذاب مي شويد و چه سودمند است آسايشي كه امان از جهنم در پي آن باشد.[2]
در حکومت علوی مردم با شهامت و عزتند
در حكومت علوی مردم احساس عزت می كنند و با شهامت می توانند از حقوق خود دفاع نمايند. علي(ع) مي فرمايد: «فاني سمعت رسول الله(ص) يقول في غير موطن: لن تقدس امة لا يؤخذ للضعيف فيها حقه من القوي غير متتعتع»؛ من بارها از پيامبر شنيدم كه مي فرمود هرگز امتي را پاك و منزه ندانيد كه در آن امت ـ بي آنكه بترسد ـ و بدون لكنت زبان حق ناتوان را از توانا ستاند.[3]
