رمضان ماه بیداری و خودسازی

سید محمد علی ایازی
جایگاه و فضیلت این ماه(1)
در میان ماه هاي سال قمري، ماه مبارك رمضان، از قداست و جايگاه ويژه اي برای خودسازی و ارتقای معنویت برخوردار است. زیرا مهم ترین فصل هویتی انسان از دیگر موجودات امکان آراستگی به فضائل است. انسان می تواند خود را از مرتبه ای به مرتبه ای دیگر ارتقا دهد و رفتارهای زشت خود را زیبا کند و یا درجه ای از فضائل را به مرتبه کامل تر برساند. این تلاش در زندگی معنوی انسان انجام می گیرد. بدون تردید در طول سال در زمان های معین این فرصت بهتر از هر زمان دیگری فراهم می شود که به خود بپردازد و زمان نقش ویژه ای در اصلاح و خودسازی دارد که به خود بپردازد و هویت معنوی و شخصیت انسانی خود را تقویت کند. یکی از این فرصتها ماه رمضان ماه خدا است. در این ماه پیش بینی شده که به دعوت خدا پاسخ گوید و به ضیافت خدا برود، معنای رفتن به میهمانی خدا آن است که انسان در محضر خدا قرار بگیرد و فضیلت ها و آراستگی به معنویت را در خود تقویت کند به همین دلیل در دعاي مخصوص این ماه مي خوانيم: «... و هذا شهر عظمته و كرمته و شرفته و فضلته علي الشهور...»؛ (اقبال الاعمال/24) «و رمضان، ماهي است كه او را عظمت و كرامت و شرافت، و فضيلت دادي، نسبت به ماه هاي ديگر».
البته دستیابی به فضائل از راه های گوناگون ممکن است که یکی از راه های آن کنترل غرایز شهوانی و در مقام و منزل نخست آن مبارزه با شکم پرستی است. بسیاری از دام های نفسانی از سفره های چرب آغاز می گردد. کسی که بتواند با روزه و امساک بر این غریزه خود مسلط شود و در یک روز گرم و تابستانی از خوردنی ها و آشامیدنی ها پرهیز کند، خود را آماده مبارزه سختی کرده که اگر در موقعیت گناه و ظلم قرار گرفت بهتر بتواند ایستادگی کند.
تمرین و مبارزه با نفس مرحله ای از این مبارزه است که بر درون خود فائق آمده و با چنین تمرینی خود را مهیای مبارزه با غرائز دیگر چون خشم و شهوت کند. واژه رمضان از ریشه «رمض» و به معنای شدت تابش خورشید بر سنگریزه گرفته شده است. و چون انسان در تابش خورشید با گرسنگی و تشنگی دست به گریبان است، این ماه با این کلمه نامگذاری شده و دارای ارزش شده است. به همین دلیل هم برخی «رمضان» را از اسماء الهی دانسته اند. و چون انسان در موقعیت حساسی قرار می گیرد برای تربیت انسان یکی از بهترین سخنان معنوی به ارمغان آورده شده و این ماه، ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شب‌های قدر در آن قرار دارد.
از سوی دیگر تحول و تکامل انسان وابسته به شناخت او است. این که بداند راه زندگی چیست و چه عواملی موجب خوشبختی می گردد. روزه گرفتن ناآگانه آن چنان اثری ندارد. روزه باید برای خدا باشد و بداند که برای چه چنین کاری انجام می دهد. به همین دلیل در این ماه تفکر تأکید شده و دعا و عبادتی خواسته شده که آگاهانه و از روی معرفت باشد. نخوردن و نگفتنی که معنادار و جهت دار باشد. برای خودسازی و کسب به فضائل انجام گیرد، خوشا به حال کسانی که بدانند برای چه روزه می گیرند و بدانند چرا به میهمانی خدا آمده اند. مانند ورزشکاری که به تمرین می پردازد تا ورزیدگی پیدا کند. کسان بسیاری دست و پای خود را تکان می دهد، اما ورزش کار هدف دارد و برنامه ای را دنبال می کند. کسان بسیاری تشنگی و گرسنگی می کشند، اما آن امساکی ارزش دارد که آگاهانه و جهت دار باشد و هرچه هدف مشخص تر باشد و هدف و آینده نگری بیشتر و بهتری داشته باشد، عمل او زیباتر و مفید تر خواهد بود. پیامبر گرامی در خطبه شعبانیه برای آماده شدن مسلمانان پیش از این ماه این چنین گفت: به سوی شما روی آورده است؛ ماهی که نزد خداوند بهترین ماه‌ها است؛ روزهایش بهترین روزها، شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعات است. بر مهمانی خداوند فرا خوانده شدید و از جمله اهل کرامت قرار گرفتید. در این ماه، نفس‌های شما تسبیح، خواب شما عبادت، عمل‌هایتان مقبول و دعاهایتان مستجاب است. در این ماه چنین فرصتی برای انسان ایجاد شده است.
بنابراین یکی از راه های کمال، کسب آگاهی و شناخت نفس و آسیب پذیری های اوست. این که بداند چه صفاتی به شخصیت او ضرر می رساند و مانع رشد او می شود. مانند عصبانی شدن بی جا، حسد، کینه و این معرفت از دو راه ممکن است، یکی آنکه در نفس خود مطالعه کند و دیگری با معارف کتاب خدا آشنا شود، به همین دلیل قرائت قرآن در این ماه تأکید بسیار شده است. رسول خدا(ص) مي فرمايد: «اگر كسي در اين ماه، يك آيه از قرآن، تلاوت كند، ثوابش مثل كسي است كه در غير ماه رمضان، يك بار قرآن را ختم كرده باشد.»(امالي صدوق/93) از امام صادق(ع) نيز نقل شده است: «هركس در ماه رمضان، صدقه اي بدهد خداوند هفتاد نوع بلا را از او دور مي كند.» (بحار، جلد 93، ص316 ). پس با نیتی درست و دلی پاکیزه،‌ پروردگارتان را بخوانید تا شما را برای روزه داشتن و تلاوت قرآن توفیق دهد. بدبخت کسی است که از آمرزش خدا در این ماه عظیم محروم گردد. با گرسنگی و تشنگی در این ماه، به یاد گرسنگی و تشنگی قیامت باشید. حضرت علي(ع) از پيامبر خاتم(ص) نقل مي فرمايد: «هيچ مؤمني نيست كه ماه رمضان را، به حساب خدا، روزه بگيرد، مگر آن كه خداي تبارك و تعالي، هفت خصلت را براي او لازم گرداند، هرچه حرام در پيكرش باشد محو و ذوب گرداند. به رحمت خداي عزوجل نزديك مي شود. (با روزه خويش) خطاي پدرش حضرت آدم را مي پوشاند. خداوند لحظات جان دادن را، براي او، آسان كند. از گرسنگي و تشنگي روز قيامت در امان است. (صدوق، من لايحضره الفقیه، ج2/74)
جاي بسی تأسف است كه انسان در روزهاي گرم و نسبتا بلند تابستان، از خوردن، آشاميدن و اموري كه روزه را باطل مي نمايد خودداري كند، ولي از روزه خود نتیجه ای نگیرد و به فکر خود سازی و کسب فضائل و زدودن رذایل نباشد. ابتدا و انتهای این ماه برای او یکسان باشد و هیچ تحولی در او رخ نداده باشد. اگر بخواهیم از این ماه نتیجه بگیریم باید خود را اصلاح کنیم که مبادا سخن بی جا داشته باشیم. اگر کسی در این ماه دیگران را اذیت و آزار دهد یا دست اندازی به مال مردم کند. دروغ، تهمت، غيبت، گوش دادن به صداهای حرام، آزار و اذيت خانواده، عدم صداقت در معاملات، برخورد ناشايست با ارباب رجوع، بي انضباطي و اخلال در نظم عمومي، با چشم چراني، نگاه كردن به مناظر شهوت انگيز، رعايت نكردن حجاب و پوشش اسلامي، در میهمانی نبوده ایم و آثار ارزشمند عبادت و روزه داري را به كلي، نابود ساخته ایم، و يا نتیجه آن به حد اقل رسانده ایم و مشمول كلام پيامبر(ص) شده كه در روایتی نقل شده: «بسا روزه داري كه بهره اش از روزه، گرسنگي و تشنگي است و بسا شب زنده داري كه بهره او از عبادت شبانه فقط بي خوابي است.»(امالي طوسي/661)