حیات دینی وابسته به تنوع

در شانزدهمین درس گفتار "اندیشه و عمل" حجت الاسلام دکتر داوود فیرحی استاد دانشگاه دیدگاه های امام موسی صدر در خصوص «سبک زندگی مسلمانی در جامعه متکثر» را بررسی کرد. در این نشست مطرح شد که از نظر امام موسی صدر هم فرقه گرایی و هم سکولاریسم را می توان کنار گذاشت و به راه سومی توسل جست. همچنین عنوان شد که مهمترین وجه دین، خدمت اجتماعی است نه وجه کلامی.
به گزراش خبرنگار شفقنا زندگی، فیرحی تصریح کرد: امروز بحث زندگی مسلمانی در جامعه متکثر خیلی جدی است و اتفاقی در دنیا به نام جهانی شدن رخ می دهد و آدم ها بدون اینکه نیاز به قرابت زمانی داشته باشند به لحاظ فکری با هم نزدیکی دارند؛ یکی از دشواری هایی که تئوریسین ها در مورد زندگی در جامعه متکثر بیان می کند این معضل است که چطور می توان با یک دین حقیقی در جامعه متکثر زندگی کرد. هابرماس در یکی از سخنرانی های خود بازگشت دین به حوزه عمومی را مطرح کرد و اینکه چطور می توان جامعه را از رادیکال شدن حفظ کرد. امام موسی صدر در لبنان تقریبا درگیر این بحث بوده است و از جمله کسانی بوده که به این حوزه وارد شده است.
وی در تعریف جامعه متکثر گفت: یک واحد سیاسی اجتماعی خاص است که از گروه های قومیتی و مذهبی متفاوت و متمایز تشکیل شده است. این جامعه حالت موزاییکی دارد.درون این واحد سیاسی شکاف های فرهنگی و هویتی خاصی وجود دارد که خرده فرهنگ های موجود هر کدام خطوط قرمز، علایق و درخواست ها یی با هم دارند.
تصاویر رایج از رابطه دین و جامعه متکثر
فیرحی خاطرنشان کرد: تا کنون در دانش سیاسی علوم اجتماعی دو تصویر از رابطه دین و جامعه متکثر مطرح شده که تا سال 2000 رایج بوده است: جامعه متکثر یا باید در تنور فرقه گرایی بیفتد که نتیجه اش خشونت مذهبی است یا مجبور است سکولاریسم را بپذیرد و دین را خصوصی کند. بر اساس این دیدگاه جامعه متکثر نمی تواند رابطه اش را با دین برقرار کند به غیر از این دو راه.
او ادامه داد: یکسری از جامعه شناسان سکولاریسم را توصیه می کردند و می گفتند خشونتش از فرقه گرایی کمتر است و آن را بهترین بدها تلقی می کردند. هابرماس همچنین معتقد بود که باید به راه سومی رسید، او سعی کرده قرائتی از دموکراسی و بی طرفی ارایه کند. در ادبیات اخیر یک دوگانه بدیعی ساخته شده که به نظر می رسد امام موسی صدر نیز به این طرف تمایل پیدا کرده است. این دوگانه بیان می کند که می توان فرقه گرایی و سکولاریسم را به حاشیه راند و دوگانه دیگری را دنبال کرد؛ در این دوگانه جدید دین ورزی وجود دارد ولی فرقه گرایی وجود ندارد. همچنین دموکراسی در آن هست اما دموکراسی سکولار نیست؛ از دموکراسی های غیر سکولاریسم به عنوان دموکراسی انجمنی یا توافقی نام برده می شود.
امام موسی صدر در جامعه متکثر به دنبال چیست؟
این استاد دانشگاه بیان کرد: در مصاحبه ای که در مجله الصیاد در سال 69 آمده است، از امام موسی صدر پرسیده می شود که او در لبنان مجلس اعلای شیعیان لبنان را تاسیس می کند آیا این، فرقه گرایی نیست؟ و او پاسخ می دهد که به سکولاریسم اعتقاد ندارد، اگرچه برخی تصور می کنند که مردود شمردن فرقه گرایی به معنای پذیرفتن سکولار است اما این تصور نادرست است و می شود این دو را با هم مردود دانست و در کنار آن از ره آوردهای دین و نتایج مبثت آن بهره گرفت بی آنکه به فرقه گرایی و سکولار مبتلا شد. فرقه گرایی برای حفظ خود یا اعضای خود را زندانی می کند یا غیر از خود را می کشد. معمولا فرقه گراها ابتدا کمی منزوی می شوند و بعد می جنگند. امام موسی صدر به دنبال این است که لبنانی ها نه منزوی باشند و نه بجنگند و در عین حال در سیستم سیاسی هم حضور داشته باشند. ایشان از یک طرف تکثر و از طرف دیگر مذهب را می پذیرند.
دین نباید انسان سوز بلکه باید انسان ساز باشد
او افزود: تنها سرمایه لبنان انسانِ آن است. امام موسی صدر معتقد است این انسان را نباید در تنور فرقه گرایی ذوب کرد؛ باید دین را حفظ کرد اما این دین نباید انسان سوز بلکه باید انسان ساز باشد. امام موسی صدر تکثر را می پذیرد اما احزاب را هم نفی می کند و می گوید "دولت باید آسمانی باشد نه دینی" یعنی چترش بلند باشد نه فرقه ای. اگر دولت نماینده اقلیت باشد ظلم آشکار در حق اکثریت است و اگر نماینده اکثریت باشد سرنوشت اقلیت چه می شود؟ بنابراین دولت نباید فرقه ای باشد و باید نماینده منافع عموم باشد.
مهمترین وجه دین؛ خدمت به خلق است
امام موسی صدر معتقد است دین درست را باید از میوه اش شناخت نه از استدلال های کلامی
فیرحی عنوان کرد: ظاهرا امام موسی صدر باید از دین فهمی داشته باشد که با فهم من متفاوت است.عده ای از محققان معتقدند درخت را باید از میوه اش شناخت، امام موسی صدر نیز معتقد است که دین درست را باید از میوه اش شناخت نه از استدلال های کلامی؛ دین درست باید به مردم خدمات دهد و راه را از چاه نشان دهد. مهمترین وجه دین نه وجه کلامی بلکه خدمت اجتماعی است، دین به مفهوم درست، پیروان خود را از دیگران منزوی نمی کند و آنان را به رها کردن فعالیت ها و خدمات اجتماعی فرا نمی خواند زیرا تقرب به خدا در دین از راه خدمت به خلق است. هدف ما ارتقاء سطح زندگی شیعیان، تحقق آرزوهایشان و غلبه بر عقب ماندگی است اگر دین ما شیعه را از این معضلات خلاصی دهد، دین است. دین مطلقا مانع فعالیت های سیاسی سالم نیست به شرط آنکه به لحاظ اصول و راه و هدف با آن هماهنگ باشد. فعالیت های سیاسی سالم مشارکت در سازندگی آینده است. وی معتقد بود "کسی حق ندارد به هویت ملی لبنان خدشه وارد کند" معتقد بود تشکل مذهبی هدفش حفظ امنیت ملی است. امام موسی صدر بیان می کند که "گفتگو تنها راه است که قطعا به تفاهم و وحدت و نزدیکی می انجامد."
حیات دینی به تنوعش وابسته است
این استاد دانشگاه افزود: امام صدر به یقین باور داشت که "در گفتگو به دین آسیبی وارد نمی شود." دموکراسی انجمنی تئوری امام به این قضیه نزدیک بود و ویژگی هایش شامل این موارد بود: دولت روی ائتلاف بزرگ می ایستد و حزبی نیست، سیستم انتخاباتی سهمیه ای است، اقلیت سرکوب نمی شود و حکومت ها محلی و خودمختاری است. امام موسی صدر معتقد است که حیات دینی به تنوعش وابسته است و اقتدار کشور در گرو این است که اعتماد متقابل وجود داشته باشد. آزاد اندیشی و گشوده بودن در مقابل دیگران وظیفه دینی است.
فیرحی در پایان از گشودگی، فطری بودم، صداقت، آزادی، تشکل و وظیفه دینی به عنوان خصلت های دین شناسی نام برد.