رضا احمدی
مقدمه: نذری به لحاظ دیرینه شناسی دارای پیشینه زیادی در زندگی انسان است. همواره انسان در طول تاریخ برای رسیدن به خواسته هایش از این ابزار سود جسته و با نذورات سعی در کسب رضایت معبود خویش در جهت تأمین نیازهایش دارد. نذورات سنتی است که مورد اهتمام تمامی انبیاء الهی و امت های گذشته بوده و در اسلام نیز مورد تایید قرار گرفته است.
قرآن کریم داستان نذر همسر عمران، یعنی مادر حضرت مریم (س) را نقل می کند و می فرماید: و به یاد آورید هنگامی را که همسر عمران گفت: «خداوندا آنچه در رحم دارم برای تو نذر کردم که آزاد و در خدمت خانه تو باشد. از من بپذیر که تو شنوا و دانایی» (آل عمران، 35.) و در سوره مریم پس از نقل داستان تولد حضرت عیسی (ع) خدای متعال به حضرت مریم(س) می فرماید: «هرگاه کسی از انسان ها را دیدی (با اشاره) بگو: «من برای خداوند رحمان روزه ای نذر کرده ام؛ بنابراین با کسی سخن نمی گویم» ( مریم، 29.)؛ بنابراین نه تنها نذر با توحید، رضا، تسلیم و ادب در مقابل خدای عالم منافاتی ندارد، بلکه پیمان و وفاداری به حق تعالی، توحید و عبودیت و باعث تقرب به خالق هستی است .
نذر ممکن است فلسفه‌هاى گوناگونى داشته باشد، ولی مهم ترین آن، رسیدن به مطلوب و برآورده شدن حاجت است. وفاى به نذر واجب است. در فقه اسلامى نیز کتابى تحت همین عنوان وجود دارد. که به مسایل نذر و فروعات فقهى آن پرداخته است.
نذری
نذر از سنت های بسیار پسندیده و انسان مدار انه ای می باشد که از گذشته به مارسیده است، این سنت انسانی و الهی در اعیاد، روز تولد ائمه و در سوگواری ها به اجرا در می آید. این سنت، دارای جهت گیری انسانی، امدادی و خداجویانه است تا به وسیله آن کمکی به همنوعان و پر نمودن خلأ‌ای از جامعه صورت می گردد. این عمل به شکل های مختلف ظهور و بروز می یابد؛ کتاب نذر درفقه ضوابط و احکام آن را بیان کرده است.
نذری امری برون دین است که مختص به دین نمی باشد و در مصادیق گوناگونی ظهور پیدا می کند. این عمل از آزاد کردن برده، تا سلام کردن به زیر دستان می تواند موضوع نذر باشد. نذر با رنگ دینی انسانی حس خاصی در نذرکننده ایجاد می کند. در اسلام قصد قربت شرط است که این عمل برای نزدیکی به خدا انجام می پذیرد.
نذرها دو دسته اند، نذرهای حجمی چون توزیع غذا، شربت و شیرینی یا دیگر مایحتاج جامعه را شامل می شود. نوع دیگر نذورات غیر حجمی مثل ، نذر در ساخت بیمارستان، مدرسه، مسجد و حسنیه، خرید آب سردکن و... هریک از آنها دارای اثر دنیوی و اخروی است.
آنچه مورد بحث این نوشته است ، نذرهای حجمی می باشد. در گذشته شهرها چون روستایی بزرگ بودند، که از نظر جمعیت، وسعت محدود بودند. توزیع هر نوع نذری در هر ساعت از شبانه روز مشکلی برای ساکنان بوجود نمی آورد.
نذری در شهرهای عصرما
شهرها امروز دارای جمعیت، وسعت زیاد، خیابانها و معابر باریک، وسایل نقلیه پرحجم ، ترافیک سنگین و خسته کننده و ... هستند. پس هر اقدامی در شهرها، باید براساس شرایط حاکم بر آن انجام شود. در غیر این صورت برای شهروند و هم نوعان مشکل آفرین می شود. هدف از نذر جلب رضایت خداوند و کمک به همنوع است. اگر براساس شرایط عمل نشود، نقض غرض و به ضد خود تبدیل می گردد و بلکه موجب اذیت، آزار، راه بندان، ترافیک، ایجاد اضطراب در سرنشینان خودروها، ضایع کننده وقت مردم، اتلاف بنزین و سرمایه ملی و ... به ارمغان می آورد که تضییع حقوق مردم می باشد. تضیییع حقوق دیگران امری مذموم و حرام است در حالیکه اصل نذر امری مستحب است و اگر در مقام عمل مرتکب حرامی شویم نقض غرض می گردد.
گاهی در اثر توزیع نذری در معابر موجب ترافیک و راه بندان، نارضایتی و ... می گردد، که امری ناپسند و تضییع حقوق آنها ،می باشد. در دهه های اخیر در بعضی از شهرها شاهد رفتاری هستیم که موجبات مشکلات زیادی برای شهروند شده است و نقض غرض از نذورات را در پی دارد و این مسئله به صورت یک آسیب رفتاری در آمده که جامعه از آن رنج می برد.
نذورات و مشکلات پیشرو
نذری های حجمی در سطح شهر ، خیابان ها و معابر عمومی برای همنوعان مشکل بوجود می آورد، در حالیکه ما رضایت آنها را جلب نکردیم. این مشکل از دو جنبه قابل بررسی می باشد.
الف- ضعف مدیریت
کسانی که مسئول توزیع شربت، شرینی یا آش و... در پیاده رو و سطح خیابان هستند، محل مناسبی را انتخاب نکرده اند تا این امر پسندیده، درست اجرا شود. گذشت از اینکه کمکی بر هم نوعان نشده بلکه برای آنها، مشکلات ايجاد گردیده است. ضروری است توزیع نذورات به مساجد و محل های که مزاحمتی برای دیگرا ن ایجاد نمی کند، هدایت گردد.
ب- تبلیغاتی شدن
نذری عملی، برای رضای خداست. در سالهای اخیر با سر و صداي گوش خراش در خیابان و معابر شهرها بر پا می شود. بیشتر بر تبلیغاتی شدن استوار است. در وسط خیابان بساط پهن نموده و به پخش شیرکاکائو، شربت و ...مبادرت می کنند و ترافیک و راه بندان چند کیلومتر بوجود می آورند در کنار این عمل با استفاده از بلندگو های بزرگ و صدای بلند موجب آزار صوتی عابران را فراهم می آورند.
ج- استفاده کنندگان
مسئله بعدی که موضوع را بغرنج تر می کند، کسانی هستند که می خواهد نذری دریافت کنند، آنها بدون توجه به قوانین شهرنشینی عمل می کنند. برای نمونه با پارک دوبله وسیله نقلیه خود در وسط خیابان ، یا توقف برای گرفتن شربت موجب راه بندان، ترافیک و مزاحمت برای دیگران می شوند. آنها بعد از گرفتن و خوردن، آش یا شربت، لیوان، کاسه آن را از ماشین به سطح خیابان پرت می کند.
پیامدها:
1. پذیرش تضییع حقوق مردم
توزیع نذورات در خیابان ها و پیاده روها بدون توجه به ایجاد مزاحمتی که از این ناحیه برای مردم ایجاد می شود، این امر را اثبات می کند که آنها حقی برای دیگران قایل نیستند، فقط می خواهد نیات خود را به هر قیمت پیش ببرند. این روحیه دارای پیشینه تاریخی درازی است، « الناس علی دین ملوکهم» معمولا حاکمان مستبد حقوق مردم خود را تضییع می کنند و به رای، نظر آنها توجه نداشتند، این روحیه از حاکمان مستبد به توده های مردم هم سرایت کرده و اجتماعی شده است.
2. آلودگی محيط زيست
در مراسم مختلف، اعمّ از اعیاد (مانند نیمه شعبان و..)، یا ایام محرم، مردم نذورات خود را مانند:شربت و شیرینی گرفته تا شله زرد و آش و حلوا و... در ظروف یك بارمصرف توزیع می کنند. ولی متأسفانه علیرغم عقاید پاکی که در ورای این عمل وجود دارد، شاهد آنیم که مصرف کنندگان بعد از استفاده، ظروف آن را درسطح معابر عمومی،خیابان ها و جوی های آب رها می کنند؛ به طوری که پس از اتمام مراسم،شاهد صحنه های بسیار زشت و خجالت آوری در سطح شهر هستیم. این اقدام محیط زیست را آلوده و چهره شهر را زشت و وکثیف می کند.
در بعضی از اعیاد ما از میدان مفید قم تا جمکران شاهد لیوانهای یکبار مصرف شربت در کنار جاده هستیم.
3. ضربه به چهره ملی و مذهبی ایران
پس از پایان توزیع نذرات در هر منطقه، چهره آزار دهنده ای بوجود می آید. از محل توزیع تا جای که چشم می بیند، ظروف یکبار مصرف ریخته است . این رفتار از سوی مصرف کنندگان آسیب جدی بر حیثت ملی و مذهبی ایرانیان است. اگر یک بیگانه این صحنه را ببیند، موجب شرمندگی یک ملت است که ادعای مذهب حقه را دارد به اولیه ترین شرط زیست مدنی که رعایت بهداشت و نظم است، پایبند نیست.
در شب عاشوری امسال (1395) مسابقه فوتبال بین ایران و کره جنوبی برگزار شد. تماشاچیان قبل از شروع مسابقه عزاداری مفصلی انجام دادند، پس از پایان بازی و شکست کره جنوبی، تماشاچیان کره ای به جمع آوری زباله ها و اشغال های ورزشگاه مبادرت کردند. ( سایت فرارو) از سویی این رفتارها ظلم بزرگی بر چهره نورانی دین مبین اسلام است، که پیام آن«النظافة من الایمان » می باشد. پس قبل از اینکه به فکر خوردن مردم باشیم، باید فکری به حال تربیت و اخلاق اجتماعی آنها نمود. سنای غزنوی در دیوان اشعارش آورده است:
مسلمانان مسلمانان مسلمانی مسلمانی ازین آیین بی‌دینان پشیمانی پشیمانی
مسلمانی کنون اسمیست بر عرفی و عاداتی دریغا کو مسلمانی دریغا کو مسلمانی
4. به خطر افتادن بهداشت عمومی
پرت کردن ظروف، از ماشین، رها نمودن روی چمن و معابر، بی احترامی به سایر شهروندان و نیز به خطر اندختن بهداشت عمومی است.
5. درد سر برای شهرداری
پس از تمام شدن مراسم و خلوتی شهر، کار رفتگران زحمتکش آغاز می شود، همه مردم در روز جشن و شادی، درکنار خانوده هایشان هستند، اما این بندگان خدا بخاطر بی مسئولیتی بعضی از شهروندان کارشان دو برابر روزهای دیگر می شود، آنها باید تا صبح لیوان ، کاسه و غلاف و ....جمع آوری کنند. این کار گذشته از ایجاد اذیت و آزار بر شهروندان، کار روفتگران شهر داری را اضافه نموده و موجب اتلاف هزینه عمومی ا ست.
چه باید کرد؟
اگر شهرها چون گذشته بودند، نذری دادن در خیابانها و معابر عمومی برای کسی مشکل ایجاد نمی کرد. ترافیک سنگین موجب سلب آسایش، حرص خوردن، اتلاف وقت و سوخت ، عقب افتادن از پرواز ، اتوبوس و قطار، تاخیر در رسیدن بیماران اورژنسی به بیمارستان و... می شود، چه کسی ضامن این حجم از خسارت به مردم است؟ در حالیکه خسارت دیدگان رضایت ندارند. این مسئله در اثر بی توجهی به یک آسیب اجتماعی تبدیل شده است، جامعه ناگزیر است هزینه های آن را تا اصلاح تدریجی پرداخت نماید. به نظر می رسد راه اصلاح این آسیب آموزش عمومی، برخوردهای توجیحی باشد.
الف- آموزش عمومی
1. نهادینه سازی حقوق شهروندی:
آموزش باید از کودکی و از کودکستان آغاز نمود. مفاهیم چون حقوق انسان ها و... آموزش داده شود که همه شهر وندان دارای حقوق هستند و هیچ کسی نمی تواند آن را نقض کند.، همه باید حقوق یکدیگر را مراعات نمایند. اگر از کودکی آموزش آغاز شود، شهروندان آینده مردمی قانون مند خواهند بود.
2. تخلف امری قبیح شمرده شود
همه انسانها دارای حق هستند. در کنار این گزاره، این نکته هم باید آموخت که تضییع حقوق دیگران خط قرمز است، هرکس آن را رعایت نکند، گناه بزرگی مرتکب شده است. در این صورت تک تک شهروندان، نگهبان حقوق جامعه خواهند بود و انسان¬ها با پلیس درون به حمایت از قانون برمی خیزند. آنگاه تخلف و تضییع حق الناس، در اذهان عمومی قبیح باشد. جامعه با هیچ توجیحی نقض حقوق حتی یک نفر را نمی پذیرد.
3. اصلاح باورها
اعمال وجودی در واجب و مستحب تجلی پیدا می کند. عده ای برای کسب ثواب بیشتر به هر روایت منقول متمسک می شوند. عمل به فعل مستحبی حس خاصی در عمل کننده بوجود می آورد. این حس موجب شده است که عده ای تصور کنند که به هرقیمتی باید فلان عمل حتی در کف خیابان باید انجام داد، اگر چه برای دیگران مشکلی بوجود بیاورد، چون مربوط به شعائر مذهبی است، پس مشکلی ندارد و از سویی کسی جرئت مخالفت را ندارد چون می ترسد که او را به مخالفت با امام حسین (ع) و... متهم سازند.
ایجاد مزاحمت برای دیگران به اسم شعائر دینی بسیار خطرناک است و موجب دینگریزی می شود. درحالی که این عمل مسلمانان است و ربطی به اسلام ندارد. بعضی در جامعه توان درک این مطلب را ندارند و آن را به حساب دین می گذارند.
باید این باور اصلاح شود که حتی با شعائر دینی هم نمی توان برای دیگران مزاحمتی و مشکلی بوجود آورد، زیرا تضییع حق الناس، و حرام می باشد.
ب- برخوردهای توجیحی
پلیس و دستگاه مسئول و نیز ، نهادهای تاثیر گذار نباید در مقابل آثار این آسیب، ساکت باشند و از ترس متهم شدن به جلوگیر از توزیع نذورات، از وظیفه خود شانه خالی کنند که آثار و تبعات بیشتری بر جامعه تحمیل خواهد شد.
نیات و احساسات پاکی که در پس توزیع نذری در معابر عمومی وجود دارد، گاهی موجب می شود که جوانان اینگونه فکر کنند که در راه امام حسین (ع) این¬کار را انجام می دهند، در مقابل آن فداکاری بزرگ چیزی نیست. حال هم ترافیکی در اثر ازدحام بوجود آید و لیوان، ظروفی در سطح خیابانی ریخته شود، چه می شود؟
نهادها مسئول باید با برخورد توجیهی این جوان پاک را قانع کنند، که هرکاری که موجب ایذاء دیگران شود، حرام و توجیه بردار نیست. اگر این توجیه ها صورت گیرد، تاثیرات لازم را دارد. اما ترس از متهم شدن به جلوگیری از نذری و عزاداری، مانع رویاروی با مسایلی شده است. مردم و مسئولین در رابطه با موضوعاتی که رنگ و بوی دینی دارند، مسامحه و تعلل می کنند، تا متهم به مخالفت با امام حسین (ع) و .... نشودند. زیرا عده ای برای توجیه رفتار خود به این حربه های رو می آورند. بدین خاطر بسیار وحشت دارند. مسامحه و بی توجهی در این رابطه به معنای پذیرش این آسیب است که، موجب می شود، آسیب های بزرگتری بر جامعه تحمیل شود.
در مرحله توجیح می توان از فتوای منتشر شده مراجع محترم تقلید استفاده نمود که بسیار کار ساز می باشد یا نهادهای مسئول استفتائات تخصصی از مراجع عظام نموده تا در پیش برد، حل مسئله کمک حالشان باشد. دسته ای از فتاوای منتشره شده در باره موضوع به شرح ذیل می باشد.
متن استفتا: توزیع شربت و شیرینی و… در شب‌های عید در برخی خیابان‌های اصلی، که باعث راه‌بندان و ترافیک سنگین می‌شود، چه حکمی دارد؟
پاسخ آیت الله العظمی صانعی: اگرچه ایجاد مزاحمت برای افراد صحیح نمی باشد اما شایسته است که متصدیان اینگونه امور به نحوی برنامه ریزی نمایند که هم رعایت شعائر دینی و مذهبی شده باشد و هم حقوق مردم در عدم مزاحمت رعایت گردد.
پاسخ آیت الله العظمی صافی:
به گونه‌ای تنظیم شود که هم شربت و شیرینی داده شود و هم اسباب زحمت و ناراحتی مؤمنین نشوید.
پاسخ آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
اگر این کار چنانچه بر خلاف قوانین و مقررات و نارضایتی مردم باشد، جایز نیست.
پاسخ آیت الله العظمی سید صادق شیرازی:
مطلب یاد شده از شعائر دین و لازم است، بله سعى شود تا حدّ امکان باعث این گونه امور نشود.
