▪️آیت الله بیات زنجانی: دکتر فیرحی سیاسیون شریعت‌مآبی را به تفکر و تعمیق وامی داشت
آیت الله بیات زنجانی در پیامی، رحلت مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در این پیام آمده است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِی الْإِسْلَامِ ثُلْمَهٌ لَا یَسُدُّهَا شَیْءٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ.
از شنیدن خبر رحلت فرزند فاضل حوزه و دانشگاه حجت‌الإسلام و المسلمین جناب آقای دکتر داوود فیرحی بسیار اندوهگین و متأثرم و آن را ثلمه‌ای جبران‌ناپذیر در صحنۀ فقه و اندیشۀ اجتماعی و سیاسی معاصر شیعه می‌دانم.
اندیشمند متواضع و فرهیخته‌ای که نه‌تنها ثمرات فکری بسیار عمیقی تا همین مرحله از خود بر جای گذاشته بود، بلکه اندیشۀ زایای او آبستن تولیدات فکری تازه و عمیق‌تر بر مدار تفکر سیاسی معاصر و نواندیشی دینی بود.
حضور مرحوم دکتر فیرحی دلیلی بود بر اینکه امیدوار باشیم فضیلت دانایی در عرصۀ اندیشه و عمل اجتماعی و سیاسی معاصر ایران رونق بگیرد و سیاسیون شریعت‌مآبی که نه درس سیاست گرفته‌اند و نه درس دین خوانده‌اند به تفکر و تعمق در صلاح ملک و ملت واداشته شوند، اما چنین امیدی از میان‌مان رخت بربست.
اینجانب این ضایعه‌ی بی‌جبران را به فضلای حوزه و دانشگاه، به خانواده مکرم ایشان و نیز عموم شاگردان و علاقمندان‌شان تسلیت و تعزیت عرض می‌کنم.
خداوند را می‌خوانیم که خدمات شایستۀ علمی و تحقیقی ایشان را به احسن وجه قبول بفرماید و ذخیره‌ای برای حیات باقی ایشان قرار دهد و به فضل و کرمش همکاران و دانشجویان و طلاب بهره‌مند از اندیشۀ ایشان را توفیقی بدهد که بخشی از این فقدان و ضایعۀ عمیق جبران شود؛
کثّر الله أمثاله و امثالهم إن شاءالله.
 
▪️سیدمحمدخاتمی: دکتر فیرحی فقیهی متبحر و سیاست شناسی نواندیش بود
حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمد خاتمی، رئیس دولت اصلاحات در پیامی درگذشت داوود فیرحی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران را تسلیت گفت.
بسم الله الرحمن الرحیم
چه تاب‌سوز و جان‌فرسا است شنیدن خبر درگذشت عزیزی که وجودش حجت موجه بود بر سازگاری سنت (اگر دلیری نقد و نه نفی آن را داشته باشیم) و جهان نوپدید انسان روزگار (اگر بر نقد و نه نفی آن دلیری کنیم)؛ و چه خسارت‌بار است فقدان این بزرگ برای عالم اندیشه و ایمان.
روان پاک و تابناک حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر داوود فیرحی در جوار رحمت گسترده الهی آرام گرفت، ولی جان آنان را که انسان را آزاد و عزیز و برخوردار می‌خواهند و می‌دانند و دین خدا را برای فراهم آوردن چنین زندگانی برای انسان می‌فهمند و تفسیر می‌کنند آشوب‌زده و سوزان کرد.
او فقیهی بود متبحر و عالمی متأمل و خیراندیشی متخلق به اخلاق الهی و سیاست شناسی نواندیش و انسان‌دوستی بی‌ریا.
من این مصیبت بزرگ را به همه اصحاب علم و فضیلت و همکاران و همراهان و ارادتمندان به او، بخصوص به خاندان شریف فیرحی، به همسر باوفایش و فرزندان خوب و گرانقدرش و همه بستگان عزادار تسلیت می گویم و از پیشگاه حضرت پروردگار علو درجات این فقید سعید و سلامتی و صبر و اجر بازماندگان معزز را مسألت می‌کنم.
 
▪️پیام تسلیت آیت الله موسوی تبریزی به مناسبت درگذشت استاد دکتر فیرحی
اذا مات العالم ثلم فی اسلام ثلمه لایسدها شی
باکمال تاثر رحلت برادر عزیز و دانشمند گرانمایه، محقق تلاشگر و نواندیش، عالم صادق و منصف، عامل به آنچه باور داشت، پاک و منزه از دروغ و ریا و دین فروشی، جامع علم واخلاق وسیاست جناب حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را به خانواده آن عزیز سفر کرده و همه دوستان و شاگردان ایشان تسلیت عرض می کنم و از خداوند متعال علو درجات وحشر با اهل بیت عصمت (ع) را برای ایشان و صبر و اجر جزیل برای بازماندگان ایشان خواستارم   
سید حسین موسوی تبریزی
 
▪️پیام تسلیت استاد محمود صلواتی به مناسبت درگذشت استاد دکتر فیرحی
‌همه برای خداییم وبدو بازمیگردیم
پاییز سر رسید و گلی را گزید و رفت
گوهر شناس خبره دری را خرید و رفت
با کوچ ناگهانی داوود فیرحی
مرغی به شاخسار جنان پرکشید ورفت
کوچ زود هنگام برادر مخلص و با صفا فرهیخته و پژوهگر بی ریا دکتر داوود فیرحی را به باز ماندگان و جامعه علمی کشور به ویژه فرزندان و شاگردان آن بزرگ مرد تسلیت می‌گویم و برای بازماندگان آرزوی سلامتی و سرافرازی دارم 
۲۱ آبان ماه ۱۳۹۹ محمود صلواتی
 
▪️پیام تسلیت استاد سید ابوالفضل موسویان به مناسبت درگذشت استاد دکتر فیرحی
انالله و انا الیه راجعون
مصیبت بسیار ناگوار، ناباورانه و زودهنگام عالم متخلق و متعهد و دردآشنا مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر فیرحی همه دوستان، شاگردان و آشنایان را همراه خانواده مصیبت دیده، عزادار کرد. براستی شخصیتی فهیم و دوست داشتنی و متواضع بود. در روزگاری که گرفتار اندیشه های انحرافی به نام اسلام هستیم تمام تلاشش را برای تبیین اسلام رحمانی و معقول بکار گرفت. این مصیبت و ثلمه بزرگ را به خانواده محترم و داغدار ایشان و همه علاقمندان تسلیت عرض می کنم و از خداوند منان علو درجات و حشر با اولیاء الهی را برای آن استاد بزرگ خواهانم.
 
▪️پیام تسلیت استاد دکتر محمدرضا یوسفی به مناسبت درگذشت استاد دکتر فیرحی
انا لله و انا الیه راجعون
با رفتنش غمی بزرگ بر دل نشست.
چندی است به شنیدن خبرهای بد عادت کرده ایم. اما برخی از خبرها زخمی بر دل می نشاند.
استاد بزرگ اندیشه سیاسی ایران جناب حجه الاسلام دکتر فیرحی از میان ما پر کشید. فیرحی فرزند حوزه و دانشگاه بود. او با تکیه بر اندوخته های حوزوی دانشگاهی خویش و توان تحلیلی بالای خود, سعی در بازکردن افقی نو در سپهر اندیشه سیاسی داشت تا میان سنت و دنیای جدید وصلتی مبارک ایجاد نماید.
با اینکه سن زیادی نداشت اما در میان اندیشمندان و اساتید مقبولیتی خاص داشت.
اما این, همه او نبود. منش اخلاقی او, نگاه مهربانانه, لبخند ملیح بر لب, تواضع مثال زدنی و صدای آرام و دلنشین فیرحی در کنار فکر بلندش او را بسیار دوست داشتنی کرده بود. او دوردست را می دید و راهی را آغاز کرد که ان شاء الله توسط همفکران و شاگردانش ادامه خواهد یافت. 
فقدان این بزرگمرد را به جامعه علمی کشور تسلیت عرض میکنم. به واقع رفتنش خسرانی بزرگ بود.
 
▪️پیام تسلیت استاد کوشا به مناسبت درگذشت استاد دکتر فیرحی
انا لله و انا الیه راجعون
رحلت عالم ربانی ومحقق بلندپایه علوم سیاسی حضرت حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی مایه غصه واندوه فراوان اینجانب گردید. باشناختی که از این اندیشمند گرانمایه ی فروتن، سلیم النفس، دلسوز وخیرخواه دارم به همان نسبت خلأ وجودی اش لحظه به لحظه بر تاثّر و اندوهم می افزاید. دانشمندی که فقدانش برای حوزه ودانشگاه ثُلمه ای بزرگ و جبران ناپذیر است. ازشمار دو چشم یک تن کم/
و شمار خرد هزاران بیش.
پروردگارا روح این استاد بلندپایه ی دانشگاه وحوزه را در اعلی علیین با انبیاء واولیاء طاهرین  محشور گردان و به خانواده و فرزندان و بستگانش صبر و رضا مرحمت فرما.
1399/8/21
 
▪️پیام تسلیت حجت الاسلام و المسلمین آقای فاضل میبدی به مناسبت درگذشت استاد دکتر فیرحی
والسلام علیه یوم ولد و یوم مات و یوم یبعث حیا .
کاروان شهید برفت از پیش /وآن ما هم رفته گیر و می اندیش/ وز شمار دوچشم یک تن کم / وزشمار خرد هزاران بیش/
سی سال بود که با مرحوم استاد دکتر فیرحی حشر  و نشر داشتم . اخلاق و تواضع علمی ومتانتش  مرا جذب شیفته خود ساخته  بود ؛همگان را شیفته می ساخت  .کم سخن می گفت و هر وقت لب می گشود مهربانانه ، عالمانه و سنجیده سخن می گفت . دره نادره ناشناخته بود . خبر مرگش به باور نمی نشیند . نابهنگام از این خاکدان پر کشید و به صالحان و صدیقان پیوست . کاش می ماند و درخت دانش را بر و بهر بیشتری میداد. وتشنگان دانش را بیشتر سیراب می کرد . در هر صورت بی وداع با دوستان از میان ما رفت . باید در غم فقدان این انسان فرهیخته صبوری کرد . امید است خداوند به خانواده شریف  و بزرگوارش و به سایر بازمندگان و دوستان و دانشگاهیان و شاگردان و همفکران این فکور فرزانه صبر و صحت و شکیایی بیشتر عنایت نماید و او را نزد ملیک مقتدر و ودر جویبار رحمت و رضوانش جای دهد . عسی ان تکرهو شیئا و هو خیرلکم .
در طریقت پیش سالک هر چه آید خیر اوست / در صراط مستقیم ایدل کسی گمراه نیست
 
▪️پیام تسلیت حجت الاسلام و المسلمین عبدالله نوری
بسمه تعالی
درگذشت اندیشمند متعهد، سیاست شناس متخلق مرحوم مغفور حجة الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی (رحمة الله علیه) موجب تأسف و تأثر گردید.
فقدان این اندیشمند متفکر و مصلح که کار سترگ پیوند بین سیاست و اخلاق را در این دوران سیاست زده و منفعت طلبانه با حفظ آرمان های اسلامی، وجهه همت خویش قرار داده بود؛ ثلمه ای بزرگ در حرکت جامعه به طرف آگاهی و کمال است. آن مرحوم روشنفکری دینی را بدون توجه به فقه، ناکارآمد می دانست و سیاستگذاری بدون توجه به وجدان عمومی جامعه  روشنفکران معاصر، امید به چشمه‌ی جاری وجود و آثار ماندگار و با برکت وی داشتند اما با حیرت و حسرت تمام، دست اجل، این وجود شریف را از دامان حوزه و دانشگاه و عرصه‌ی خیرخواهان و نیک اندیشان چه آسان ربود.
دکتر فیرحی واجد فضایل اخلاقی و علمی فراوان بود، چهره‌ی مهربان، ادب ادیبانه و صمیمیت و صفای مثال زدنی او زبانزد بود. سیمای درخشان و تبسم امیدوارانه‌ی او، بیان آرام بخش و راهگشای او، صداقت رفتار و ایمان زلال او، چه بسیار دوستانی را که فریفته‌ی وجود نازنینش کرده بود.
استاد فیرحی ژرف اندیشی مؤمن، روشنفکری اصیل، دینداری برخاسته از متن سنت و نواندیشی با ذهن وقاد و خلاق بود. وی در عرصه‌ی نوآوری فکری بزرگ‌مردی هوشمند و سختکوشی کم‌نظیر بود.
با قلبی آکنده از غم و اندوه از خداوند بزرگ مسألت می‌کنم او را بر سفره‌ی نعمت بیکران خویش میهمان گرداند و به خاندان پرافتخار وی به ویژه همسر مکرمه و فرزندان گرانقدر و دوستان، همفکران، شاگردان و ارادتمندان او صبر و اجر و طاقت تحمل این فراق جگرسوز را عطا فرماید.
عبداللّه نوری
▪️پیام تسلیت دکتر محسن رهامی به مناسبت درگذشت استاد دکتر فیرحی
فیرحی خوش درخشید، و هنوز حرف های زیادی برای گفتن داشت.
باکمال تأسف و تأثر به اطلاع می رساند که روان پاک برادر و دوست عزیز و همکار دانشمند ما، حجةالاسلام والمسلمین دکترداود‌‌‌‌ فیرحی استاد محترم دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در سخرگاه امروز، پس از تحمل یک دوره کوتاه و سخت بیماری کرونا، به ملکوت اعلی پیوست.
فقدان این انسان فرهیخته و عالم آگاه به زمان و مکان، رخنه ای اساسی به پیکره جامعهٔ علمی و دانشگاهی و روند رو به توسعهٔ نواندیشی دینی در جامعهٔ ایرانی وارد کرد که به آسانی جبران نمی گردد.
 دکتر فیرحی انسانی خود ساخته و جامع الاطراف بود که علاوه بر طی مدارج بالای علمی در حوزه و دانشگاه و صاحب نظر بودن در حوزه اندیشهٔ سیاسی اسلام و ارائه دیدگاههای نو در زمینه های تخصصی خود، به لحاظ تخلق به اخلاق حسنه و مشی اعتدال و رواداری، نمونهٔ بارز یک شاگرد تربیت شدهٔ مکتب امام باقر و امام صادق علیهماالسلام بود، که علم را با عمل و دین را بادانایی و خردورزی در خود جمع کرده، واز طرفی او به و اقع نماد بارز و عملی وحدت حوزه و دانشگاه بود.
فیرحی هنوز در آغاز راه بود و حرف های ناگفته فراوانی برای جامعهٔ خردگرا و فرهیخته ایرانی داشت که دست اجل به او مهلت نداد، گرچه در این مجال نیز بسیار خوش درخشید و نگاه های زیادی از کسانی را که دینداری را همراه با خردورزی و دانایی انتخاب کرده اند، خصوصا فرهیختگان و جوانان را به اندیشه های خود جلب کرد و آثار پرارزشی از خود به یادگار گذاشت.
اینجانب این مصیبت جانکاه را به کلیه همکاران محترم در دانشگاه تهران و عموم جامعهٔ دانشگاهی و حوزوی و مردم شریف زنجان ، خصوصا همسر و فرزندان داغدیده و سایر وابستگان و دانشجویان ایشان تسلیت عرض کرده، و برای همگان صبر و اجر و سلامتی آرزو می کنم.
خداوند متعال این عزیز سفرکرده را مشمول رحمت و مغفرت واسعه خود قرار داده و با اولیا و صلحا محشور  فرماید.
 
▪️پیام تسلیت حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی
سیدحسن خمینی: سلامت نفس، ارادت خالصانه به امام(ره) و ارزش های اصیل انقلاب دکتر فیرحی را به عالمی دردآشنا با هویت دینی مبدل کرده بود
حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی در پیامی درگذشت دکتر داود فیرحی اندیشمند برجسته علوم سیاسی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی آمده است:
بسمه تعالی
درگذشت عالم جلیل القدر و اندیشمند فکور برادر عزیزمان حضرت حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی رحمت الله و رضوانه علیه موجب تأثر بسیار برای همه کسانی است که از نزدیک با ایشان آشنا بودند و با کمالات علمی و شخصی آن مرحوم آشنایی داشتند.
مرحوم فیرحی از جمله عالمانی بود که از جوانی با درک صحیح از نیاز روزگار خود در کنار علوم متداول حوزوی، به مطالعاتی فراتر از مباحث رایج در حوزه های علمیه روی آورد و در این امر به یکی از سرآمدان حوزه های مطالعاتی خویش بدل شد.
سلامت نفس او و ارادت خالصانه اش به امام و ارزش های اصیل انقلاب همواره او را به عالمی دردآشنا با هویت دینی مبدل کرده بود که مخلصانه در امر پیرایش دین و انقلاب اسلامی از تحجّر و جمود و هر ناخالصی زائد همت می گماشت.
خدای متعال آن مرحوم را با اولیاء خویش محشور دارد و به بازماندگان عزیزش صبر و اجر مرحمت دارد و رضوان واسع خود را بر این فقید سعید ارزانی نماید.
 
▪️آیت الله محقق داماد: فقدان دکتر فیرحی، این پژوهشگر صلح دوست برای ارباب فضیلت ثلمه ای جبران ناپذیر است
آیت الله محقق داماد بیان کرد:فقدان آیت الله فیرحی ،این پژوهشگر صلح دوست که هرگز چهره مهربانش از خاطر دوستان زایل شدنی نیست برای ارباب فضیلت ثلمه ای جبران ناپذیراست.
با قلبی آکنده از اندوه رحلت اسفناک مفضال ارجمند حضرت حجه الاسلام والمسلمین دکتر داوود فیرحی استاد دانشگاه تهران وعضو‌مدعو گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم را به اطلاع می رساند.
فقدان این پژوهشگر صلح دوست که هرگز چهره مهربانش از خاطر دوستان زایل شدنی نیست برای ارباب فضیلت ثلمه ای جبران ناپذیراست.
این فاجعه مولمه را خدمت بازماندگان داغدار وبستگان سوگوار وهمه جامعه فضیلت گستر کشور تسلیت عرض میکنم وبرای روان ان عزیز رضوان واسعه حق متعال وبرای عموم دانشیان از ملت ایران عزت وسربلندی وبرای بسوگ‌ نشستگان این مصیبت صبرجمیل واجرجزیل مسالت دارم.
 
▪️پیام تسلیت دکتر جلال جلالی زاده
هل یستوی الذین یعلمون والذین لایعلمون
عالمی فرهیخته ونظریه پرداز مرحوم دکتر داود فیرحی ازمیان ما رفت ,شخصیتی که نماد وحدت حوزه والگویو ودانشگاه والگوی اعتدال ومیانه روی ومتفکری متواضع که علمش را در راه تحقیق وتوضیح اندیشه های اسلامی برای بهتر فهمیدن آن ها از سوی نسل جوان وقف نمود ودر نوشته ها وآثار خود تلاش می کرد تا سیمای از اسلام ارائه دهد که متناسب با مقتضیات زمان وبدور از شائبه های تحمیلی ورنگدانه های تصنعی ورسوبات فرقه ای باشد.
عالمی که با جریانات وگروه های اسلامی آشنا و واصول عقیدتی وزیربنای فکری آن ها را می شناخت وبدون تعصب مسائل را بیان می کرد وبه پژوهش در باره ی یافتن شیوه ای از حکومت که متناسب با عقلانیت و فقاهت وسیاست روز باشد اشتغال داشت وتلاش می کرد تا چنین منظومه ای را تدوین وطرحریزی نماید .
وحدت طلبی وتفکر انساندوستی واسلام خواهی مبتنی بر دفاع از حقوق انسانی ارزش زیادی به افکار ایشان بخشیده بود.
فقدان ایشان دراین موقعیت ناگوار ودر چنین سن وسالی که هنوز دیدگان ودل ها درانتظار پربارشدن درخت دانش وفکر ایشان بودند خسارتی جبران ناپذیر ومصیبت ناگواری بود.
این مصیبت را به خانواده ی آن مرحوم ,دوستان,همفکران, عالمان متعهد ودانشگاهیان  فرهیخته تسلیت می گویم واز خداوند متعال بهشت برین را برایشان آرزومندم.
جلال جلالی زاده
 
▪️پیام تسلیت انجمن محققان و مدرسان روحانی اصفهان
انا لله و انا الیه راجعون
رحلت عالم جلیل القدر؛ اندیشمند و نظریه پرداز ارجمند، جناب حجت ‌الاسلام و المسلمین آقای دکتر داوود فیرحی (رحمت الله علیه) باعث تاسف عمیق دوستان و آشنایان و شاگردان آن نواندیش حوزه و دانشگاه گردید. انجمن محققان و مدرسان روحانی اصفهان، این ضایعه بزرگ را به جامعه علمی حوزه و دانشگاه، خانواده محترم آن عزیز، دوستان، شاگردان و روحانیت نواندیش تسلیت، از خداوند متعال برای آن عالم بزرگوار درجات عالی و غفران الهی و برای بازماندگان و خانواده ایشان صبر جمیل و اجر جزیل مسئلت می نماییم. و السلام علی عباد الله الصالحین
 ٢١ /٨ /٩٩
انجمن محققان و مدرسان روحانی اصفهان
▪️آیت الله حسینی زنجانی: خدمات و تألیفات ارزنده دکتر فیرحی در حوزه و دانشگاه ذخیره‌ای برای آخرت و صدقه‌ جاریه دنیوی است
حضرت آیت‌الله حسینی زنجانی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، متن پیام به شرح زیر است:
باسمه تعالی
درگذشت استاد فرهیخته جناب حجهالإسلام‌والمسلمین آقای دکتر داود فیرحی (رحمه الله علیه) موجب تأثر اینجانب و جمیع شاگردان و ارادتمندان ایشان شد.
خدمات و تألیفات ارزنده آن مرحوم هم در عرصه حوزه و هم در دانشگاه، ذخیره‌ای برای آخرت و صدقه‌ جاریه دنیوی است.
اینجانب ضمن عرض تسلیت به خانواده محترم و عموم مستفیدان از محضرشان، رحمت و مغفرت الهی را برای آن مرحوم و صبری جمیل برای بازماندگان مسألت دارم. بمنه و کرمه
محمد الحسینی الموسوی الزنجانی
۲۱ آبان ۱۳۹۹
 
▪️مجمع روحانیون مبارز: دکتر فیرحی حقایق دلنشینی را به نسل جستجوگر امروز حوزه و دانشگاه تقدیم کرد
مجمع روحانیون مبارز در پیامی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در این پیام آمده است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
إنٰا لله و إنّا إلیه راجعون
درگذشت تاسف بار حجه الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی موجب اندوه فراوان برای دوستان و شاگردان آن مرحوم گردید، این استاد حوزه و دانشگاه به درستی دریافته بود که تاریخ اندیشه سیاسی اسلام بویژه تشیّع نیاز مبرم و فوری به باز اندیشی و پالایش از کج اندیشی ها دارد تا گوهر ناب تحول عظیمی که اسلام در تاریخ بشریّت به وجود آورد درخشنده تر شناخته شود.
این عالم وارسته باعزمی ستودنی در پی شکستن سنگواره های باورها و عقائدی بود که حاکمان بیگانه از گوهر اسلام به نام دین و با کمک عالمان مفتون قدرت به اندیشه و شناخت جهان اسلام تحمیل کرده اند ، چنین مجاهدتی را بر عهده گرفته بود تا حقائق دلنشین و خرد پذیر را به نسل جستجوگر امروز حوزه و دانشگاه تقدیم کند.
امید آن که این تلاش های ارزشمند به عنوان عمل صالحی در کنار دیگر اعمال صالح آن فقید سعید ذخیره آخرت او باشد.
بی شک شاگردان و همباوران آن محقق ارجمند چراغی را که او بر افروخته بود پر فروغ نگه خواهند داشت.
بی تردید آثار علمی-تحقیقی او که شمع وجودش به پای آن می سوخت مورد بهره برداری جویندگان معانی و مفاهیمی به دور از خرافه و گزافه قرار خواهد گرفت.
مجمع روحانیون مبارز این ضایعه بزرگ را به خاندان محترمش تسلیت می گوید و برای آنان از خداوند صبر و اجر صابران را مسئلت دارد و نیز با دوستان و شاگردانش و با مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیّه قم کمال همدردی را دارد و برای آن نازنین رحمت واسعه الهی و همنشینی با اولیاء خدا را در سرای جاوید از درگاهش مسئلت می نماید.
 
▪️پیام تسلیت آیت الله اعرافی به مناسبت درگذشت دکتر داود فیرحی
شفقنا- مدیر حوزه های علمیه در پیامی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، متن پیام آیت الله علیرضا اعرافی به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
درگذشت فاضل فرهیخته مرحوم حجت الاسلام آقای دکتر داوود فیرحی طاب ثراه مایه تأثر شد ،فقدان آن دانشور گرامی را به دوستان و شاگردان و ارادتمندان آن مرحوم در حوزه و دانشگاه و خانواده محترم ایشان تسلیت عرض می کنم و رضوان و غفران الهی را برای آن فقید سعید و شکیبایی و پاداش نیک الهی را برای بازماندگان محترم از خداوند مهربان خواستارم.
علی رضا اعرافی.
مدیر حوزه‌های علمیه
۲۲ آبان ماه سال ۱۳۹۹
 
▪️آیت الله قائم مقامی: دکتر فیرحی پروژه فکری خود در بازنگری و بازسازی اندیشه سیاسی اسلام را به انجام رساند
شفقنا- آیت الله سید عباس حسینی قائم مقامی در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام آیت الله قائم مقامی آمده است:
هو الحی الذی لایموت
از شمار دو چشم یک تن کم
و از شمار‌ خرد هزاران بیش
ارتحال روحانی اندیشمند حجت الاسلام و المسلمین دکتر داوود فیرحی نه فقط داغی بزرگ بلکه حسرتی ماندگار بر دل خواهد بود. داغ بزرگ فقدان شخصیتی که به حق نمونه‌ای شایسته از الگوی توأمان برجستگی‌های علمی و مکرمت های اخلاقی بود و حسرتی عمیق از امیدهای سترگی که با رفتن او گسست.
استاد فیرحی از نادر نواندیشان دینی بود که فراتر از «خواستن» از توانایی علمی، سرمایه اخلاقی و انگیزه دینی لازم برای اجتهاد و بازسازی روشمند اندیشه دینی در حوزه جامعه و سیاست برخوردار بود و به فضل و لطف پروردگارش در طول زندگانی پر برکت علمی خویش توفیق یافت پروژه فکری خود در بازنگری و بازسازی اندیشه سیاسی اسلام را در عین وفاداری به عناصر هویت بخش سنت دینی به انجام برساند.
بسیار بیش از آنچه که دکتر فیرحی تاکنون بر آن توفیق یافت، امید هایی بود که خصوصاً در این زمانه فقر و نیاز برانگیخته شد و چشم هایی که به انتظار بهره مندی از میوه های افزون این شجره طیبه نشسته بود. هرچند دیگرانی هم بودند و هستند که وجود او ، و امثال او را ندیده و یا نادیده می انگارند و نه تنها از نعمت حضور که اینک از حظِّ حسرتِ فقدان او نیز محروم اند.
از خداوند بزرگ مسئلت می نمایم که روح پاک و بی آلایش آن گرامی را در «مقعد صدق» نزد خود جای دهد و خسارت فقدان او را به فضل خویش جبران نماید.
وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِیمٍ
والسلام علیه و علی جمیع عباد الله الصالحین
 
▪️معاون اول رئیس‌جمهور: دکتر فیرحی عمر خود را صرف توسعه علمی کشور کرد
معاون اول رئیس‌جمهور در پیامی درگذشت حجت الاسلام و المسلمین داوود فیرحی استاد ممتاز و برجسته علوم سیاسی دانشگاه تهران را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، متن پیام اسحاق جهانگیری به شرح ذیل است:
بسم الله الرحمن الرحیم
درگذشت تأسف‌انگیز دانشمند فرهیخته و استاد ممتاز و برجسته علوم سیاسی دانشگاه تهران حجت‌الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر داوود فیرحی ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه علمی کشور است.
مصیبت فقدان این روحانی نواندیش و وارسته که عمر پر برکت خود را صرف توسعه علمی کشور و پژوهشگری در حوزه‌های علوم سیاسی و اندیشه سیاسی در اسلام نمود و در این مسیر آثار متعدد علمی نیز از خود به یادگار گذاشت، به جامعه دانشگاهی کشور، اساتید و دانشجویان، علاقه‌مندان و بستگان به‌ویژه خانواده محترم ایشان صمیمانه تسلیت می‌گویم و از خداوند بزرگ برای آن فقید سعید غفران و رحمت واسعه الهی و برای بازماندگان ارجمند صبر و اجر مسئلت دارم.
 
▪️وزیر امور خارجه: آثار و تحقیقات دکتر فیرحی چراغی روشنگر در مسیر تفکر و دانش اندوزی خواهد بود
وزیر امور خارجه در پیامی درگذشت حجت الاسلام و المسلمین فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه آمده است:
با کمال تاسف و تاثر مطلع شدم دوست و برادر گرانقدرم حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر داود فیرحی دعوت حق را لبیک گفت و به دیدار معبود شتافت.
هجرت نابهنگام و فقدان این یار فرهیخته و نواندیش، عالم اندیشمند و متفکر و استاد بزرگ و متواضع حوزه و دانشگاه و پژوهشگر حوزه های علوم‌ سیاسی و اندیشه سیاسی در اسلام، ضایعه ای غمبار و جبران ناپذیر برای این حقیر و جامعه فرهیخته علمی و دانشگاهیان و اساتید و معلمان دلسوز و سخت کوش این مرز و بوم است.
تلاش ها و زحمات دیرینه این استاد اندیشه سیاسی دانشگاه تهران و عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم در عرصه پژوهش و تحقیق علوم سیاسی کشور در دو خواستگاه دانشگاهی و حوزوی پیوندی عمیق بین این دو نهاد ارزشمند علمی کشور برقرار کرده بود که ثمره آن آموزش و تعلیم صدها استاد و دانشجو و طلبه مشتاق فراگیری و دانش اندوزی در ایران عزیز اسلامی بود.
بطور قطع آثار و کتب و تحقیقات این معلم فرزانه چراغی روشنگر در مسیر تفکر و دانش اندوزی همه محققان و اساتید و دانشجویان به یادگار خواهد ماند.
اینجانب از صمیم قلب مصیبت فقدان آن عالم اندیشمند و فرهیخته را به بیت محترم ایشان، اساتید و همکاران خدوم و دانشجویان و دوستداران ایشان در حوزه و دانشگاه به خصوص دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و آحاد اقشار جامعه دانشگاهی سیاسی کشور تسلیت عرض می کنم و از درگاه خداوند عالم حکیم برای ایشان صبر جمیل و اجر جزیل و برای آن استاد فرزانه غفران و رحمت واسعه الهی و همجواری با صلحاء و علماء مسئلت می نمایم.
 
▪️رئیس دفتر رئیس جمهور: دکتر فیرحی با تلاش عالمانه خود، منشاء خدمات علمی ماندگاری گردید
رئیس دفتر رئیس جمهور در پیامی با تسلیت درگذشت اندیشمند متعهد، مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین داوود فیرحی، اظهار داشت که یقینا خدمات ارزنده و درخشان آن عالم وارسته همواره در یاد و خاطره جامعه علمی کشور باقی خواهد ماند.
به گزارش شفقنا، متن پیام تسلیت دکتر محمود واعظی به این شرح است:
انالله و انا الیه راجعون
درگذشت اندیشمند متعهد، مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین داوود فیرحی، موجب تأثر فراوان گردید.
اینجانب با عرض تسلیت این ضایعه به خانواده محترم، استادان و دانشجویان حوزه و دانشگاه کشور، از درگاه خداوند متعال برای آن سفر کرده که با همت والا و تلاش عالمانه خود، منشاء خدمات علمی ماندگاری گردید، علو درجات و برای عموم بازماندگان صبر و اجر مسألت دارم.
به یقین خدمات ارزنده و درخشان آن عالم وارسته همواره در یاد و خاطره جامعه علمی کشور باقی خواهد ماند.
 
▪️وزیر علوم درگذشت حجت الاسلام فیرحی را تسلیت گفت
وزیر علوم درگذشت حجت الاسلام داوود فیرحی عضو هیات علمی دانشگاه تهران را به ریاست این دانشگاه تسلیت گفت.
به گزارش چهارشنبه وزارت علوم تحقیقات و فناوری متن پیام منصور غلامی به این شرح است:
جناب آقای دکتر محمود نیلی احمدآبادی
رئیس محترم دانشگاه تهران
سلام علیکم؛
خبر درگذشت همکار ارجمند حجت‌الاسلام دکتر داود فیرحی عضو هیئت علمی آن دانشگاه، موجب تاسف و تالم گردید.
اینجانب به نمایندگی از جامعه علمی و دانشگاهی کشور، این ضایعه را به خانواده محترم و بازماندگان آن مرحوم، جناب‌عالی و همکاران گرامی ایشان و جامعه علمی کشور تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند متعال، رحمت و غفران الهی برای ایشان و صبر و اجر برای بازماندگان مسألت می‌نمایم. مراتب تسلیت اینجانب را به خانواده آن مرحوم ابلاغ فرمایید.
 
▪️پیام تسلیت کاظم قاضی زاده به مناسبت درگذشت دکتر فیرحی
حجت الاسلام و المسلمین کاظم قاضی زاده در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام تسلیت کاظم قاضی زاده آمده است:
بسمه تعالی
انا لله و انا الیه راجعون
اندیشور گرامی و محقق برجسته و دوست بسیار عزیزمان حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی آسمانی شد. به همه کسانی که از اندیشه های وی در طول سالیان درس دین و سیاست آموختند و به همه دوستانی که او را به تواضع و وارستگی می شناختند و به حوزه علمیه و دانشگاه و خانواده اش تسلیت عرض می کنم و برای او آرامش ابدی و اجر کثیر برای یک عمر تلاش علمی و سربازی امام زمان را می طلبم.
 
▪️سیدجواد ورعی: تلاش و مجاهدت علمی و سلوک اخلاقی دکتر فیرحی ستودنی بود
حجت الاسلام و المسلمین سید جواد ورعی در پیامی ضمن ابراز تأسف از فقدان دکتر فیرحی، گفت: تلاش و مجاهدت علمی، و سلوک اخلاقی این فاضل ارجمند ستودنی بود.
انا لله و انا الیه راجعون
درگذشت اندوهبار دوست عزیز، فاضل ارجمند، و استاد دانشگاه تهران موجب تاسف و تاثر شد.
تلاش و مجاهدت علمی، و سلوک اخلاقی او ستودنی بود. این مصیبت را به خانواده محترم و دوستان و علاقمندان ایشان تسلیت عرض می کنم و برای او از خداوند متعال رحمت و مغفرت، و همنشینی با اولیا، و برای بازماندگان و داغدیدگان صبر و اجر خواستارم.
 
▪️مهدوی راد در فراغ دکتر فیرحی: بدرود ای جلوه آگاهی، آزادی، استوارکاری و پاکبانی
حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدوی راد در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در پیام تسلیت دکتر مهدوی راد آمده است:
انا لله و انا الیه الراجعون
یا طالب المعروف حلق نجمه/حطا الحمول و عظل الاجماد
ای جوینده خوبیها !
ستاره نیکی بلندا گرفت و از دسترس دور شد، بار فرو انداز و شتران را رها کن
دل بر کن، چه، آنکه مردم بر سر سفره کرمش بودند رفت
یا طالبا من ….
ای آنکه از روزگار چون او را می‌جویی، دریغ که تو روزگار را به کار نشدنی فرا می خوانی
در سوگ آن استاد بزرگ، فیرحی عزیز چه می توانم بگویم جز داغ و دریغ، اندوه و درد و فریادی که از ژرفای جان بر می آید.
مویه بر آنهمه پاکیزه‌ خویی، رادمردی، اندیشه‌ورزی، قله‌سانی، آزادگی و فرزانگی.
بدرود ای جلوه آگاهی و آزادی و استوارکاری و پاکبانی و درخشندگی.
اکنون بدرود آن معادباور خردورز و مهربان را چه کسی به چه کسانی باید تسلیت بگویند.
او از آن همه بود و هرگز فکر نمی‌کردیم به این زودی دریغاگوی او باشیم.
به خانواده عزیز آن بزرگوار و خانواده بزرگ دانشگاهیان آسمانی شدن استاد فیرحی عزیز را تسلیت می‌گویم.
 
▪️جوادی یگانه: دکتر فیرحی در مسیر سنت، پی روزآمدی و حل مسئله «اکنون» بود
دکتر محمدرضا جوادی یگانه، جامعه شناس در پیامی ضمن تسلیت درگذشت دکتر فیرحی، آورده است:
‏دکتر ⁧‫داوود فیرحی نظریه‌پرداز بی‌ادعا، متواضع و پرکاری بود که در قامت یک روشنفکر، در مسیر سنت، پی روزآمدی و حل مسئله «اکنون» بود. او نه در بیان که در عمل، حلقه وصل گذشته و امروز، فقه و سیاست، و مکتب و آکادمی بود.
‏یادش گرامی و سنتش ماندگار
 
▪️علی جنتی در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت
علی جنتی، مشاور سرپرست نهاد ریاست جمهوری در پیامی درگذشت دکتر داوود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام تسلیت علی جنتی آمده است:
انا لله و انا الیه راجعون
اذا مات العالم ثلم‌فی الإسلام ثلمه لایسدّهاشئ
با نهایت تاسف و تاثر رحلت عالم ربانی و شخصیت نواندیش و وارسته جناب حجه الاسلام و المسلین حاج شیخ داود فیرحی را به خانواده معظم آن مرحوم و اهالی حوزه و دانشگاه و عموم دوستداران آن بزرگوار تسلیت می گویم.
از خداوند متعال برای آن مرحوم‌ مغفور علو درجات و رحمت واسعه الهی و برای خانواده ایشان صبر و شکیبایی آرزومندم.
 
▪️ابطحی: دکتر فیرحی اهل تفکر و فرزند زمانه بود
حجت الاسلام و المسلمین سید محمدعلی ابطحی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، محمدعلی ابطحی بیان کرد: تا کسی دکتر فیرحی را نشناسد، نمی تواند بداند آسمانی شدن این مرد بزرگ یعنی چه. باسواد، اهل تفکر و فرزند زمانه.
از آنهایی که در این فضای تحجر زده می توانست غبار بزداید. در اوج فصل شکفتنش با کرونا پرواز کرد.
امید بزرگی برای آینده اندیشه مترقی بود. همه دوستانش و شاگردانش عزادارش شدند.
خدا رحمتش کند. دل های اهل فرهنگ سوخت.
 
▪️سیدضیاء مرتضوی: دکتر فیرحی نمونه ای ستودنی از پیوند عملی علم و اخلاق بود
حجت الاسلام و  المسلمین سیدضیاء مرتضوی بیان کرد: دکتر فیرحی، این عالم وارسته که نمونه ای ستودنی از پیوند عملی علم و اخلاق بود و در این روزها امید به شفای او بسته بودیم، شمع جمع دوستان بود و افسوس که بسی زود خاموش شد و ما را سوگوار فقدان خود کرد.
به گزارش شفقنا، در متن پیام تسلیت سیدضیاء مرتضوی، آمده است:
الذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا
انا لله و انا الیه راجعون
خبر تاسف بار و تاثرانگیز درگذشت دوست عزیزمان، جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر فیرحی رضوان الله علیه، اندوهی سنگین بر دل های علاقه مند به این انسان فرهیخته و متخلق و اندیشمند فرزانه گذاشت.
این عالم وارسته که نمونه ای ستودنی از پیوند عملی علم و اخلاق بود و در این روزها امید به شفای او بسته بودیم، شمع جمع دوستان بود و افسوس که بسی زود خاموش شد و ما را سوگوار فقدان خود کرد.
این مصیبت اندوهبار را به خانواده گرامی، دوستان ارجمند و شاگردان ایشان تسلیت می گویم و از خداوند مهربان برای آن مرحوم رحمت و رضوان و برای همه داغدیدگان به ویژه خانواده ارجمند ایشان پاداش صابران را درخواست می کنم.
اللهم اغفر له و لنا و لجمیع المومنین و المومنات
 
▪️هادی سروش: اندیشه های دینی و نوگرایانه دکتر فیرحی انسان را به تفکر وا می داشت
حجت الاسلام و المسلمین هادی سروش بیان کرد: اندیشه های دینی و نوگرایانه دکتر فیرحی گرچه راسخ بود، ولی چون بوی تندی نمی داد آدمی را به تفکر وا می داشت.
به گزارش شفقنا، در پیام تسلیت هادی سروش آمده است:
شخصیت بافضیلت و اندیشمند پرتوان جناب حجت الاسلام والمسلمین دکتر فیرحی در دارالسلام مآوای گرفت.
او شخصیتی بود که اخلاق را نه فقط در چهره بلکه در رفتار و خصوصاً در قلم و بیان خود نهادینه نموده بود.
دارای گفتار دلنشینی بود که انسان را از شنیدن خسته نمی کرد.
اندیشه های دینی و نوگرایانه اش گرچه راسخ بود، ولی چون بوی تندی نمی داد آدمی را به تفکر وا می داشت.
از خدای مهربان؛ برایش جایگاه «رضوان من الله اکبر» را خواستاریم.
 
▪️محمود صادقی درگذشت دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت
دکتر محمود صادقی، دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاههادر پیامی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا متن پیام تسلیت وی بدین شرح است:
انا لله و انا الیه راجعون
استاد اندیشمند و دانش‌پژوه نظریه‌پرداز دکتر داود فیرحی در اثر ابتلا به ویروس مرگبار کرونا دار فانی را وداع گفت؛
غم و اندوه و بهت ناشی از خبر چنان سنگین است که دستم برای نگارش چند سطر پیام تسلیت به سختی به قلم می‌رود.
حجه الاسلام و المسلمین دکتر داوود فیرحی نمونه‌ای مثال زدنی از ظهور نسلی نو در جامعه‌ی علمی ما بود که ضمن بهره‌گیری از میراث علمی دو سنت حوزوی و دانشگاهی در حوزه‌ی علوم انسانی مواجهه‌ای نقادانه و جسورانه با آنها داشت. او هم در عرصه‌ی آموزش، هم در عرصه‌ی پژوهش بسیار پرکار و پربار بود و در عمر نسبتا کوتاه خود آثار بسیار ارزشمندی را، بویژه در حوزه‌ی نوپیدای فقه سیاسی، تقدیم جامعه علمی کرد.
دکتر فیرحی حقیقتا از زمره‌ی عالمانی بود که هیچ چیز خلأ ناشی از فقدانشان را پر نخواهد کرد.
اینجانب با اندوه فراوان این مصیبت بزرگ را به فرزندان و خانواده‌ی صبور و بازماندگان آن مرحوم و جامعه‌ی دانشگاهی و حوزوی و دوستان و دوستداران پرشمارش تسلیت می‌گویم و
از درگاه خداوند متعال برای آن عزیز وارسته رحمت و مغفرت و هم‌نشینی با ارواح اولیا و علمای سلف و برای خانواده و فرزندان داغدارش شکیبایی مسألت می نمایم.
 
▪️احمد عابدینی در پیامی درگذشت دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت
استاد احمد عابدینی در پیامی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا متن پیام تسلیت وی بدین شرح است:
به نام خداوند مهربانی که امیدواریم با فضل وعنایتش بنده از میان ما پرواز کرده – دکتر فیرحی – را در جوار رحمت خویش از بهترین نعمتهایش برخوردار گرداند و به دوستان و شاگردانش توفیق دهد با تفکر خلاق و تلاش روز افزون جای خالی آن فرهیخته عزیز را پر کنند. ان شاالله همه خویشان و دوستان او در صبر بر این ضایعه مآجور باشند.
 
▪️حسن پویا درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت
حجت الاسلام حسن پویا در پیامی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا متن پیام تسلیت وی بدین شرح است:
بسمه تعالی
انا لله و انا الیه راجعون
درگذشت دوست بزرگوار استاد فیرحی، اسوه اخلاق و نیک خویی و انسانیت و تواضع، دردی ناتمام بر دلمان گذاشت.
مردی از تبار حوزه و دانشگاه، استادی دارای ایده های روشنگرانه و بروز، دردآشنا، فرهیخته و دارای تواضعی از جنس اولیاء الهی، بویژه شخصیتی در جهت نیاز امروز جوانان این مرز و بوم.
روحش شاد و جایگاهش در جوار رحمت الهی بلند باد.
برای همه دوستدارانش، بویژه خانواده گرامی اش شکیبایی طلب می کنم.
 
▪️مسیح بروجردی درگذشت دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت
حجت الاسلام مسیح بروجردی در پیامی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا متن پیام تسلیت وی بدین شرح است:
انا لله و انا الیه راجعون
ارتحال جانسوز اندیشمند متخلق، جناب حجه الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی، لطمه ای جبران ناپذیر بر روند رو به رشد نو اندیشی روشمند دینی است. او یکی از برجسته ترین محققین در تبیین زوایای پنهان اندیشه سیاسی اسلام بود.
فیرحی فرزند حوزه بود و همچنان خاستگاه خویش را فراموش نکرد، اخلاق و سیاست، و اندیشه و عمل را در کنار هم داشت و از جمله کسانی بود که آبروی حوزه برای نسل متفکر و متعمق امروز به حساب می آیند.
خداوند تلاش های مخلصانه وی را اجر بی پایان دهد.
این ضایعه غمبار را به خانواده آن عزیز و شاگردان و دیگر دوستان ایشان تسلیت عرض می کنم.
 
▪️رییس شورای شهر تهران در پیامی درگذشت دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت
محسن هاشمی رفسنجانی در پیامی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا متن پیام تسلیت رییس شورای شهر تهران بدین شرح است:
بازگشت همه بسوی اوست
درگذشت متفکر برجسته حوزه و دانشگاه، جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی موجب تاثر گردید.
اینجانب از طرف خود و خانواده آیت الله هاشمی این ضایعه را به خانواده محترم فیرحی تسلیت عرض نموده، برای این شخصیت کم نظیر علمی غفران و رحمت الهی وبرای بازماندگان صبر و اجر را از درگاه حق آرزو مندم.
 
▪️پیام تسلیت شهیندخت مولاوردی: درگذشت دکتر داود فیرحی استاد فرهیخته علوم سیاسی و پژوهشگر برجسته حوزه اندیشه سیاسی جامعه علمی، دانشگاهی و حقوقی کشور و نیز جامعه زنان را به سوگ نشاند و از آرا و اندیشه های روشنگرانه، بالنده و‌ مصلحانه این اندیشمند فرزانه محروم کرد.
دکتر فیرحی با تالیفاتی که از متون مرجع برای دانشجویان علوم سیاسی به شمار می رود(از جمله:
– قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام
– نظام سیاسی و دولت در اسلام
– تاریخ تحول دولت در اسلام
– فقه و سیاست در ایران معاصر)، در بازفهمی و بازاندیشی نسبت و رابطه میان فقه و دولت و سیاست و قانون، سهم غیرقابل انکاری به خود اختصاص داده است.
با نهایت اندوه و حسرت این ضایعه جبران ناپذیر را به خانواده سوگمند و علاقمندان و رهروان و کوشندگان حوزه نواندیشی دینی تسلیت عرض نموده و از خداوند متعال برای این عالم وارسته علو درجات و برای بازماندگان و دوستان و همراهانشان صبر و آرامش مسالت می نماید.

▪️پیام تسلیت محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی: ‍ «دکتر داود فیرحی به دیدار معبود شتافت. باور رفتنش بسیار دشوار است. اندیشمندی عمیق، پژوهشگری اخلاق مدار، فروتنی بزرگوار و ایران دوست دینداری بود که رفتنش داغی ماندگار است. تسلیت به خانواده‌اش، جامعه علمی و دانشگاه و حوزه»
 
▪️امید حسینی در یادداشتی تلگرامی نوشت: «متاسفانه دکتر داود فیرحی، استاد علوم سیاسی دانشگاه، بر اثر بیماری کرونا درگذشت. استاد شریف و خوش اخلاقی که اگر کسی ایشان را از نزدیک می‌دید، بعید بود جذبش نشود. منظورم جذابیت و اخلاق صرفا ظاهری و نمایشی نیست. این جذابیت و دوست داشتن، قطعا ناشی از صفای درونی و صفات پسندیده بعضی آدمهاست که دیگران را به خودشان جذب می‌کنند.
در دوران تحصیل در دانشگاه مفید، افتخار شاگردی ایشان را داشتم و بدون اغراق می‌گویم که کلاس درس استاد فیرحی، بهترین و مفیدترین کلاس دوره ارشد علوم سیاسی من بود. کلاسی جذاب و شاداب و سراسر نکته و درس و تشویق به فهمیدن و اندیشیدن. فقدان دکتر فیرحی قطعا ضایعه‌ای جبران ناپذیر برای دانشگاه، مخصوصا حوزه اندیشه سیاسی است.

▪️انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام تسلیت انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران آمده است:
انالله و انا الیه راجعون
اذامات المومن الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمه لایسدّها شی
جامعه علمی و پژوهشی کشور از وجود اندیشه ای روشن و در حال رشد و بالندگی محروم گردید!
مصیبت جانکاه فقدان استاد برجسته حوزه و دانشگاه حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را به خانواده معزز و داغدیده، همه دوستان، جامعه علمی و پژوهشی کشور و ملت شریف ایران تسلیت می گوییم.
از خداوند برای او علو درجات و همنشینی با انبیاء و صالحین و برای خانواده و بازماندگانش سلامتی، شکیبایی و اجر خواستاریم.
 
▪️مهراب صادق نیا: دکتر داوود فیرحی انسانی فروتن، سنجیده، وارسته و بسیار مهربان و مؤدب بود
مهراب صادق نیا نوشت: دکتر داود فِیرَحی، روحانی نواندیش و استاد اندیشه‌ی سیاسی دانشگاه تهران سحرگاه امروز بر اثر ابتلا به بیماری کرونا درگذشت.
فیرحی افزون بر آگاهی و دانش ستایش‌برانگیزش در اندیشه‌ی سیاسی، انسانی فروتن، سنجیده، وارسته و بسیار مهربان و مؤدب بود. این داغ سنگین را به خانواده‌ی ایشان و همه دوستان و هم‌کاران و به جامعه‌ی علمی، فکری، و فرهنگی کشور تسلیت می‌گویم. خدایش بیامرزد.
▪️ناصر نقویان درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت
حجت الاسلام و المسلمین ناصر نقویان در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام ناصر نقویان آمده است:
انا لله و انا الیه راجعون
درگذشت غمبار دانشمند فرهیخته و استاد بزرگ و بزرگوار حوزه و دانشگاه فقید سعید جناب دکتر فیرحی را خدمت شما و همه خاندان گرامی تان تسلیت عرض می کنم.
خدای مهربان ایشان را با اولیایش محشور و به همه دلهای به سوگ نشسته صبر و قرار و آرام و به حوزه علمیه و دانشگاه توفیق تربیت فرهیختگانی همچون ایشان را عطا فرماید.
 
▪️پیام تسلیت محمدرضا نورالهیان برای درگذشت دکتر فیرحی
حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا نورالهیان در پیام تسلیتی برای درگذشت دکتر فیرحی آورده است:
ولقدآتینا داودمِنّا فَضلاً
کوه اندوه فراقت به چه طاقت بکشد
حافظ سوخته کزناله دلش چون نالی است،
نخستین بار که داود عزیز را قبل از همه و بدرستی میر عزیز ما کشف کرد از طریق کتاب دین دولت حکومت، به دوستان فرمود: این روحانی را شناسائی کنید و خود دکتر(رحمه الله علیه)به من فرمود جناب موسوی دعوتم فرمودند و خدمت شان که رسیدم آن بزرگوار، از این تحقیق و تالیف، تعریف می فرمود معلوم بود همه کتاب را خوانده اند. و فصولی از آن را بیشتر می ستود، همین مقدمه آشنائی و ارادتم با این مرد اندیشمند شد.
منزل شان قم می رفتم، ایشان لطف می کردند برای بررسی های استراتژیک آقای سیدمحمد خاتمی، دعوتشان کردم و نشست های متعدد با دکتر محمدرضا تاجیک داشتند ولی همه عشق و آرامشش در نظریه پردازی وَ اِتقان و استحکام مبانی اندیشه ای که با نبوغ و سعی وافرش به آن رسیده بود، صرف می شد و به یکباره اینگونه پرکشید و عزادارمان کرد.
چقدر فرداها جای خالی دکتر داود فیرحی را نا باورانه نظاره خواهیم کرد.
تسلیتِ همراه با سوز وگداز قلبی ام را به دوستان و خانواده داغدار دکتر داود با این کریمهِ قرآنی اظهار می کنم
اعملوا آل داودشکراً وقلیلُُ من عبادی الّشکُور
 
▪️مصطفی بروجردی: دکتر فیرحی الگوی تواضع و ادب و اخلاق اسلامی بود
حجت الاسلام و المسلمین مصطفی بروجردی در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام مصطفی بروجردی آمده است:
دانشور فرزانه و متفکر،دکتر فیرحی عزیز که علاوه بر اندیشهٔ عمیق، از اخلاقی لطیف و روحی معنوی و والا برخوردار بود، با ابتلا به بیماری کرونا جان به جان‌آفرین تسلیم کرد.
میراث علمی او بی‌تردید تا سالیان طولانی برای پژوهندگان حوزهٔ اندیشهٔ سیاسی و حکمرانی دینی قابل تأمل و مورد استفاده خواهد بود. نام این بزرگمرد عرصهٔ پژوهش سیاسی در تاریخ معاصر ماندگار است.
نگاه نقادانهٔ وی به تئوری‌ها و جریانات فکری، گویای تأمل دقیق و عمیق او بود. این استاد فرهیخته و فرزانه الگوی تواضع و ادب و اخلاق اسلامی بود.
برخورد پدرانهٔ او با دانشجویان و رفتار بی‌تکلف و مخلصانه‌اش با استادان دانشور حوزه و دانشگاه هرگز از اذهان اهل دانش و بینش محو نخواهد شد. او فضیلت مجسم بود.
با اندوه و دریغ، درگذشت او را به خانوادهٔ عزیزش و نیز به تمامی دانشجویان، استادان و دوستان و دوستدارانش تسلیت عرض نموده، علو درجات آن عزیز سفر کرده و صبر و اجر بازماندگان داغدار را از درگاه خداوند متعال مسألت می‌نمایم.
 
▪️پژوهشکده اندیشه دینی معاصر درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، متن پیام این پژوهشکده حوزوی به شرح زیر است:
بسمه تعالی
مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَن قَضى نَحبَهُ وَمِنهُم مَن یَنتَظِرُ وَما بَدَّلوا تَبدیلًا.
خبر درگذشت عالم نواندیش و استاد فرهیخته حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی (رضوان الله تعالی علیه)، برای همه دوست‌داران ایشان به ویژه برای همکاران و همراهان او در پژوهشکده اندیشه دینی معاصر، بسیار تلغ و رنج‌آور است. او اگر چه پیمانی که که با باری‌تعالی بسته است را با سربلندی به پایان رسانده است و در جوار رحمت حق آرمیده است، اما ضایعه فقدان او ثلمه‌ای در سیر تکامل اندیشه دینی ایجاد کرده است که به سادگی جبران پذیر نیست.
پژوهشکده اندیشه دینی معاصر، با اندوهی جانگاه، درگذشت این عالم‌ربانی و اسوه اخلاق را به جامعه علمی کشور، دوستان و ارادتمندان ایشان و به خانوانده داغدار وی تسلیت می‌گوید و برای آن عزیز سفر کرده علو درجات، و برای خانواده داغدار ایشان صبر و اجر جمیل آرزومند است.
 
▪️مرتضی جوادی آملی: دکتر فیرحی از دستاورد هاى مکتب اصیل امام راحل بود
حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، متن پیام این استاد حوزه به شرح زیر است:
بسمه تعالى
الذین إذا أصابتهم مصیبه قالوا إنا لله وإنا إلیه راجعون
ارتحال اندوهبار و توان سوز فرزانه شایسته و عالم فهیم جناب حجه الإسلام استاد دکتر فیرحى (قدس سره) موجب تألم و تأثر گردید.
از دست دادن اینگونه چهره ها که وجوه مختلف علمى، اخلاقى، اجتماعى و فرهنگى را در مدار حوزه و دانشگاه با خود دارند تأسف ژرف و تأثر گسترده ترى را با خود همراه داشته که همگان را اندوهناک و متأثر مى سازد.
اینجانب که از ارادتمندان این انسان شریف و عزیز بودم خود را در غم و ماتم دوستان، علاقمندان و خصوصا خانواده گرامى آن رحیل شریف شریک دانسته و ضمن گرامى داشت یاد و نام او به قامت رساى اندیشه، انگیزه و أخلاق او درود مى فرستم و او را از دستاورد هاى مکتب اصیل امام که شاگردانى همچون آیه الله شهید مطهرى (رضوان الله علیه) و آیه الله شهید بهشتى (رضوان الله علیه) و آیه الله هاشمى رفسنجانی (رضوان الله علیه) را پروراند مى دانم. بر او درود، بر او سلام. حشر او با موالیانش حضرات معصومین(علیهم السلام) باد.
 
▪️طه هاشمی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت
حجت الاسلام والمسلمین سید طه هاشمی درگذشت حجت الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا در پیام این استاد حوزه آمده است:
انا لله و انا الیه راجعون
خبر تاسف بار و غم انگیز از دست رفتن دانشمند گرانقدر ، دین پژوه نواندیش و مرد تواضع و اخلاق حسنه مرحوم حجت الاسلام والمسلمین آقای دکتر فیرحی دردناک بود ، بدون تردید همه آنهایی که از نزدیک با این فرزانه خیراندیش آشنا بودند از فقدان او متاسف و متاثر شدند .
اینجانب در گذشت اورا به همه دوستداران او و شاگردانش و بویژه خانواده محترم و فرزندان عزیزش تسلیت گفته از خداوند بزرگ علو درجات برای آن عزیز از دست رفته و صبر و شکیبایی برای بازماندگان مسئلت می کنم.
 
▪️معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: حریت و آزاد اندیشی از جمله فضیلت های دکتر فیرحی بود
معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، متن پیام محسن جوادی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدین شرح است:
انا لله و انا الیه راجعون
خبر در گذشت عالم ربانی حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر فیرحی داغ بزرگی بر دل دوستداران دینداری خردورزانه نهاد.
او فضیلت های بسیاری داشت که از جمله مهم ترین آنها عبارت است از اشتغال فراگیر به دانش آموزی، صبوری در مسیر درس آموزی، بهره گیری از فرصت ها ی گذرا در راه تعالی معنوی خود و دیگران، حریت و آزاد اندیشی، درست سخن گفتن و داشتن سبک زندگی اعتدالی و فروتنی و احترام به دیگری . برای بسیاری از دوستان آن مرحوم از جمله این بنده یاد او همیشه تداعی گر خاطراتی مشحون از حکمت و اخلاق است.
او امروز از میان ما رفت و مهمان خدای کریم و مهربان شد و در جوار رحمت الهی آرام گرفت. ضمن عرض تسلیت به خانواده محترم ایشان و نیز دوستان و شاگردان وی و جامعه علمی کشور، از خداوند منآن برای آن عزیز سفر کرده به سرای آخرت رحمت و مغفرت، مسالت داریم. هم چنین از خداوند مهربان برای بازماندگان آن مرحوم صبر و سلامت و طول عمر با برکت خواهانیم.

▪️پیام تسلیت محسن اسماعیلی برای درگذشت دکتر فیرحی
محسن اسماعیلی در پیامی درگذشت دکتر فیرحی را تسلیت گفت.
به گزارش شفقنا، در متن پیام محسن اسماعیلی آمده است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
خبر درگذشت همکار اندیشمند و فرزانه آقای دکتر داوود فیرحی، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران موجب تاسف و تاثر فراوان شد. دانش ژرف، منش نیکو و تلاش بی وقفه از او چهره ای دلنشین ساخته بود و از این جهت فقدان وی را باید خسارتی به واقع بزرگ نامید.
ضمن آرزوی رحمت واسعه الهی برای آن عزیز، این مصیبت را به بازماندگان، شاگردان و همکاران ایشان تسلیت عرض می کنم و امیدوارم آثار سودمندی که از او به یادگار مانده صدقه جاریه و ذخیره ماندگارش باشد
حجت‌الاسلام مجتبی لطفی، از شاگردان و مسئولان دفتر مرحوم آیت‌الله منتظری یادداشتی تلگرامی نوشت: «خبری تکان دهنده بود برای چون من که مدتی با افکار و اندیشه های وی آشنا شدم و از نزدیک نیز.
متواضعانه با اینکه استاد برجسته علوم سیاسی دانشگاه، و روحانی باسوادی بود، هر گاه با تلفن همراهش مزاحمش می شدم قبل از سلام من، سلام می کرد و خوش بشی با هم داشتیم.
دکتر فیرحی از اساتید برجسته علوم سیاسی در دانشگاه تهران بود و از معدود اساتیدی بود که خود مولد محتوا در زمینه فقه سیاسی، تاریخ سیاسی اسلام و تحلیل‌گر عجیبی در بیان حوادث صدر اسلام بود که از تحلیل های وی به ویژه در باب حکومت اموی و عباسی می توان فهمید که چه می‌خواهد بگوید. روزی به آن مرحوم عرض کردم چرا مصداقی تر سخن نگفته و نمی نویسید پاسخ داد: «من به کلیات بسنده می کنم آن که اهلش باشد خودش تطبیق می دهد.»
به آرامی، منسجم و سازمان و سامان‌یافته می گفت و می نوشت و به بسیاری از نیازهای حوزه اندیشه سیاسی اسلام توان پاسخ و تحلیل داشت.
تسلط خوبی بر جریانات فکری جهان اسلام در دنیای معاصر داشت به ویژه جهان عرب از جمله، لبنان، عراق و اخوان المسلمین مصر و هنگامی که در باره پدیده داعش با وی مصاحبه‌ای داشتم آن را یک اپیدمی می دانست که برخورد فیزیکی با این تفکر را قطع انگشتان دست انسانی دانسته که مغز آن باقی است.
در یک کلام مرحوم فیرحی، اهل غوغا نبود، مدتها با گمنامی به تحصیل و تحقیق پرداخت، از شهرت گریزان بود، متواضع و خاکی بود، روحانی مستقل و دانشگاهی نوگرا و خوشفکر بود و صد افسوس که نظام سیاسی به واسطه زاویه فکری وی با آنان، از تخصص وی و امثال او در رسانه های ارتزاق کننده از بیت المال بهره نبرد و به روحانیون کم مایه روی آورد.
به تمام کلمه از دست دادن این روحانی و دانشگاهی اندیشمند مستقل، ضایعه‌ای بود که جبرانش کمتر میّسر است.
رحمت واسعه الهی بر او باد»
 
▪️محمدجواد کاشی، استاد فلسفه سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، در کانال تلگرامی خود نوشت: «از رونده نپرسید کجا می‌رود، از راهی که می‌رود معلوم است رهسپار کجاست. اما فیرحی خود راه بود. باید منتظر می‌ماندی ببینی به کجا می‌رسد. دست روزگار بوته زندگی او را این همه بی ملاحظه کنده است. چشم‌های روشن زندگی شیشه‌ای شده‌اند. چندانکه گویی نمی‌شناسمش. تمام دغدغه‌های شخصی و جمعی‌ام را به حاشیه اتاقم پرتاب می‌کنم.
ما رونده بودیم و البته هر روز در یک راه تازه. یک روز فوکویی بودیم، یک روز هابرماسی. یک روز چپ بودیم یک روز راست. بستگی داشت به اینکه آخرین مطالعاتمان چه بود.
فیرحی همه این مباحث را می‌خواند، اما با هیچ‌کدام تماما همدلی نمی‌کرد. بهتر از ما می‌دانست، اما با هیچ‌کدام این‌سو و آن‌سو نمی‌شد. کنارمان همیشه نشسته بود، اما مثل هیچ‌کدام‌مان نبود. بعدها فهمیدم در حوزه هم وضعیتی مشابه داشت. مطابق راه‌های استاندارد پیش روی طلاب، معلوم نبود کجاست و به کجا می‌رود.
تبدیل شده بود به یک دانشگاهی باسواد، و همزمان یک روحانی باسواد، اما خودش را که می‌شناختی، می‌دانستی او نه دانشگاهی است و نه یک آخوند استاندارد.
فکر می‌کرد جامعه یک چرخ دنده اصلی دارد. وقتی نمی‌چرخد، جامعه راکد است. پر از بلاهت و سکون و گسیختگی و بی‌اخلاقی. اگر آن چرخ نچرخد، همه گمراه و مبتذل‌اند.
حاکمان دست به کار چپاول سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی و تاریخی می‌شوند و مردم هم در همین کار با هم مسابقه می‌گذارند. علائم زوال همه جا پدیدار می‌شود.
یکبار از او پرسیدم دکتر چه می‌شود؟ گفت هیچ چیز شدنی در کار نیست. آرام‌آرام همه‌چیز در حال فروریختن است. مثل یک ساختمان کهنه که هر روز سنگی یا آجری از این‌سو یا آن‌سو کنده می‌شود.
به نظرش کلام روشنفکران نیز در افزایش این زوال بی‌تاثیر نیست. می‌گفت سخن باید با چرخ‌ دنده‌های ساکن این جامعه نسبتی برقرار کند تا چرخ به چرخیدن بیافتد.
او هم سواد دینی کسب می‌کرد، هم سواد دانشگاهی. هم به عرصه سیاست نظر داشت، هم به بگومگوهای روشنفکرانه. پروژه‌های فکری گوناگون را می‌خواند؛ اما با هیچ‌کدام همراه نبود.
او در حال پیشبرد کاری بود که عزم آن را کرده بود. چگونه می‌توان این چرخ را به حرکت واداشت. می‌دانست که این کار بدون دین امکان‌پذیر نیست. اما حوزویان را به اعتبار صنف بیش از همه ناتوان می‌دید. بنابراین، در دانشگاه حضوری فعال‌تر از حوزه داشت.
او راه بود. باید ظرف زمان به سوی سودای او گشوده می‌ماند تا مقصدی را که پی می‌گرفت بسازد. اما چند روز بیشتر به طول نیانجامید، کنده شدن بوته زندگی‌اش از دنیای ما.
وقتی خبر بیماریش را شنیدم، نگران شدم. به‌سرعت پیامی برای واتس‌آپ او فرستادم: دکتر خبرهای بدی شنیدم، چطوری؟ روزی چندبار به آن پیام می‌نگرم. او هنوز پیام مرا ندیده است. هنوز هم منتظرم.
او راه بود. از راهی نمی‌رفت که دیگران راه نیمه‌تمامش را تمام کنند. فقط او شایستگی تمام کردن آن راه را داشت. اما آنکه می‌چیند، نه صدای ما را می‌شنود و نه ملاحظات ما زندگان را دارد. کار خود را می‌کند و می‌رود. به هیچ‌کس پاسخگو نیست و رازش را با هیچ‌کس در میان نمی‌گذارد»
 
▪️احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار در یادداشتی تلگرامی نوشت: «برخی مصیبت‌ها چنان سنگین و جگرخراشند که هیچ کلامی نمی‌تواند تسلی بخش آدمی باشد. رحلت دکتر داود فیرحی از این نوع مصیبت‌هاست. تأثر من از مرگ نابهنگام این دوست فرهیخته و متفکر و زحمتکش و متواضع و با صفا به اندازه‌ای است که چشمم درست صفحۀ مانیتور را نمی‌بیند.
نمی‌دانم به چه زبانی باید به خانواده و دوستان و شاگردان و خوانندگانِ آثار گرانقدرش تسلیت بگویم جز اینکه از خداوند بخواهم تحمل این مصیبت را بر آنان آسان و با اجر فراوان همراه کند و او را در جوار مهر خود بهترین پاداش‌ها دهد
هجرت زودهنگام دکتر فیرحی مصیبتی بزرگ برای دانش و علم سیاسی در کشورمان هم به حساب می‌آید. او که تلاش فکری خود را بنا به خاستگاه دوگانۀ دانشگاهی و حوزویش در جهت ایجاد پیوندی معقول بین سنت مأثور و دستاوردهای عصر تجدد صرف کرد تا بدینوسیله گذرگاهی برای خروج از بن بست شرایط سیاسی ایران بگشاید، جایش در جغرافیای دانش سیاسی ایران خیلی خالی خواهد ماند.
باشد که مرگ جانگدازش رجوع به آثار متعددش را در بین دانشجویان و اهل اندیشه صد چندان کند و بدین وسیله، اثر و خاطره‌اش تا ابد در این کشور زنده بماند»
عباس موسایی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، در کانال راهبرد نوشت: «خبر درگذشت استاد عزیز ما، دکتر داود فیرحی بسی متاثرکننده و طاقت‌فرساست. فیرحی فرهیخته از دل نظام سنت قدمایی با چراغ دانش جدید بر تصلب آن سنت نور می‌افکند. او نقد سنت را همزمان با ابزارهای موجود در سنت و تجدد می‌جست؛ اما هرگز علیه آن قد علم نکرد و قیام نکرد. جدال با سنت را نه برای نفی آن، که برای اصلاحش در پیش گرفته بود.
فیرحی بزرگ بود و متواضع و این تواضع، بزرگی‌اش را بسیار بیشتر برجسته می‌کرد. او نماد موفق یک حوزوی دانشگاهی بود. دانش مدرن را برای فهم سنت و گرهگاه‌های آن به کار می‌گرفت. فهم عمیق و همزمانش از سنت و مدرنیت، ایشان را نه به یک جدال نفی‌کننده که به سوی گفت‌وگویی مصلحانه سوق می‌داد.
از اولین کسانی بود که با عبور از تاریخ‌اندیشی خطی هگلی، تاریخ اسلام و ایران را با روش‌شناسی فوکویی بازخوانی کرد و نقش قدرت در تولید دانش و مشروعیت در دوران مختلف اسلامی را واکاوی کرد.
فیرحی نه‌تنها در کلاس درس، که در عرصه عمومی و مواجهه با منتقدان نیز بسیار مودب و خویشتندار بود.
او که خود از شاگردان استاد سیدجواد طباطبایی بود و قدر استاد را می‌دانست، پس از نقدی بر مکتب ایرانشهری، به‌شدت بر او تاخته شد. فیرحی اما به وادی تقابل و جدال‌های زهرآگین مرسوم وارد نشد و مودبانه و با زبانی نرم و متین نقد ناقدان را پاسخ گفت.
فیرحی در کالبدشکافی مبانی فکری جریان‌های سیاسی حاضر در جهان اسلام بسی موشکافانه و مستدل نظر می‌داد. مبانی خشونت‌آمیز در فقه داعش ،طالبان و… را به‌خوبی تحلیل می‌کرد.
در دورانی که بنیادگرایان بی‌دانش و خرد، در پی اسلامی کردن عصر و زمان (اسلمه العصر) در بدنام کردن اسلام و ریختن خون انسان‌ها، گوی سبقت از هم می‌ربایند؛ “فیرحی‌ها” در پی عصری کردن اسلام (عصرنه الاسلام) در مسیر آشتی بین آموزه‌های خرد انسانی و دیانت الهی، چو بید بر سر ایمان خویش لرزیدند، تا طرحی نو در اندازند.
فیرحی با اشرافی که با مدد دانش و تجربه از وضعیت کنونی کشور یافته بود، تحول در اندیشه قدیم به جدید را مقدمه تحول به منطق دموکراتیک و حقوق‌بنیان می‌دانست.
او تحویل فقه به حقوق را دنبال می‌کرد و با نظر همزمان به تجربه مشروطیت و انقلاب اسلامی، پیگیری اندیشه آستانه‌نشینان تجدد (مشروطه‌خواهان اهل شریعت) بالاخص علامه نایینی را برای خوانشی دموکراتیک از فقه شیعه پی می‌گرفت.
ایشان “جدید” در ایران را نه ادامه قدیم در جغرافیای اندیشگی، تاریخی و اجتماعی دیگر که در ادامه “قدیم” ایران اسلامی (شیعی) می‌کاوید.
فقدانش به‌وضوح ترجمان سوگنامه رودکی در مرثیه شهید بلخی است، بخصوص آن بیت که می‌گوید:
از شمار دو چشم یک تن کم/ وز شمار خرد هزاران بیش.
مرهم زخم و غم سترگ شاگردان استاد اما در بیت پسین این سوگنامه آمده است:
توشهٔ جان خویش ازو بربای
پیش کایدت مرگ پای آگیش
توشه جان استاد، آثار عمیق او در ساحت اندیشه سیاسی در ایران بعنوان میراثی گرانسنگ، برای امروز و آینده ماست. تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، بی‌نام فیرحی ممکن نیست. می‌توان او را نقد کرد، اما نمی‌توان نادیده‌اش گرفت. فیرحی در تاریخ اندیشه سیاسی در ایران ماندگار است.
دانشا چون دریغم آیی از آنک
بی‌بهایی ولیک از تو بهاست
روحش شاد و یاد و خاطره‌اش گرامی باد»
 
▪️محمدرضا جلایی‌پور نوشت:  «لعنت به کرونا که امروز صبح دکتر داود فیرحی را هم از جامعهٔ ما گرفت. رفتنش ضایعهٔ بزرگی است. سرمایهٔ بزرگی را از دست دادیم. در دو دههٔ گذشته ارزش و غنای پژوهش‌ها، پروژهٔ فکری و سهم او در بازاندیشی نسبت فقه و سیاست و قانون و دولت بیش از هر روحانی نواندیش و دانشگاهیِ دیگری بوده است. جز ارزش آثارش، شخصا هم انسانی بسیار شریف و دوست‌داشتنی بود. روحش شاد، یادش زنده و دل نزدیکانش صبور و آرام»
 
▪️مجید یونسیان، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی، در کانال راهبرد نوشت: «فقدان استاد داوود فیرحی غم جانکاهی است. این روحانی و استاد دانش سیاسی در زمره خوشفکرترین محققان علوم سیاسی در فضای جامعه دانشگاهی و روشنفکری ایران بود که سعی داشت با اتکا به سه اصل حقیقت‌بینی دینی، کاوش علمی و مسئولیت‌شناسی اجتماعی راهی برای شکاف عمیق میان علم و دین بیابد.
ما در این سال‌هایی که پشت سر گذاشتیم، روزهای سختی را تجربه کرده‌ایم؛ اما در این پاییز غمبار که کووید-۱۹ همچون برگ‌های پاییزی جان هموطنان ما را می‌گیرد و ما صبورانه و غریبانه در انتظار معجزه‌ای هستیم پرکشیدن کسانی چون دکتر فیرحی غم‌هایمان را افزون می‌کند.
روانش شاد و یادش گرامی»
 
▪️سیداکبر موسوی نوشت: این‌گونه نیست که هر عالمی بمیرد «ثلمه‌»ای باشد برای علم. گمانم این است که مرگ مرحوم فیرحی ثلمه و خسارت است. مرحوم فیرحی آثار ارزشمندی از خود به جای گذاشت و هنوز آثار ننوشته‌ای داشت. مرگ او ما را از این آثار محروم کرد و این همان ثلمه و خسارت است. خداوند او را غریق رحمت خود کند.
 
▪️پیام تسلیت دکتر ناصر مهدوی در پی درگذشت استاد داود فیرحی: «شنیده ام سخن خوش که پیر کنعان گفت / فراق یار نه آن می کند که بتوان گفت
گویا بازی فلک در سوزندن دل ما همچنان ادامه دارد و قرار است که سهم ما از زندگی ؛ فقط تجربه آه و زاری آنهم از نوع تلخ ترین آن یعنی جدایی از عزیزترین و ناب ترین انسانها باشد.
هنوز باورم نمی شود که زمین بر جای خود ایستاده باشد و بر روی آن استاد و دانشمندی فرزانه همچون دکتر داود فیرحی نفس نکشد ودبه ما نگاهی نیندازد و در سینه مرگ آرام گرفته باشد.
این زندگی اگر ارزشی برای زیستن دارد بواسطه وجود انسانهای شریفی است که به آن گرمی وومعنا می بخشند.
و اکنون گرمی بخش زندگی ما آرام دررکنار خدا خفته
بر مردم اندیشه دوست ایران تسلیت عرض می کنم؛ روحش جاویدان و شاد باد
یاد باد آنکه ز ما وقت سفر یاد نکرد
به وداعی دل غمدیده ما شاد نکرد
دل به امید صدایی که مگر در تو رسد
ناله ها کرد در آن کوه که فرهاد نکرد
▪️حسن بختیاری‌زاده، دانش‌آموخته روابط بین‌الملل، در راهبرد نوشت: «خبر تلخ درگذشت حجت‌الاسلام دکتر داوود فیرحی، استاد اندیشه سیاسی، بدون تردید برای دوستان، دانشجویان و مخاطبان آثارش، تاُسف‌آمیز و تاُثرانگیز است.
نویسنده این یادداشت، به سبب آنکه افتخار شاگردی او را در دانشگاه تهران داشته و از نوشته‌هایش بهره برده؛ به نکاتی اجمالی درباره آن مرحوم و آثارش اشاره می‌کند: دکتر فیرحی، خوش‌بیان و خوش‌خلق بود. او مطالب را به گونه‌ای دقیق و مستند بیان و تدریس می‌کرد که در ذهن می‌ماند. به علاوه، رفتاری متواضعانه داشت و با صبر و حوصله، حتی پس از پایان زمان کلاس، به پرسش‌ها پاسخ می‌داد.
این بیان علمی و بیطرفانه و همراه با نیک‌رفتاری، سبب می شد که حتی دانشجویان اهل‌سنت، این روحانی شیعه را‌ محترم شمارند و در کلاسش به طور مستمر حضور یابند.
استاد فیرحی، اهل قلم بود و در دو دهه گذشته کتاب‌ها و مقالات مهمی در حوزه اندیشه سیاسی نگاشت. “قدرت، دانش، مشروعیت”، “نظام سیاسی دولت در اسلام”، “تاریخ سیاسی دولت در اسلام”، “فقه و حکمرانی حزبی”، “آستانه تجدد” و “فقه و سیاست در ایران معاصر” از جمله کتاب‌های اوست.
توجه به موضوعات تازه، تلاش برای بررسی موُلفه‌ها و عناصر سیاست مدرن از نگاه فقه، استدلال و استناد به منابع گوناگون و نظم و به‌هم‌پیوستگی مطالب، از ویژگی‌های آثار اوست. ویژگی‌هایی که نشانگر دقت، خوشفکری و اهتمام آن استاد گرامی به نوآوری و‌ گشایش مسیری تازه در پویش‌های فکری در حوزه سیاست است.
درگذشت آن استاد گرامی، بویژه با توجه به اندیشه‌ورزی، قلم‌فرسایی و دقت نظرش بعنوان یک روحانی و استاد دانشگاه، برای حوزه علمیه، آموزش عالی و‌ دوستدارانش، اندوهی فراموش‌ناشدنی و ضربه‌ای است که جبرانش آسان‌ نخواهد بود»
 
▪️رئوف طاهری، فعال سیاسی در یادداشت برای راهبرد نوشت: «پس از اعلام استمداد از مردم کرونایی بهبودیافته جهت پلاسمای خون، از طریق فرزندشان پیام داده بودند مشکلی نیست و اینکه: “از جهت لطف و محبت زیاد دوستان پدر نسبت به ایشون، پیام دادم. پدر به چیزی جز دعای شما بزرگواران نیاز ندارند. به پلاسما هم نیاز ندارند و درصورت احتیاج خود بیمارستان این درخواست رو به بانک خون انجام میده”.
به بلاهت باورم شده بود. اکنون اما با شناختی که از روحیات چنین شخصیت‌هایی سراغ داریم، تصور می‌کنم از باب حساسیت نسبت به پرهیز از زحمت به دیگری بوده است یا دست کم چنین خیال‌پردازی می‌کنم. برای اولین‌بار وظیفه می‌دانم از قفای حضرت‌اش موضوعی را از خاطرات‌ام، از تصاویر تاریخی که در پس ذهن‌ام رژه می‌روند، تصویری خاص را بیرون بکشم.
آیت‌الله دکتر فیرحی – مجتهد مسلم که از مقطع لیسانس تا دکترا را به موازات تاملات و کاوش‌های حوزوی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران گذرانده بودند- وقتی سوم راهنمایی بودند، بنده در همان مدرسه اول راهنمایی بودم. مدرسه راهنمایی شهید شیرودی.
ما جزو طبقه نامحروم از حقوق و مزایای دولتی بودیم، باید پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها می‌رفتیم میدان برای کارگری. هرکسی غروب‌های پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها در محله ما بر سر راه ایشان بود، با جوانی مواجه می‌شد با قدی کشیده که گچ چسبیده به پوست دست‌اش علیرغم شستشو برجای مانده است و… خداوندا! نمی‌خواهم باور کنم! آرزو کرده بودم تا از عمر باقیمانده‌ام بکاهی و بر عمر پربار استاد دکتر فیرحی بیفزایی! دریغا و حسرتا!
افتخار همسایگی و هم‌مدرسه بودن در ایام نوجوانی و تلمذ دوستانه از محضرشان طی ده سال اخیر را داشتم. در انتخابات۹۶ بزرگواری فرمودند و دعوت ستاد اصلاح‌طلبان زنجانی را پذیرفتند و به ایراد سخنرانی پرداختند. در مورد محل سخنرانی، تاکید و اصرارشان محل زندگی دوران مدرسه‌شان بود.
محله‌ای حاشیه‌نشین و محروم که متاسفانه در ادبیات اصلاح‌طلبی متمایل به سرمایه‌داری “فرودست” نامیده می‌شوند. دکتر فیرحی در سخنرانی خود این شاگرد کمینه را به بزرگواری برکشیدند که یقین دارم مستحق‌اش نبودم.
من شیفته ویژگی‌هایی عجیب در وی بودم که نزد شخصیت‌های همطراز به‌سختی یافت می‌شد؛ الا محمد شبستری و مصطفی ملکیان. برای نمونه، مقایسه فروتنی عجیب ایشان با دیگری از خلال مناظره مکتوب ایشان و دکتر سیدجواد طباطبایی در رابطه با امکان یا امتناع هستی یا نیستی مقوله “ایرانشهری” با مراجعه به کانال آن دو بزرگوار قابل دسترسی و درس‌آموز تواند بود.
ما به پای تو امیدها و با تو قرارهای نانوشته زیادی داشتیم؛
چرا رافتی؟ چرا رفتی؟
چه دانم‌های بسیار است
لیکن من نمی‌دانم…»

آیت الله ایازی در جلسه نقد و بررسی کتاب «ادیان در قرآن» اظهار کرد: زبان قرآن در رتبه اول اخلاق و سپس عقاید و احکام قرار دارد؛ چراکه حتی وقتی می‌خواهد عقاید را بیان کند، استدلال اخلاقی می‎کند و مشرکان یا یهودیان را نقد اخلاقی می‎کند؛ این زبان قرآن برای همه دوره‎های تاریخی کاربرد دارد.
سیدمحمدعلی ایازی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات
به گزارش خبرنگار ایکنا، جلسه مجازی نقد و بررسی کتاب «ادیان در قرآن» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالرحیم سلیمانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید، سه‌شنبه، ۲۰ آبان‌ماه، با حضور نویسنده، آیت الله سیدمحمدعلی ایازی، استاد حوزه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات و حجت‌الاسلام والمسلمین جواد باغبانی‌آرانی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) از سوی دانشگاه مفید برگزار شد. در ادامه مشروح سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین ایازی از نظر می‌گذرد؛
بسیار خوشحالم که چنین توفیقی به من داده شده که درباره اثری مهم سخن بگویم. می‎توانم بگویم این کتاب را نوشیدم و از این جهت وقتی خواندم واقعاً لذت بردم. بنده در حوزه ادیان در قرآن آثار و نوشته‎های زیادی دیده‌ام و خوانده‌ام و راهنما و مشاور دانشجویان زیادی در این زمینه بوده‎ام و حدود سی سال پیش کتاب یوسف حداد را هم خوانده‌ام. از این جهت می‎توانم بگویم کتاب ادیان در قرآن جناب سلیمانی، نخستین کتابی است که در این حوزه به خوبی به رشته تحریر درآمده است.
منطق قرآن برجسته‌سازی نقاط اشتراک با سایر ادیان
انحراف از توحید؛ عامل فاصله گرفتن قرآن از زبان اخلاقی
کتاب‌های موجود چند دسته‌اند؛ گزارش و توصیف‌اند یا با رویکردهای کلامی سنت ما یا صرفاً اشاره به آیات هستند. سنت دینی اکثر نوشته‌های ما هم رویکرد کلامی است. شش ویژگی درباره این اثر هست که لازم است اشاره کنم. اولاً این کتاب واقعاً کتابی اجتهادی است یعنی مجتهدانه به بحث موضوعات ادیان پرداخته و تبیین، تحلیل، نقد و بررسی کرده است و خواسته که نگاه دیگری به مسائل ادیان داشته باشد. این کتاب از چهار بخش و شانزده فصل تشکیل شده که معیارهای روشی خود نویسنده را شرح داده و همین از امتیازات کتاب و نویسنده است که سعی کرده پیش‌فرض‌های خود را به حداقل برساند.
البته می‎توان گفت که ثقل کتاب در باب یهودیت و مسیحیت است؛ هرچند مسیحیت در این کتاب پررنگ‌تر است. از مسائلی که آقای سلیمانی بحث کرده و بسیار جدی است، جهانی بودن ادیان پیشین است. معنای اولوالعزم، تکثرگرایی و شمول‌گرایی در حوزه کلام جدید نیز از مسائل جدی و مورد توجه هستند. بخشی هم درباره احکام ادیان است که معمولاً سایر کتاب‌ها در این زمینه به مسائل فقهی ادیان نمی‌پردازند.
نکته دیگر که از امتیازات این کتاب است اینکه ایشان نگاهی همدلانه داشته‌اند که با نگاه سنتی کتاب‌های کلامی ما متفاوت است. در اینجا به نفع رقیب این نگاه همدلانه را داشته است. اگر کتاب یوسف حداد بررسی کنیم که خودش در مقدمه اشاره کرده است، سعی کرده‌ام باب گفت‌وگو را باز کنم، متوجه می‎شویم این کتاب در نقد قرآن است، نه اینکه باب گفت‌وگو را باز کرده باشد، اما آقای سلیمانی چنین نگاه همدلانه‌ای را داشته‌اند.
روشمندی و رعایت انصاف
ویژگی سوم روش‌مندی این کتاب است که به نظرم علاقه‌مندان می‎توانند پایان‌نامه یا مقاله‌ای در نقد و بررسی دیدگاه‌های جناب آقای سلیمانی درباره این کتاب بنویسند. از نکات دیگر وصف اخلاق پژوهشی این نوشته است که هم ادب و هم انصاف در آن رعایت شده است. ایشان ولو اینکه مطالبی را مورد بررسی قرار داده است، اما جا را باز کرده که این بحث نقد شود. ویژگی پنجمی که می‎توانم اشاره کنم زبان این کتاب است که علاوه بر روان و خواندنی بودن کتاب، زبان اقناعی را به کار بگیرد و کاری می‌کند که مخاطب قانع شود، مطلبی که بیان می‎شود، مطلبی درست است.
ویژگی ششم در مورد منابع کتاب است که بنده با دقت نگاه کردم. گستردگی، جامعیت و تنوع این منابع از زبان فارسی، عربی و انگلیسی به دلیل مهارت و سابقه تحقیقی ایشان قابل توجه است، اما مطالبی هم به ذهنم می‎رسد که شاید جناب آقای سلیمانی قبول نداشته باشند، اما پیشنهاد بنده در جهت تکمیل کار است. بنده در این حوزه دو دسته حرف دارم که یک دسته را قبلاً به ایشان گفته‌ام که جزء مباحث نظری است که بین ما وجود داشته است؛ لذا در این جلسه نمی‎خواهم در مورد مباحث محتوایی سخن بگویم، بلکه هدفم کمک به تکمیل کار است تا اگر توفیق پیدا کردند ویرایشی جدید کنند مورد توجه قرار دهند.
بحثی در باب عنوان
نکاتی تقریباً در پنج یا شش محور است. اولین چیزی که باید اشاره کنم درباره خود عنوان کتاب یعنی ادیان در قرآن است که به نظرم عنوانی خنثی است. اولین سؤال این است که ادیان در قرآن از نگاه چه کسی؟ قاعدتاً ایشان در این زمینه مجتهد هستند و باید بگوییم ادیان در قرآن از نگاه جناب سلیمانی، یعنی تفسیر ایشان این است؛ لذا این عنوان شاید کمی غلط‌‎انداز باشد. وقتی بنده کتاب «آزادی در قرآن» را نوشتم به این نتیجه رسیدم شاید کتاب خودم هم چنین مشکلی داشته باشد؛ لذا اگر عنوان کتاب نگرش قرآن به ادیان باشد بهتر است.
نکته دیگری که موقع مطالعه کتاب، ذهن بنده را درگیر کرد این بود که آیا آقای سلیمانی راجع به مشرکین که طبقه‌بندی زیادی دارند، هم سخن گفته است یا خیر. نکات مختصری اشاره شده بود، اما به نظرم جای بحث جدی‎تری دارد. اینکه مشرکان جزئی از ادیان هستند یا خیر، هم جای بحث است. همچنین در باب مجوس و صائبین نیز می‎توان به میزان بیشتری بحث کرد؛ چراکه در آیات ۶۲ سوره بقره و ۶۹ مائده به اینها اشاره شده است؛ لذا جا داشت فصلی به مجوس و صائبین اختصاص داده شود.
کشف موضع قرآن درباره ادیان
نکته سوم این است که بحثی که ایشان درباره تکثرگرایی اشاره کرده است بنده با اصل آن مخالف نیستم، اما موضع قرآن از این سه تقسیم‌بندی که در دوره اخیر هم شده است در حقیقت کشف موضع قرآن درباره ادیان است؛ لذا باید به میزان بیشتری مورد بررسی قرار می‎گرفت؛ چراکه اگر این مسئله به درستی بررسی شود تکلیف نگاه سنتی همه ادیان و مذاهب که انحصارگرایی است، مشخص خواهد شد.
نکته دیگری که می‎توان به لحاظ صوری اشاره کرد این است که جناب آقای سلیمانی حرف زیادی دارند، اما این حرف‌ها گم شده است؛ لذا اگر تیتربندی می‎کردند، بهتر بود، چراکه بسیاری از سخنان ایشان لا به لای مطالب گم شده است. ایشان کتاب را به چهار بخش تقسیم کرده و فصول را در دل آنها آورده‎اند؛ لذا بهتر بود تقسیم‌بندی داخل‌بخشی یا داخل‌فصلی صورت می‎گرفت. این نکته‎ای است که بارها به دانشجویانم متذکر می‎شوم، چراکه باعث می‎شود اهمیت کار شما بیشتر روشن شود.
زبان قرآن در گفت‎وگوی بین ادیان
سؤال این است که زبان قرآن در گفت‎وگوی بین ادیان چه زبانی است؟ یا به تعبیری رویکرد برجسته قرآن درباره ادیان چه رویکردی است؟ جناب آقای سلیمانی در این کتاب در داوری بین یهودیت و مسیحیت بحثی را مطرح کرده‌اند که چرا قرآن مسیحیت را بر یهودیت ارجح دانسته است، هرچند اشتراکات ما با یهودیت بیشتر است. قرآن از رویکرد اخلاقی استفاده کرده است. در بحث ادیان نکته مشترک ما اخلاق است که برای همه دوره‌های تاریخی کاربرد دارد و قرآن بسیار بر این زبان تأکید دارد.
به نظرم در میان عقاید، اخلاق و احکام، زبان قرآن در رتبه اول اخلاق و سپس عقاید و احکام است؛ چراکه حتی وقتی می‌خواهد عقاید را بیان کند استدلال اخلاقی می‎کند و حتی مشرکان یا یهودیان را نقد اخلاقی می‎کند. معتقدم باید این بحث زبان اخلاقی قرآن در این کتاب برجسته‎تر می‎شد.

آیت‌الله موسوی‌تبریزی دادستان انقلاب در سال‌های 60 تا 62 در این گفت و گو ‌از برخورد با حزب توده، پرونده انفجار ساختمان نخست‌وزیری، برخورد با احسان طبری، دیدار با کیانوری و حوادث دهه 60 می گوید.
روزنامه شرق نوشت: حزب توده، سعادتی، دادستانی انقلاب، هشت شهریور، زندان اوین، لاجوردی، مجاهدین و... همه و همه در یک شبکه معنایی سال‌های دهه 60 را تعریف می‌کنند و هزاران قصه نهفته، نگفته و کمتر شنیده‌شده از آن دوران به دست می‌دهند که برای عبرت از گذشته و اضافه‌کردن نکات تاریخی جدید به تاریخ سیاسی ایران و بازتعریف بی‌طرفانه و حقیقی انقلاب برای نسل جوان ایران که مورد هجوم تعاریف بیگانه از اتفاقات است، باید از دست‌اندرکاران آن سال‌ها پرسید در آن سال‌ها چه گذشت؟
در‌این‌باره با آیت‌الله سید‌حسین موسوی‌تبریزی، دادستان انقلاب در سال‌های 60 تا 62 و نماینده مجلس اول و دوم، گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
‌چگونه به دادستانی انقلاب منصوب شدید؟
در خرداد 58 با حکم امام، مسئول دادگاه‌های تبریز شدم و در 14شهریور1360 با شهادت آقای قدوسی در همان روز از تلویزیون شنیدم که به دستور حضرت امام به دادستانی کل انقلاب منصوب شده‌ام. با حاج احمد‌آقا تماس گرفتم که گفتند تصمیم حضرت امام است که به تهران بیایید و تا سال 62 در آنجا بودم. آن موقع مجلس هنوز پابرجا بود. همان سال مجلس اول تصویب کرد باید یک دادسرا داشته باشیم. آن موقع یک دادسرای انقلاب و یک دادسرای عمومی بود که هر‌کدام دادستان کل جداگانه داشت.
آن سال مرحوم آیت‌الله صانعی دادستان در دادگاه‌های عمومی بود و در دادگاه‌های انقلاب من حضور داشتم. در همان سال، این دو دادسرا را به دستور مجلس ادغام کردند که کار درستی نیز بود و آن موقع در روزنامه جمهوری اسلامی نیز شرح آن را گفته‌ام. من به خدمت حضرت امام رسیدم که اجازه دهید من استعفا دهم و قانونا نیز ماندن من در دادستانی انقلاب توجیهی نداشت و من پیش‌قدم شدم که شاید حضرت امام در محذور باشد که من بروم یا آقای صانعی.
چون علاقه به تدریس داشتم، قصد داشتم به قم بروم؛ اما حضرت امام فرمودند صبر کنید آقای صانعی به مسائل دادگاه‌ها وارد شود بعد شما بروید؛ چراکه آقای صانعی تازه مشغول شده بود و دو، سه ماهی طول کشید. آن موقع هفته‌ای دو روز در قم تدریس داشتم. از حضرت امام هم بابت تدریس در قم اجازه گرفتم که در قم بمانم یا در انتخابات شرکت کنم که فرمودند حتما شرکت کنید، اگر انقلاب بماند قم هم می‌ماند! یک روز هم با آقای صانعی به دفتر حضرت امام رفتیم و گفتم که با وجود انتخابات و تدریس در قم می‌خواهم از آنجا بروم که آقای صانعی در حضور امام با بزرگواری از من تمجید کرد و چند روز بعد به دادستانی انقلاب آمدند. آن موقع من حقوقی هم از مجلس و دادستانی نمی‌گرفتم و الان هم به‌عنوان یک طلبه روحانی زندگی می‌کنم
‌پرونده انفجار ساختمان نخست‌وزیری را شما بررسی کردید؟
این پرونده متعلق به زمان شهید قدوسی بود و آقای ربانی‌املشی به‌عنوان دادستان عمومی و عضو هیئت‌رئیسه حزب جمهوری اسلامی روی آن پرونده حساس شده بود و گاهی عده‌ای این مسائل را به مجاهدین انقلاب و بهزاد نبوی نسبت می‌دادند و حزب جمهوری اسلامی به همین علت حساس شده بود و پرونده را سریع به دست گرفتند و آقای ربانی در جریان بود و بنابراین دیگر من وارد پرونده نشدم. البته در جریان بودم و بعضی تهمت‌ها هم زده شد؛ مثلا می‌گفتند کسی که انفجار را انجام داده، گاهی با مجاهدین انقلاب نیز رفت‌و‌آمد داشته است و چون به نخست‌وزیری نفوذ کرده بود، آقایان تصور می‌کردند دستی در کار است و در اوین لاجوردی عده‌ای را بازجویی کرد که مفصل است. در اروپا هم شخصی در‌این‌باره دستگیر شد و بعدها کاملا معلوم شد عامل انفجار، نفوذی مجاهدین است. او قبلا در ارتش کار کرده بود که یکی، دو نفر از دوستان مجاهدین انقلاب هم حضور داشتند. تصور می‌کردند این آقا از سوی مجاهدین انقلاب نفوذ کرده است و چون آقای نبوی هم به مرحوم رجایی خیلی نزدیک بود، فکر می‌کردند تأیید‌کننده آن نفوذی، آقای نبوی باشد که بعد‌ها حل شد.
‌برخورد با حزب توده در زمان دادستانی شما اتفاق افتاد؛ شرح ماجرا چیست؟
بعد از جریانات سال 60 و فرار مجاهدین خلق، امنیت کشور قوی شده بود. حزب توده بر اساس خیانتی که کرده بودند، اطلاعات سپاه و اطلاعات نخست‌وزیری دنبال آنها بودند و پیش من آمدند. آقایان محسن رضایی، خسرو‌تهرانی، بهزاد نبوی و دیگران به منزل ما آمدند و تصمیم گرفته شد پرونده به جریان بیفتد. البته من شخصا تصمیمی نمی‌گرفتم و جمعی بود و مستقیم هم به حضرت امام نمی‌توانستیم بگوییم و با حاج احمد‌آقا مطرح می‌کردیم که قطعا به اطلاع حضرت امام هم رسیده بود. البته اصل پرونده دست آقای ری‌شهری بود، چون عده‌ای از آنها نظامی بودند؛ مثلا ناخدا افضلی در نیروی دریایی که اصلش مربوط به او بود و در دادگاه نظامی بررسی می‌شد که زیر نظر آقای ری‌شهری بود. کلا پرونده‌های نظامی را آقای ری‌شهری بررسی می‌کرد مانند کودتای نوژه و پرونده حزب توده مانند پرونده آیت‌الله شریعتمداری بود، چون چند نظامی هم در جریان یک کودتا بودند.
‌چرا با دیگر اعضای حزب توده مثل احسان طبری که نظامی نبود، برخورد شد؟
اطلاعات درون نظام را به شوروی داده بودند؛ ناخدا افضلی هم اعتراف کرد و چون همه با هم در یک حزب بودند، محاکمه شدند. بالاخره آنها با شوروی ارتباط داشتند و تا می‌توانستند می‌خواستند از درون نظام نیز اطلاعات داشته باشند.
‌‌فداییان خلق اکثریت چطور؟
خودشان ترسیدند و فرار کردند، ولی برخورد رسمی با آنها نشد؛ به‌جز چند مورد که مجرم بودند و آقای لاجوردی دنبال آنها بود و بنابراین آنها منحل و غیر‌قانونی نشدند.
‌گویا رهبران گروه‌های چپ از‌جمله اکثریت با شما دیدار داشته‌اند؛ این ادعا صحیح است؟
من نمی‌دانم در خاطرم نیست؛ چراکه پرونده آنها نیز در درست من نبود. از حزب توده یک عده آمدند و گفتند ما طرفدار نظام هستیم و اگر مطلبی داشتید ما رابط شما با حزب هستیم که گفتم هر وقت لازم باشد به همه شما خبر می‌دهیم.
‌شما دیداری با کیانوری در زندان داشته‌اید؛ شرح ماجرای آن چیست؟
آن موقع یک زندانی داشتیم که در زمان شاه هم استفاده می‌شد که اینها و دیگر گروه‌های کمونیستی را در آنجا نگه می‌داشتند. زندانی‌های آقای ری‌شهری هم از دادگاه ارتش به آنجا فرستاده می‌شدند و من به‌عنوان دادستان کل، نظارت می‌کردم. یک روز برای بازدید از افرادی که گزارش عدم بررسی پرونده‌شان به آنجا رسیده بود، رفتم و در سلول‌های انفرادی با طبری و کیانوری مواجه شدم. آنجا معتقد بودند ما در حال کمک به نظام و انقلاب هستیم، بعد در اعترافاتشان مسئله دیگری روشن شد. در میان صحبت‌ها هم حاضر نبودند درباره جاسوسی برای شوروی و خیانت مصاحبه کنند. آن موقع پرونده آنها ناقص بود که به آقای ری‌شهری گفتم پرونده آنها سریع‌تر تکمیل شود.
کیانوری در آنجا به من گفت اینها از من می‌خواهند بگو مسلمان شده‌ای و برای من کاری ندارد، اما همه به شما می‌خندند، من سال‌هاست می‌گویم کمونیستم و مسلمان نیستم و این را بگویم همه می‌فهمند زیر فشار این حرف‌ها زده شده و به شما بدبین می‌شوند.
‌‌شما به پرونده سعادتی نیز رسیدگی کردید، چرا با وجود داشتن حکم اعدام شد؟
در سال 58 که انتخابات مجلس اول برگزار شد، من از تبریز انتخاب شدم و در سال 59 در تهران بودم که خیلی فشار می‌آوردند سعادتی را باید محاکمه کنید و مرحوم بهشتی گفتند ما کسی بهتر از شما نداریم که سعادتی را محاکمه کند. گفتم من نماینده‌ام و نمی‌توانم. گفتند ما حکمت را می‌گیریم و با دستور حضرت امام به شورای نگهبان، من مسئول قضاوت پرونده شدم و دادگاه قانونی انجام شد، اما وکیلش آقای لاهیجی نیامد؛ دلیلش نیز این بود که دادگاه غیرقانونی است، چون من نماینده بودم نپذیرفت که قاضی پرونده باشم و به جلسه نیامد.
البته جلسه علنی بود و خانواده سعادتی هم آمدند و چند روز طول کشید؛ من 10 سال زندان برایش بریدم و جرمش خیانت در امانت بود. او پرونده سرلشکر مقربی را ربوده بود. مقربی قبل از انقلاب به کمونیست‌های شوروی پیوسته بود و آن زمان به دست ساواک دستگیر شده و سریع او را کشته بودند و خیلی مطالب به ساواک گفته بود که شوروی می‌خواست ببیند مقربی چه اطلاعاتی داده؛ به خاطر همین به سعادتی نزدیک شده بود، چون او در دادسرای انقلاب کار می‌کرد و سعادتی در ازای تحویل دستگاه‌های شنود برای مجاهدین، پرونده مقربی را تحویل سفارت شوروی داده بود که درِ سفارت شوروی دستگیر می‌شود. البته یک عده می‌گویند آمریکا خبر داده بود، عده‌ای هم می‌گویند مأموران خودشان فهمیده بودند و سعادتی را گرفتند. سعادتی کسی را نکشته بود و جرمش خیانت در امانت بود. زمان اعدامش در سال 60، من تبریز بودم و سعادتی در زندان اوین بود و آن‌طورکه لاجوردی گزارش داده بود، سعادتی کسانی را جذب کرده بود تا شهید کچویی را ترور کنند و به همین علت دوباره محاکمه و اعدام شد. آقای محمدی‌گیلانی هم او را دوباره محاکمه کرد. من جریان سینما رکس آبادان را نیز در این موقعیت قضاوت کردم.
‌شما مسئول بررسی بدرفتاری‌های رخ‌داده در اوین شدید؟
یک‌سری شکایت‌ها از زندان به مجلس رفته بود و حضرت امام چند نفر از‌ جمله آقای هادی خامنه‌ای و هادی نجف‌آبادی و چند نفر از مجلس را به زندان فرستاده بود. من نیز بررسی‌های‌شان را دیدم و گفتم حضرت امام باید در جریان این گزارش‌ها باشد؛ بالاخره خدمت حضرت امام رسیدند و من را نیز دعوت کردند.
در جلسه با حضرت امام به من فرمودند با این مسائل لاجوردی استعفا دهد برای خودش نیز بهتر است که عزلش هم نکنیم و با این وضع نمی‌شود لاجوردی در آنجا بماند. آقای لاجوردی نیز به‌عنوان مطیع حضرت امام پذیرفتند و به‌جای ایشان هم آقای فهیم کرمانی آمد. البته بعد از آن عده‌ای از مؤتلفه و حزب جمهوری اسلامی به خدمت حضرت امام رسیدند که لاجوردی در پست قبلی‌اش بماند؛ امام نیز گفتند مواردی را باید اصلاح کند که اصلاح کرد.
‌‌آیا میرحسین موسوی از حوادث دهه 60 با‌خبر بود؟
نمی‌دانم که خبردار بود یا خیر، اما وقتی نخست‌وزیر بود حتما اطلاعات به او می‌رسید. البته مسئولیت دادگاه، دادستانی و زندان‌ها ربطی به او نداشت. آن زمان هم که من دادستان بودم، آقای موسوی هیچ دخالتی در این امور نمی‌کرد و می‌توانم بگویم اگر خبر‌دار هم می‌شد، کاری نمی‌توانست بکند. با مهندس موسوی خیلی هم رفیق بودیم و با عمو و پدرش نیز آشنایی داشتم.
این پرونده‌ها زیر نظر آقای ری‌شهری بود که بعد از حمله مرصاد به خدمت حضرت امام گزارش داده بود که زندانی‌ها هم توبه نمی‌کنند یا فریب می‌دهند؛ گویا رجوی گفته بود به دروغ بگویید توبه کردیم تا آزاد شوید و بنابراین حق داشتند که این توبه‌ها را باور نکنند. در نهایت بنا بود در حمله مجاهدین پس از کرمانشاه، شهر به شهر زندانی‌های طرفدارشان شورش کنند و به آنها بپیوندند و آقای ری‌شهری اجازه خواسته بود پرونده‌ها دوباره بررسی شود. حضرت امام هم احتیاط کرده و به یک نفر اجازه بررسی نداده بود و برای هر شهری گروهی چند‌نفره را برای بررسی مشخص کردند که تبریز هم رفته بودند. آقای پورمحمدی، رئیسی و نیری یکی از تیم‌ها بودند. آقای نیری هم خیلی قاضی خوب و متدینی بود.