محمدتقی فاضل میبدی: لازم است مسائل کشور در همه وجوه آزاداندیشانه مورد بازنگری و نقد قرار بگیرد.
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه کارشناسان باید آزاداندیشانه مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی را مورد بازنگری و نقد قرار دهند، یادآور شد: نفی هر گونه فرهنگی در یک جامعه نابودی آن جامعه را در پی دارد، لذا ما باید بتوانیم عاقلانه و عادلانه نسبت مناسبی بین فرهنگ ایران و اسلام و غرب برقرار کنیم به گونه‌ای که برآورد آنها در توسعه ما مؤثر باشند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، حجت‌الاسلام «محمدتقی فاضل میبدی» عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه و استاد دانشکده مفید قم است. همچنین او با مراکز علمی، پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی و دفتر تحقیقات به عنوان محقق همکاری می‌کند. «تسامح و تساهل، حدیث آزادی و دین چیست؟» ازجمله آثار مکتوب و همچنین «رساله دین شناخت و حدیث عقلانیت» از جمله مقالات مهم این متفکر و پژوهشگر دینی به شمار می‌آید. وی از جمله روحانیون نواندیشی است که تلاش می‌کند چهره روشن‌تر و مدرن‌تری از اسلام را به جهان ارائه کند، در فرصتی که دست داد در خصوص موضوعاتی ازجمله خصوصیات مدرنیته ایرانی و نسبت ما با امر مدرن و همچنین تحولات قرن جدید با او به گفتگو پرداختیم.
 به نظر شما ایران امروز بعد از گذشت ۴۳ سال از انقلاب اساسا چه نسبتی با امر مدرن دارد، یعنی وضعیت امروز ایران در نسبت با مواجهه با تفکر، فرهنگ، هنر و هر آنچه که جهان مدرن ساخته به چه شکلی است و ما امروز پس از ۱۱۵ سال از انقلاب مشروطه در جمیع شئون چه نسبتی با امر مدرن برقرار کردیم؟
به نظر من، ما از این جهت خیلی موفق نبودیم، مدرن بودن و در نسبت با دنیای مدرن قرار گرفتن که فقط از جهت تکنیکی و صنعتی مراد نیست، بلکه آن جنبه‌های فلسفی، عقلانی و استدلالی و از همه مهمتر اخلاقی و حقوق بشری هم مهم است، درست است که ما در ایران به دین اسلام متکی هستیم و اسلام هم از جهت اخلاق توصیه‌ها و نکات بسیار برجسته‌ای دارد، ولی جامعه ما به ویژه در حوزه سیاست، جامعه اخلاقی نیست، من الان اگر بخواهم مقایسه کنم بین ایران و برخی از کشورهای پیشرفته، گاه در سیاست اخلاقی‌تر و عقلانی‌تر عمل کرده‌اند تا ما در ایران، هنوز که هنوز است برخی از مسؤلان ما ادعای مسلمانی می‌کنند، نماز می‌خوانند، ادعای اسلام و تشیع می‌کنند ولی در عالم سیاست به گونه‌ای با هم برخورد می‌کنند که گویی اصلا در حوزه سیاست نباید رعایت اخلاق شود، با برخوردهای ناصواب و ناجور. به ویژه در صداوسیمای ما از جهت اخلاق و توسعه اخلاقی و فرهنگی پیشرفت خوبی نداشتیم، من الان برنامه‌های صداوسیما را که می‌بینم به ویژه برخی از برنامه‌های مذهبی آن با حقیقت مذهب مطابقت ندارد، برنامه‌های فرهنگی هم خیلی با عقلانیت اخلاق عجین نیست، بنابراین در عین اینکه معتقد به نظام جمهوری اسلامی هستم ولی این را هم نباید فراموش کنیم که نقد این مسایل کشور از اوجب واجبات است و اگر بخواهیم نقد بکنیم باید ببینیم دقیقا در کجا مشکل داریم و از جهت توسعه اخلاقی، انسانی و فرهنگی چه قدر پیشرفت کرده‌ایم، این خیلی مهم است که البته من بر این باورم که متأسفانه پیشرفت خوبی نداشتیم.
حالا اگر دلائل آن را هم بخواهم بگویم اول اینکه بخشی از متولیان فرهنگی ما بیشتر خشک و ایدئولوژیک فکر کردند تا استدلالی و آماری و توجه به نتیجه کار، اگر بخواهیم حساب کنیم ما در بودجه‌های سالانه بودجه‌های فوق‌العاده کلانی برای برنامه‌های فرهنگی داشتیم، کار فرهنگی که می‌گویم در آن اخلاق اجتماعی هم هست، ولی متأسفانه با این همه بودجه فرهنگی خروجی ما در حوزه فرهنگ خوب نبوده، از باب مثال می‌خواهم خدمت‌تان عرض کنم اگر یک روز صبح بروید در یکی از خیابان‌های تهران و یا همین قمی که ما هستیم به نحوه رانندگی مردم نگاه کنید ببینید نحوه رانندگی مردم که همه آدم‌ها با آن برخورد دارند اصلا طبق اصول و قاعده و قانون نیست، ما در بازار اقتصادی هم که برویم همین است به اصول بازار هم که نگاه کنید نرخ‌ها سر جایش نیست، مردم می‌خواهند به هم دروغ بگویند کلاه سر هم بگذارند، اعتمادی بین بخشی از مردم و حاکمیت وجود ندارد، اعتمادی در متن جامعه هم وجود ندارد و در جامعه‌ای که سلب اعتماد شد این جامعه از لحاظ فرهنگی عقب است و اگر یک آمار دیگر بخواهیم بگیریم مسئله راستگویی و دروغگویی است، شما ببینید یک فردی از صبح که بیدار می‌شود تا شب که بخوابد حالا زن یا مرد، پدر، مادر و فرزند چه قدر از حرف‌هایی که به هم می‌زنند از روی صداقت است و چه قدر هم دروغ است و همین طور بیائید در جامعه، اخبار ما گفتارهای آماری ما، این است که صداقت واقعی در فرهنگ جامعه ما خیلی کمرنگ شده است، در هر صورت من بر این باورم که باید اشتباهات را نقد کرد، در این ایام افراد کارشناس بیاورند مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی را بازنگری و نقد کنند تا ببینیم در این ۴۳ سال موفقیت‌های‌مان کجا بوده و ناراستی‌های ما کجا بوده؟ این افراد از دسته آدم‌های وابسته هم نباشند، بلکه افرادی آزاداندیش از دانشگاه‌ها، اساتید و کارشناسان دعوت شوند و این ۴۳ سال را نقد کنند.
جامعه ایران یک جامعه تاریخ‌دار، با تمدن، با فرهنگ و سرآمدی در بین کشورهای دنیا بوده، اما امروز متأسفانه جایی ایستاده‌ایم که در دنیا در آمارهای جهانی رتبه خوبی نداریم به ویژه در فساد اداری و فساد اقتصادی بسیار رتبه بدی داریم، چرا ایرانی که متکی به فرهنگ کهن است، متکی به فرهنگ اسلام است آمار مفاسد اقتصادی‌اش در سطح دنیا باید تا این حد بد باشد، به نظر من مدرن یعنی این، یعنی اینکه بشر از لحاظ اخلاقی، فرهنگی، انسانی و سیاسی هم پیشرفت کرده باشد که ما متأسفانه پیشرفت خوبی در این زمینه‌ها نداشتیم.
 یک قرن رو به پایان است، به عقیده شما ایران قرن اخیر در نسبت با تاریخ پیش از آن دچار چه تحولاتی شده، آیا امروز ایران در قرن جدید می‌تواند نسبتی با گذشته خود برقرار کند یا خیر؟
این موضوع بستگی به این دارد که منظور از این گذشته چیست و چه زمانی مد نظر است؟ در گذشته سه فرهنگ در کشور ما حاکم بوده، فرهنگ اسلام، فرهنگ ایران و فرهنگ غرب که ما نتوانستیم در قرن جدید و به ویژه در ۵۰ سال اخیر یک نسبت مناسبی میان این سه فرهنگ برقرار کنیم، بعضی از ما آن قدر اسلام‌زده هستیم که می‌گوئیم هر چه از غرب بیاید بد است و باید همه غرب را از بین برد و این نگاه‌های افراطی را داریم، بعضی از ما آن قدر در فرهنگ غرب غرق می‌شویم که می‌گوئیم هر چه از فرهنگ اسلام آمده باید بگذاریم کنار، برخی هم که می‌گویند نه، فرهنگ ایران همه چیز را در خودش دارد و باید فرهنگ اسلامی و غربی را بگذاریم کنار، در حالی که نفی هر گونه فرهنگی در یک جامعه نابودی آن جامعه را در پی دارد، لذا ما باید بتوانیم عاقلانه و عادلانه نسبت مناسبی بین فرهنگ ایران و اسلام و غرب برقرار کنیم به گونه‌ای که اینها در توسعه ما مؤثر باشند، ما منهای فرهنگ غرب نمی‌توانیم پیشرفت کنیم، همان طور که منهای فرهنگ اسلام و ایران نمی‌توانیم پیشرفت کنیم، اما اگر اینها هر سه در کنار هم و در نسبت درست با هم قرار بگیرند بله پیشرفت ما را هم در پی خواهد داشت، بنابراین در ۵۰ سال اخیر پیشرفت خوبی از این جهت نداشتیم.
 شما جامعه ایرانی را در قرن جدید دچار نوعی از خود بیگانگی مفرط می‌بینید یا اینکه برای قرن جدید طلیعه بازگشت به برخی از ارزش‌های مقتدر و مسلط که باعث تداوم و قوام فرهنگ و جامعه ایرانی بودند، متصور هستید؟
من پیشگو و پیش‌بین نیستیم، ولی اگر بخواهیم بر همین اساس جلو برویم ما در قرن آینده در فرهنگ خودمان خیلی موفق نیستیم، اگر می‌خواهیم در تفکر و فرهنگ خود به نوعی از موفقیت و پیشرفت دست پیدا کنیم باید این نگاه‌های رادیکالیستی و افراطی‌گری کلا از جامعه ما زدوده شده و از بین برود، با هیچ نگاه افراطی ما موفق نیستم متأسفانه در صدا و سیما و جامعه ما نگاه‌های افراطی به معنای ایدئولوژیک بسیار گسترش و احاطه پیدا کرده است، اگر این طور باشد نه، ما در قرن آینده هم موفق نخواهیم بود، یعنی حرکت‌های رادیکالیستی در هیچ جهتی موفق نخواهد بود چه در جهت سیاسی، چه در جهت فرهنگی، چه در جهت‌های دینی و مذهبی، متأسفانه ما در این ۴۰ تا ۵۰ سال اخیر دچار این حرکت‌های رادیکالیستی افراطی در جامعه خودمان بودیم، اگر این دیدگاه‌مان را عوض نکنیم و دنیا را آنطور که هست نبینیم بازهم مشکلات بزرگی پیش رو خواهیم داشت ولی اگر بنشینیم و تجزیه و تحلیل کنیم و دنیا را آن طور که هست ببینیم و با دنیا منطق گفت‌وگو را حاکم کنیم نه منطق نفی و مرگ و ناسزا بله به جایی خواهیم رسید، ولی اگر بخواهیم با این منطق که باید با دنیا در تضاد باشیم پیش برویم و گروه‌های مذهبی افراطی را در دنیا به رسمیت بشناسیم، و عقلانیت و اخلاق را جایگزین این رویکرد نکنیم، دچار مشکل خواهیم شد.
 سال ۹۹ سالی بود که در سایه کرونا گذشت اساسا چگونه می‌شود فهمی از رفتار سیاسی و اجتماعی ایرانیان در این سال داشت؟
متأسفانه وقتی اقتصاد یک جامعه به هم بخورد همه چیز آن جامعه هم به هم خواهد خورد و تحت تأثیر قرار خواهد گرفت، ما در این یکی، دو سال اخیر و به ویژه یک سال اخیر وضعیت اقتصادی نرمالی نداشتیم و فشارهای اقتصادی فراوانی روی مردم بود، از طرف دیگر هم که مسئله کرونا به وجود آمد و همه اینها با هم عجین شد و فشار مضاعف بر مردم حاکم کرد، موقعی که ما دچار مشکلات اقتصادی باشیم، گرفتار مشکلات کرونا باشیم طبیعی است که فشار روحی بیشتری بر مردم وارد شده و بالاخره جامعه را ناامید می‌کند، حالا کشورهای دیگر ممکن است که از جهت اقتصادی ناامید نباشند اما یک جوان ایرانی که صبح از خواب بیدار می‌شود و امیدوار به آینده‌اش نیست آن هم در وضعیت کرونا خوب مشخص است که در روحیه‌اش اثر منفی می‌گذارد این است که در سال ۹۹ و سال ۹۸ بر ملت ایران سخت گذشت به ویژه در مسئله تحریم‌ها و با وجود مسائل اقتصادی و فشارهایی که بر شانه مردم بود که با وجود اینها طبیعی است که رفتارهای سیاسی و اجتماعی هم تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

فاضل‌میبدی: مشکلات اقتصادی زمانی حل می‌شود که مسائل سیاسی حل شده باشد، بر ضرورت حل هرچه زودتر موضوع برجام تاکید کرد و از اینکه این موضوع هرچه به تاخیر بیفتد به زیان کشور خواهد بود و ناراحتی مردم را در پی دارد، ابزار نگرانی کرد. .
آرمان ملی- نازنین فرازی: برجام در دوره ترامپ آنقدر زخم کاری خورد که از نفس افتاد و ایران به‌تنهایی پیکر آن را بر دوش کشید تا به امروز رسید. حالا اما که می‌شود روح تازه‌ای به برجام دمید تا زنده شود، مشکل این است که گام اول را ایران بردارد یا آمریکا. آمریکایی که بدعهدی کرد و از برجام خارج شد در مقابل ایران که به گفته رئیس‌جمهورش جز صلح و مذاکره نمی‌خواهد، می‌گوید که راه دیپلماسی باز است اما دست از بازی «اول تو، بعد من» برنمی‌دارد. دکتر روحانی دیروز با اشاره به اینکه با بازگشت ذره‌ذره و دو طرف به برجام هم مشکلی نداریم، دست طرف مقابل را در برداشتن قدم‌های گام‌به‌گام هم باز گذاشت اما ظاهرا مشکل برداشتن گام اول است که چه کسی پیشقدم شود. با محمدتقی فاضل میبدی در این‌باره به گفت‌وگو نشستیم. استاد و پژوهشگری که با درد مردم غریبه نیست و تکدی‌گری دختران سر چهارراه‌ها را موجب عزت نمی‌داند و از آن به‌عنوان دردی همگانی نام برد.حاصل گفت‌وگوی «آرمان ملی» با محمدتقی فاضل میبدی را در ادامه می‌خوانید

ایــران و آمریکا هر کدام دیگری را موظف به بازگشت تعهدات برجامی می‌داند، ضمن اینکه دکتر روحانی ایران را کشوری خواهان صلح می‌داند.
در نهج‌البلاغه از علی(ع) جمله‌ای خطاب به مالک اشتر داریم که خیلی قابل‌توجه است. امیرمومنان می‌گوید اگر دشمن تو، تو را دعوت به صلح کرد این دعوت را بپذیر که به نفع ملت و کشورت خواهد بود. آنچه باعث رنج و درد مردم در هر کشوری می‌شود، جنگ‌های سردی است که معمولا بین دولت‌ها به‌وجود می‌آید. در سال‌هایی که با آمریکا رابطه خصمانه‌ای داشتیم، ملت‌های ایران و آمریکا می‌توانستند روابط خوبی با همدیگر داشته باشند به دلیل اینکه هزاران تحصیلکرده ایرانی در آمریکا هستند و اکنون هم جوانان نخبه ایرانی برای تحصیلات عالی در آمریکا باید با مشقت فراوان به دنبال اخذ ویزا در کشورهای همسایه باشند. از طرفی برای آمریکایی‌هایی که خواهان بازدید از آثار و تمدن ایرانی هستند نیز کاری سخت و پرهزینه خواهد بود. ایران کشور جذابی از نظر توریستی است ولی متاسفانه نتوانستیم توریست‌های کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا را جذب کنیم تا مظاهر تمدن ما را ببینند و از درآمد صنعت توریسم هم محروم ماندیم. بر این باورم بهتر است دولتمردان ما و آمریکا با حسن‌نیت پشت یک میز به‌منظور مذاکره‌ای جدی برای حل مشکلات، بنشینند. تحریم‌هایی که آمریکا بر ایران وارد کرد، بسیار شکننده بود و تورم بزرگی را پدید آورد که به‌ویژه در سال‌های اخیر شاهد این مساله بودیم بعد از آنکه ترامپ نقض عهد کرد و برجام را زیر پا گذاشت و برخلاف تعهدات بین‌المللی از برجام خارج شد. اکنون که رئیس‌جمهور جدید آمریکا در کاخ سفید مستقر شده دولتمردان او باید حسن‌نیت داشته و از موضع بالا و عزتمندانه با ایران مذاکره کنند و مساله تحریم‌ها را حل نمایند. اگر واقعا سیاسیون و دولتمردان ما احساس کردند که آمریکا در کار خود صداقت دارد و اگر هم گام اول را ما برداریم و او هم گام دوم را صادقانه برخواهد داشت، بالاخره باید اقدام کرد. حال اینکه از حالا بدبین باشیم که اینها ممکن است صادقانه جلو نیامده و گام برندارند، این موضوع به فهم و هوش و ذکاوت سیاستمداران ایران برمی‌گردد که پیشنهاد آمریکا را چقدر صادقانه ارزیابی کنند. به نظر می‌رسد دولت فعلی آمریکا با دولت قبلی فرق دارد و آن حالت خصمانه ترامپ و تیمش که نسبت به ملت ایران داشت، در دولت فعلی به احتمال قوی نیست یــا خیــلی کمتر است.
متاسفانه طی چند سالی که با آمریکا مشکل داشتیم و با کشورهای دیگر منطقه، روابطی هم را که با کشورهای عرب و همسایه داشتیم هم از دست دادیم. روابط تجاری که بین ما و امارات و عراق بوده، ممکن است اگر مساله رابطه ایران و آمریکا حل نشود، کشورهای باقی‌مانده در منطقه که با ما ارتباط دارند هم ارتباطشان با ما بسیار محدود شود. آمریکا قطعا روی عراق فشار خواهد آورد و این کشور را در تنگنا قرار خواهد داد.
ادامه وضع فعلی تا کجا امکان‌پذیر است؟ انتخابات 1400 را هم در پیش داریم درحالی‌که برخلاف دوره‌های قبل به نظر می‌رسد چندان اولویت جامعه نباشد.
به نظر می‌رسد وضع فعلی قابل ادامه دادن نیست و اینکه با چه سیاستی را بلد نیستم ولی هرچه زودتر باید از این وضع خلاص شد و آنچه را به صلاح کشور و ملت است، انجام داد. در کوچه و بازار بخش زیادی مردم ناراحتند و اگر همین وضع ادامه یابد و اقتصاد اینطور ملتهب و تورم اینگونه رو به افزایش باشد به نظر نمی‌رسد که انتخابات پرشوری در حد انتظار در پیش داشته باشیم. در جامعه ما عزت مردم در گروی اقتصاد، معیشت و نان در سفره‌شان است. اگر اقتصاد، معیشت و سفره مردم خوب شود، عزت حفظ خواهد شد. اینکه بگوییم فقط عزت، موقعی که افراد از خرید دو کیلو پرتقال هم عاجزند. وقتی ده‌ها دختر جوان در خیابان گدایی می‌کنند و شاهد دختران جوانی هستیم که باید زندگی باشرافتی داشته باشند، چادر به کمر بسته و در خیابان تکدی‌گری می‌کنند و گل و دستمال کاغذی می‌فروشند، عزت مدنظر دیده نمی‌شود. اگر در یک جامعه 5میلیونی 50 نفر هم اینطور منش خود را در خیابان بگذارند، عزت همه زیر پا رفته چون بنی‌آدم اعضای یک پیکرند. لذا دولتمردان باید هرچه زودتر فکری کنند تا یک زندگی عزتمندانه و شایسته‌تر به مردم برگردد. ارزش پول ملی افزایش یابد و حفظ شود، پاسپورت ما در دنیا به جایگاه اولیه خود برگردد و این سیستم فساد اداری که عمدتا به خاطر تحریم‌ها به‌وجود آمده از بین برود تا یک کشور عزتمندانه‌تری داشته باشیم و همان شعار استقلال، آزادی در جامعه بیشتر تقویت شود و اگر خواسته باشیم این روش را ادامه دهیم که اول تو و بعد من، خیلی مطلوب و صلاح نیست.
 
سیاست خارجی به سکانداری دکتر ظریف را که اخیرا در مصاحبه‌ای به اینکه برخی مواضع اتخاذشده موضع خودشان نیست چطور ارزیابی می‌کنید؟
سیاست در دنیا براساس خرد و مصلحت است؛ مصلحت ملت و خردجمعی. آنچه در حکومتداری و شیوه دولتمردان مطرح است، تامین مصالح عمومی است. هر سیاستی که داشته باشید اگر مصالح عمومی و منافع ملت تامین نشود،آن سیاست زیر سوال است. دکتر ظریف در مصاحبه‌ای به اینکه سیاست خارجی خیلی دست ما نیست اشاره می‌کند درحالی‌که وزیر امورخارجه نماینده یک ملت در مسائل خارجی کشور است و باید سیاست را به او با رویکردهای کلانی که در کشور وجود دارد، سپرد. اما اینکه آقای ظریف یک سیاست و دیگرانی هم در مقابل ایشان، سیاست دیگری داشته باشند هیچ‌وقت کشور جلو نمی‌رود. در 22 بهمن امسال گفتم که اگر خواسته باشیم این روز را بزرگ بشماریم نخستین کاری که باید بکنیم این است که 42 بیست و دو بهمنی که بر ما گذشته را نقد کنیم؛ سیاست خارجی، سیاست داخلی و رابطه‌مان با کشورهای بزرگ دنیا را. ببینیم واقعا این نوع روابط سیاست خارجی به نفع کشور بوده یا نبوده. در این راستا متفکرانی با اندیشه آزاد می‌توانند سیاست‌های خارجی را در صداوسیما نقد کنند. اینکه یک گروه سیاست خارجی را در دست خود بگیرد، به نفع کشور نیست. امروز افراد دانشمندی در رشته‌های علوم سیاسی، اقتصاد و سایر رشته‌ها هستند که بر این سیاست خارجی فعلی نقد دارند. به دانشگاهیان داخل کشور فرصت دهیم تا در این ایام نقدهایشان را مطرح کنند و اشکالات را بگویند یا وارد هست یا نیست تا اینکه بفهمیم در سیاست خارجی چکار باید بکنیم. به نظر می‌رسد سیاست خارجی دولت، مطلوب نیست چون تماما دست دولت نیست و بخشی دست دولت و بخشی دست غیردولت است که موجب ناهمگونی است. نباید اتفاقاتی رخ دهد که دولت بی‌خبر باشد و همین است که در منطقه در حد مطلوب موفق نبودیم. اینکه سیاست خارجی در منطقه به گونه‌ای تعریف شود که کشورهای همسایه از ما جدا شوند و به اسرائیل بپیوندند جای سوال است. چرا باید اتفاقات ناگواری بیفتد که امارات عربی که در کنار ما بوده و این همه دادوستد مالی داشتیم و ایرانیان زیادی در این کشور کار و زندگی می‌کنند در کشور ایران مسلمان سفیر نداشته باشد و در اسرائیل که دشمن مسلمان‌هاست، سفیر دارد! هرچند امارات بی‌تقصیر نیست ولی رویکرد ما هم مهم است؛ همین‌طور عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه. در هر صورت سیاست خارجی که در این چند سال داشتیم، سیاست خارجی مطلوب همگان نبوده است.
به معیشت مردم اشاره کردید و به مرحله‌ای رسیده‌ایم که جامعه با صبوری منتظر پایان دوره ترامپ بود تا گشایشی حاصل شود.
اساس مطالبات مردم اقتصادی است که در کف کوچه و بازار خودش را نشان می‌دهد. مردم از هرچه بگذرند از شکم خود نمی‌توانند بگذرند. در عمق داستان، مسائل اقتصادی کشور که برای تامین معیشت مردم هست، موقعی حل می‌شود که مسائل سیاسی هم حل شده باشد. در دنیای امروز مسائل اقتصادی از مسائل سیاسی جدا نیست. اینکه به دولت حمله کنیم چرا گرانی و تورم و مشکلات اقتصادی هست باید از آن طرف هم به دولت اختیاراتی دهیم تا سیاست خارجی خود را درست کند و دنیا در ایران سرمایه‌گذاری کند، کارخانه‌ها رونق بگیرد، نیروی کار جذب شود، اقتصاد هم بسامان می‌شود. شوخی نیست در کشوری مثل ایران درصد سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی ضعیف است. در عراق کنونی که از هر جهت نسبت به کشور ایران عقب‌مانده‌تر است و نه تمدن و فرهنگ و ذخایری مانند ما دارد ولی اربیل عراق را ببینید که چه خبر است. چرا چنین سرمایه‌گذاری‌ای نباید در ایران روی دهد؟ واقعیت این است که تا این مشکلات حل نشود، مطالبات مردم به‌ویژه در زمینه اقتصاد وجود دارد. امروز برخی تمایل دارند که در کشور سرمایه‌گذاری کنند ولی جرات نمی‌کنند. باید امنیت و فضای داخلی ما درست باشد، مجلس و قوه قضائیه با دولت همگام‌تر شوند و یک فضای امنی ایجاد کنند تا در آن فضای امن، مسائل اقتصادی هم صورت بگیرد و معیشت مردم هم درست شود والا مطالبات مردم به قوت خود باقی است. اگر وضع بر این منوال جلو برود یک خطر و هشدار خواهد بود. فقر بر مردم فشار می‌آورد. باور کنید انواع و اقسام فسادهایی که هست، ناشی از مسائل اقتصای است و از آن طرف مردم شاهد فسادهای مالی صورت‌گرفته در کشورند و روزبه‌روز هم رو شده و مطرح می‌شود. در کشوری که تحریم بر آن حاکم باشد دو چیز به‌وجود می‌آید: افراد رانت‌خواری که به‌اصطلاح دنبال سوءاستفاده ‌هستند و از سوی دیگر هم انسان‌های گرسنه و محروم که ممکن است نسبت به سرمایه‌دار جامعه بدبین شوند. بنابراین باید سعی کنیم رویکردهای کلان سیاسی‌مان را درست کنیم تا مسائل اقتصادی‌مان حل شود. نگرانم هرچه مساله برجام و مذاکره به تاخیر بیفتد به زیان کشور خواهد بود و بر مشکلات مردم افزوده خواهد شد. زودتر باید هرکاری بکنیم تا این مساله حل شود.

هادی سروش
تاثیر زندگی سخت بر اخلاق
️معاش و بخش مالی زندگی از ضرورات های اجتناب ناگزیر زندگی بشر است و بدون تردید هر گونه حوادث اقتصادی و کمبودهای مالی، براخلاق تاثیر گذار است. بطوریکه وقتی انسان در تنگنای اقتصادی قرار می گیرد، نه تنها زندگی انسان با مشکلاتی مواجه می شود، بلکه اخلاق فردی و جمعی سخت آسیب پذیر می شود.
ارزش️ تلاش در مسیر اقتصاد سالم
روایتی را هم مرحوم کلینی نقل می کند و هم شیخ طوسی نقل کرده که پیامبر(ص)فرمود: «العبادت سبعون جزءافضلها طلب الحلال» عبادت هفتاد جزء دارد مهمترین جزء آن این است که انسان تلاش کند معیشت حلال بدست بیاورد.  پس در نگاه پیامبر عزیزمان «تلاش اقتصادی» یک عبادت با فضیــلت است و با فضلیت ترین قسمت عبادت این است که انسان تلاش کند روزی حلال ومثبتی داشته باشد.
روایت دیگرامام صادق(ع) فرمود: «الکادعلی عیاله کالمجـاهد فی سبیله» کسانی که تلاش برای زندگی می‌کنند این ها مانند مجاهدان فی سبیل الله هستند.
قرآن و مسئله فشار اقتصادی
در رابطه با تاثیر منفی فشار اقتصادی بر ایمان و اخلاق، از قرآن شریف استفاده کنیم؛ قرآن در رابطه با مسائل معاش زندگی ما، مسائل اقتصادی زندگی ما، اصولی را مطرح می فرماید. این اصول کاملاً قابل توجه و قابل دقت است.
اصول مهم قرآنی در بخش معیشت مطرح است که زمینه زندگی راحت و زندگی تـوام با آرامش وزندگی بی دغــدغه از نظر مسائل اقتصادی برای بشر آماده باشد. خدا، دنیا را، زندگی را، انسان را، در شرایـطی خلق نکرده که فقر و بیچارگی و گرسنگی او را از پا در بیاورد و سنت او این نیست که آدمی را در تنگنای اقتصادی قرار دهد.
اصل اول؛ آماده بودن زمینه ها و امکانات اقتصادی
خدای متعال دومطلب را می فرماید که من برای شما انجام دادم و از بحث در مضارع نیست که انجام می دهم.
آیه دهم سوره اعراف این است:«وَ لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَکُمْ فِیها مَعایِشَ» آن دو چیزی که خدا قرار داد در بحث اقتصاد و مسائل معاش زنـــدگی ما این است؛ مطلب اول آیه؛ «مکناکم فی الارض»، شما در روی زمین دارای مدیـــریت هستید، کار را به دست شما دادم توانایی را به دست شما دادم. پس این نیست که انسان توانایی نداشته باشد انسان همان طوری که در دانش در علم می تواند بسیار پرواز کند بسیار اوج بگیرید. این دانشمندان که در علوم مختلف انســانی و اســلامی و تجربی و تمام صنعت ها اوج برداشتن درطول تاریخ بشریت. این ها را کسی منـکر نیست. همان طوری که در بخش علم، خداوند متعال زمینه را آماده فرموده هر کسی توانایی دارد و سلیــقه اش در این جا می‌تواند شکل بگیرد زمینه آماده است.
مطلب دوم آیه؛ «جعلنا لــکم فیـــها معایش»؛ برای انسان معـایش را هم در روی زمین قرار داده، معیشت های مختلف راه های مختلف، سلیقه های مختــلف که می تواند یک انسان یا انسـان هایی داشــته باشند در روی زمین، زمیــنه استفاده از این ها آماده است و معیشت ها و استفاده بهینه از این منابع خدادادی وجود دارد.
به قول فیلسوفان هم فاعلیت را تمام کرده هم قابلیت را. پس خدای متعال به همه ما توانایــی لازم را داده تا بتوانیم به آنچه که در مورد اقتصاد دوست داریم تلاش کنیم و برسیم.
اصل دوم؛ عقلانیت و️ دوری از سفاهت
درس مهم قرآن شریف در سوره مبارکه فرقان این است که باید انسان در معاش و زندگی خود، حتما براساس معیارهای دقیق عقـــلانی برنامه ریزی کند. در عقلانیت نقطه مهمی که باید درست ارزیابی شود و در غیر اینصورت زندگی و اقتصاد آدمی؛ نه تنها در سختی قرار می گیرد، بلکه به یک «اقتصاد سفیهانه» تبدیل می شود «عقلانیت» است.
در این دو آیه بسیار گویا داریم که یکی درس عقلانیت در اقتصاد می دهد و دیگری درس اعتدال. اما درس عقلانیت و دوری از هر حرکت و یا تصمیم غیر عقلانی آیه ۵ نساء است: «ولا تؤتوا السفهاء اموالکم التی جعل الله لکم قیاما؛ و اموالی را که خدا قوام زندگانی شما را به آن مقرر داشته به سفیهان مدهید.» در نتیجه هرگونه رفتاری که بر اندیشه درست در اقتصاد و معاش زندگی استوار نباشد حرکت سفیهانه است.
دومین آیه قران که از یک معیار عقلانی دیگری پرده برداری می کند این است که در هزینه های زندگی و مصرف؛ نه افراط باشد و نه تفریط، تا بتواند یک زندگی درستی به پیش ببرد. خداوند متعال در قرآن فرموده: وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَٰلِکَ قَوَامًا … وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً «فرقان /۶۷» = کسانى‌اند که چون انفاق کنند، نه ولخرجى مى‌کنند و نه تنگ مى‌گیرند، و میان این دو [روش‌] حد وسط را برمى‌گزینند. پس مهم تعادل و اعتدال در بخش اقتصاد است.
گرچه آیه در رابطه با انفاق است، اما می تواند معنایی وسیعی داشته باشد می تواند معنای وسیع این شکلی باشد، کسانی که وقتی وارد عرصه هزینــه کردن می شوند چه جور هزینه می کنند. هزینه کردنشان به این شکل می شود؛ نه در بخش هزینه ها زیــاده روی می کنند و نه کم می گذارند. یک حد تعادل، متعادل معقولی را در بحث معاش خودشان رعایت می کنند. بین زیاده روی و بین کم گذاشتن. بین افراط، بین تفریط. این افراد عاقل «قـوام» را انتخاب می‌کنند. «قــوام» یعنی تعادل، یعنی موفقیت در زیاد هزینه نکردن و در کم هزینه کردن ها موفقیـــتی وجود دارد و آنچه موفقیت وجود دارد در حالت قوام یعنی در عقلانیت است و همین است که انسان می تواند موفق کند.
پس آنچه به عنوان آموزه قرآن مطرح است این امور است؛ ما در بخش اقتصاد توانایی داریم و از سوی دیگر زمینه معیشت صحیح هم آماده است و ما می‌توانیم بهره ‌برداری کنــیم. در بخش دوم دستور فرمود مراقب اموال مان باشیم که تحت مدیریت های نادرست قرار نگیرد و در بخش سوم دستور به اعتدال در مصرف داد که مواظب باشید که نه عقب بمانید نه به صورت افراطی عمل کنید حالت قوام را درزندگی خودتون رعایت کنید و پایه گذاری کنــید.
ضرورت تدبیر در اقتصاد امروز
اقتصاد و اداره زندگی امروزه یک مسئله عادی نیست و حتما باید برای ورود و خروج ها، تامل کرد، فکر کرد، مشورت کرد وتجربه کرد چون اقتصاد امروز بسیار پیچیده است، خیلی باید استاد بود تا بتوان پول حلال به دست آورد، دیروز هم که اقتصاد پیچیده نبوده با درهم و دینار کسب و کار می کردند، همان روز هم اهلبیت (ع) سفارش کردند که شیعیان، مومنین، حتما حتما حسابگر باشید، تعقل داشته باشید و فکر کنید.
طبق نقل کلینی در کافی امام هشتم (ع) می فرماید: «الکمال کل الکمال … التقدیر فی المعیشه» بالاتــرین نقطه های کمال برای انسان سه چیزاست که یکی از آنها «التقدیرفی المعیشه» است که در بحث زندگی و معاش و اقتصاد حسابگر بودن و پر دقت بودن است.
اقتصاد این قدر پیچیده شده واقعـا به کارشناسان و حتی فوق کارشناس لازم است انسان را راهنمایی کند چرا ما یک مرتبه وارد یک صحنه ی بشویم و آن چه که زحمت کشــیدیم جمع کردیم از بین ببــریم و مورد حادثه قرار بدهیم بعد پشیمان و ناراحت و خدای ناخواسته ایمانمان در معرض آسیب قرار بگیرد. به ما فرمودند «تدبیر» کنید.
اصل سوم؛ توجه به نقش الهیات و غیب در اقتصاد و زندگی
قرآن به عنوان والاترین مرکز الهیات و غیب، بعد توجه انسان به تلاش و توجه به استعدادها و عقلانیت، به توجه به غیب و امداد الهی سوق می دهد. اگر شما از سوی دیگری و از زاویه دیگری غیر از زاویه های اقتصادی صفر بتوانید با خــدای متعال با معــنویات و با آن چه که از چهارچوب عالــم ماده و حساب‌های دو دوتا چهار تای دنیا بیرون است.
ارتباط با آن سوی عالم داشته باشید قطعا نتایجی که می گیرید بیش از نتایج عادی خواهد بود. این خیلی مهم است. ممکن است کسی از ۱۰ میلیون تومان سرمایه ای که دارد در آن زاویه ای که دارد هزیـنه می کند خوب بهر برداری کند و یک کسی با همان پول و همان مقـدار در زاویه ای دیگری هزینه می کند اما بهره برداری بیشتری می کند. چرا؟ چون از جای دیگری دارد تقویت می شود و آن سوی دیگری از عالـم خلقت است. آیه ۹۶ سوره اعراف در این راستا مهم است؛ «و لو انّ اهل القری امنوا و اتّقوا لفتحنا علیهم برکات من السّماء و الأرض»؛ اگر مردمان شهرها از ایمان و تقوا بهرمند باشند، برکات آسمان و زمین بر آنان گشوده می شود. این آیه از مهمترین آیات قرآن شریف است. از آیاتی است که بسیار انسان را دلگرم می کند بسیار به انسان انرژی مثبت در معاش و در زندگی می دهد.
امتحان کنید و ببینید وقتی ارتباط با معنویات این عالــم باشد، یک گشایشی و روزنه ای در زندگی انسان اتفاق می‌افتد که انسان را در حیرت قرار می دهد. اگر یک شهری، یک روستایی اگر یک مجموعه ای اگر یک خانواده ای اهل ایمان و اهل تقوای الهی باشند خدا می فرماید: هم برکات آسمانی نصیبشان می شود هم برکات زمینی نصیبشان می شود. یعنی آن مقدار بهره‌ برداری که از یک سرمایه گذاری یک انسان با تقوا می کند قطعا آن مقدار بهره برداری از دیگری بیشتر خواهد شد.
شاید شما بگویید بهره بـری از یک میلیون تومان، بین مومن و غیرمومن تفاوتی نمی‌کند. هر دو مثلا بیست درصد سود می برند و استفاده می‌کنند. نه مقصود این آیه چیز دیـگری است که می توان از عبارت «لفتحنا برکات والسماء و الارض» استفاده نمود.
معنایی متفاوت از برکت در زندگی
بله، در تفاسیر «برکات آسمانی و زمینی» را به باران تفسیر کرده اند و پر آب شدن قنات ها و افزایش محصولات کشاورزی، این درست است و جای خود را دارد. اما این را هم می توان گفت که یک انسان با تقوا و مومن می تواند همان چیزی را که هزینه می کند و بهره برداری می کند بهره برداری ماندگارتری داشته باشد بهره برداری پرمنفعت تری داشته باشد که به تعبیر ساده ای که می گوییم؛ فـــلانی اموالش برکت دارد. برکت یعنی همین.
فرض کنید؛ شخصی فرزندش تحصیل کرده به رتبــه های علمی خــوبی رسیده، خانه ای که تهــیه کرده خانه پر برکــتی شده، مقصود از برکات، برکاتی است که از ناحیـــه آسمان و زمین می توانـد انســان را میهمان خودش بکند.
پس انسان باید روزنه ای به عالـــم غیـب هم داشته باشد. آنهایی که به یک جایی رسیدند پولشـان برکت پیدا کرد. بچه های خوبی تربیت کردند. مالشان مانــدگار شد. برکت هایی عجیبی رقم خورد. این ها یک روزنه ای معنوی داشته، دعــــای پدر و مادر یک روزنه معنوی است این که قدیمی ها که می گفتــند: دست به خاک بــزنی طلا بشود. این دعاست و نیز دعای مشتری موثراست. یا یک کارگری یا یک صنعت گری وارد می شود کاری را خوب انجام می دهد و مزدش را هم می گیرد و آن کسی که مزد می دهد دعــا می کند که خدا خیرت بدهد و برکت از این پول ببینی. اینها همه موثر است و نباید درجامعه کم رنگ بشود.
از سوی دیگر؛ پرداخت حق خدا کا به عنوان خمس، صدقات، احسان و نیـــکوکاری تعریف می شود، باعث برکت زندگی است.
در کتاب اصول کافی آمده امام رضا (ع )فرمود: خودتون را از دعای ما در مورد مسائل مالی محروم نکنــید. سئوال شد چگونه خودمان را از دعای شما محروم نکنیم؟ امام هشتم (ع) فرمــود: خمس مالتان را بدهید، خمس مال باعث دعای امام زمان است. در نتیجه دعای والدین، دعای مردم، دعای مشتری تا می رسیم به دعای امام عصر(عج)، این ها؛ همان روزنه ای است که می تواند در زندگی گشایش ایجاد کند و برکت آورد و شرایط زنـدگی انسان و شرایط اقتصادی را برای انسان را ماندگار کند.
نفی دکّان های معنویت و ادعاهای زهد فروشی
در بخش توجه به امدادهای الهی در اقتصاد و معاش باید مراقب دکان ها و ادعاهای دروغین و زهد فروشی ها هم باشیم. ما موظف به نفی عرفان بازی و زهد فروشی در فرهنگ اقتصادی دینی هستیم. ببینید این بازی های که بعضی ها دارند مطرود است، این زهد فروشی ها مردود است. اینکه کسی که خودش دستش به هر شکلی می خواهد به دهنش برسد و بعد به مردم محروم و زجر کشیده توصیه زهد و قناعت و «اشکنه خوری» دهد، از آن عرفان بازی ها و زهد فروشی های خطرناک است.
نفی تن پروری و پخته خوری
️به علاوه نگاه عقلانی، در نگاه دینی؛ تنبلی و پخته خوری مردود است. یک جوانی آمده به محضر پیغمبر(ص) رسید و پیامبر او پرسیدند: به چه کاری مشغول هسـتی؟ عرض کرد بیکارم. [نه این که می خواهد کارکند زمینه کار نباشد. آن مســئله اش جداست. زمینه کارهست این آقا نمی خواهد کارکند.] پیغمبر(ص) فرمود: از چشم من افتادی! این ها چیزی های است که در اسلام ممنوع است
مرحوم کلینی روایتی را نقل کرده که پیغمبر(ص)سئوال کردند: فلانی را نمی‌بینم! کجاست چه می کند آیا ناراحتی و بیماری دارد؟ گفتند: در مسجد الحرام معتکف شده و آن جا خلاصه دارد عبادت می کند. پیامبر(ص) سئوال فرمودند: زندگی اش از کجا اداره می‌شود؟ گفتند: من عند بعض اقوامه، بعضی از نزدیکان زندگی زن و بچه اش را اداره می کنند. پیامبر(ص) فرمود: به خدا قسم آنهایی که زندگی او را اداره می‌کنند، عبادت و مراتب عبــادتشان از ایشان که در مسجد پیوسته عبادت می کند، بیشتراست.
تعطیل کردن اقتصاد بخاطر معنویت!
درروایت دیگری آمده، امام صادق (ع)سوال کرد که فلان شخص را نمی بینیم! کجاست؟ گفتند: فلانی درخانه مشغول عبادت است. امام صادق فرمود: این یکی از آن سه گروهی است که خدا دعایش را مستجاب نخواهد کرد. سه گروه دعاهایشان مستجاب نمی شود؛ یکی عاق والدین، یکی هم کسی که زندگی ومعاش را تعطیل کند بنشیند در خانه عبادت کند.
چرایی توجه دین به معاش و اقتصاد
آن چه که مهم است این است که اسلام و قرآن و روایات ما و سنت پیامبـر(ص) روی مسئله اقتصاد و معاش، تلاش برای زندگی راحت تر، زندگی بهتر، حساسیت نشان داده و نقطه های مقابل را که عرض کردم سه چیــز بود. راحت ‌طلـــبی، زهد فروشی، عرفان بازی، این ها را رد کرده. چرا؟ میدانی سرش چیست؟
اولا؛ اســلام می خواهد مسلمان آبرومند زندگی کند. ما اگر در دنیــای بشریت کشورهای اسلامی فقیرباشند این افت برای اسلام است. این افت برای نبی اکرم (ص) است. اگر درمیان یک شهری چهرهای مذهبی در زمیـنه معاش زندگی مشکل داشته باشند هرروز ازاین صندوق قرض الحسنه به آن بانک. از این قسط به آن قسط، این افت برای اسلام است. این را پیامبر(ص) و اهلبیت نمی پسندند.
و ثانیا؛ اگر اقتصاد و معاش مردم ضعیف شود، دین و ایمان و اخلاق آنان آسیب میبیند و اگر ضربات اقتصادی بیشتر شود، دین و اخلاق را نابود می کند.
مرحوم کلینی نقل می کند. یکی از دعاهای پیامبر(ص) است. «اللـــهم بارک لنا فی الخبز؛ خدایا دراین لقمه نانی که ما می خوریم برکت قرار بده». (کافی ج ۵ ص ۷۳) پیــامبری که به مقام «دنی و فتدلی وقاب قوسین اوادنا» رسید یعنی به بالاتـــرین نقطه تقرب الهی رسید و پیــامبری که «نفس رحمانی» است و پیــامبری که خلقت اول بر او بکاررفته و پیـــامبری که اشرف همه انسان‌ها و ســـیدالمرسلمین وخاتم الانبــــیاست؛ این پیـــامبرحرف از نان می زند و می گوید: خدایا درنان ما برکت بده. چرا؟ چون؛ خدایا تومی دانی اگر نان درسرسفره ای نباشد. از نماز دیگر خبری نیست از روزه خبری نیست و دیگر واجبـــات الهی انجام نمی شود.
استقلال ما مهم است؟ بله. آزادی ما مهم است؟ بله. دین ما مهم است؟ بله. اما چیز دیگری هم هست که مهم است که آقایان نمیگویند و آن «نان» این ملت است که باید تامین بشود. اگرنان و اقتصاد یک شهری یک کشوری یک خانواده‌ای و یا فردی آسیب ببیند. این آسیب روی ایمان و اخلاق می رود.
سرمایه ، ممدوح است و یا مذموم؟ این سوال بسیار اساسی است. در قرآن آیاتی آمده که سرمایه زیاد را مورد مذمت قرار داده است: تُحِبُّونَ الْمالَ حُبًّا جَمًّا (فجر/۲۰) و یا در نهج البلاغه آمده که سرمایه داران آنچنانی، مورد لطف خدا نیستند؛“فَلْیَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهَانَ غَیْرَهُ حَیْثُ بَسَطَ الدُّنْیَا لَهُ” ( خ /۱۶۰) اما با نگاه دقیق میشود فهمید که سرمایه داشتن مذمت نشده بلکه غفلت از خدا و دلبستگی به مال و انجام ندادن وظیفه است که سرمایه را هم آلوده میکند و مورد مذمت قرار می دهد.
نشانه این سخن آیاتی که قبل از آیه بیستم سوره فجر آمده است مذمت بی اعتنایی به ایتام و دوری جستن از فقراء و پرخوری ذکر شده؛ «کَلَّا بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلى‌ طَعامِ الْمِسْکِینِ وَ تَأْکُلُونَ التُّراثَ أَکْلًا لَمًّا»(فجر/ ۱۷ تا ۲۰)
یک سخنی استاد مطهری دارد که از سخنان خیـلی جالب و پرقیمت ایشان است، می فرماید: اسلام نه تنها خواسته شما مشکل اقتصادی نداشته باشید بلکه خواسته اینقدر داشته باشید که کارهای بزرگ بکنید. یعنی در مسائل زندگی ومعاش میخواهیم زندگی مان اداره شود که باید اداره شود و می خواهیم زندگی مان آبرو مندانه اداره بشود که باید بشود. بلکه باید جوری درمسائل اقتصادی تلاش کنیم و از خـــدای متعال هم کمک بگیریم که بتوانیم کارهای بزرگ بکنید که مانــدگار باشد.
اهمیت مراقبت های شرعی️ در اقتصاد
مراقبت های دینی و توجه به دستورات شرعی یک اصل مهم هر مسلمانی باید باشد یعنی باید مواظب باشیم در معاش ما، درزندگی ما، در اقتصاد ما  در معاملات ما، و خلاصه در تمام مناسبات مالی ما؛ ذره ای حرام الهی وارد نشود.
این جمله نهج البلاغه از مهم ترین جملات نهج البلاغه است که بسیاربسیار ذهن من را به خـــودش جلب کرده و من اولیــن بار این جمله را از اســـتادمان آیت‌ الله آقای جوادی آملی شنیدم و بعد هم در نهج البلاغه در کلمات قصار نهج البلاغه کلمه شماره ۲۴۰ دیدیم که امیرالمومنین (ع) فرمود: «الحجر الغصیب فی الدار رهن علی خرابها؛ وجود سنگ غصبی در خانه، ضامن ویرانی آن خانه است». به تعبیرامروز؛ یک هزارتومان و یا یک خشت؛ مال کسی دراقتــصاد ما، در اقتصاد خانواده ما، در مغازه ما، در ویـلای ما، غصبی باشد تا تمام اموال خراب نکند ما را رها نمی کند.
همان دینی که فرمود: تلاش کنید، زمینه‌ها آماده است، زمین وآسمان آمده به کمک شما، تاشما خوب زندگی کنید، همان دین می فرماید: اگر از ذره ای از حرام چشم پوشی نکنید! بگوئید حقوق نجومی بگیرها، دارند می گیرند! من برای این ۵۰ هزارتومان خودم رامعطل کنم؟! همین ۵۰ هزارتومان انسان را بیچاره می کند! نگوییم آنهایی که اختلاس می کنند راحت زندگی می کنند و پیش رفتند!! اولا: آنها پیش نرفتند. نه دنیایی دارند نه آخرتی خیلی برای ما روشن است. برفرض این که کسی هم از نظر ظاهری یک موفقیت هایی هم داشته باشد باید صبر کرد آینده و فرزندانشان و بدبختی هایشان را دید.
تاثیر اقتصاد کلان کشور در اقتصاد و اخلاق افرادجامعه
حق وانصاف این است که بسیاری ازمسائل اقتصادی شاید مربوط به شخص ما نمی شود ما دریک مجـــموعه ای زندگی می کنیم دریک کشوری زندگی می کنیم، که اقتصاد به شکل فراگیرتری مطرح است. وقتی شرایط یک جامعه، شرایط افراد به هم می خورد ومشکلاتی پیدا می شود من قبول دارم و مثل شما فکرمی کنم.
این مشکلاتی که در جامعه اسلامی ما ازنظر اقتصادی هست که نباید باشد متاسفانه هست. هشت سالش درگیر جنگ بودیم ۳۰ سال بعدش چه می شود و چه توجیهی دارد؟ کجای کارما مختل است؟ آیاشکاف داخلی این مصیبت ها را برای ما رقم زده که بعضی چنین نظریه ای دارند ونظریه پردازی می کنند ؟ آیا مشکلات و روابط بین الملل ما مشکل‌ساز شده که بعضی از اقتصادیون این چنین نـظر دارند؟ آیا رحم بین خـــود ما کم شده؟
همه این ها درزندگی من وشما دخالت دارد. شغل جوان ها، مسکن شان، ازدواجشان را تحت شعاع قرار داده همه را قبول داریم. اما سخن من این است که با همه مشکلاتی که وجود دارد باید تلاش کنیم روزنه به عالم معنویت را حفظ کنیم و مهم این است که ایمان و اخلاق خودمان را در این مباحث حفظ کنیم. روزگارمی گردد ومی چرخد و می گذرد باید مواظب بود ایمان و اخلاق آسیب نبیند. گله ها سرجای خودش، سوء تدبیرهاسرجای خودش، ندانم کاری ها سرجای خودش ، این ها سرجای خودش. منصافانه با شما همراهم. اما ما باید به صورت فردی و خانوادگی شدیدا مواظب ایمانمان باشیم. انشـالله